Μ. Τιβέριος, Τα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά του Αλεξάνδρου

Πορτρέτο του Αλέξανδρου που βρέθηκε στη Βεργίνα σε τάφο που αποδίδεται στον Φίλιππο Β’ (Bεργίνα, Αρχαιολογικό Μουσείο) [πηγή: Αρχαία Ιστορία, Α΄ Γυμνασίου]

 «Αμίμητος» ήταν ο πίνακας του Απελλή που απεικόνιζε τον Αλέξανδρο ως «κεραυνοφόρον»

 

Παίρνοντας αφορμή από τα όσα ελέχθησαν τον τελευταίο καιρό για τον Αλέξανδρο με αφορμή την ομώνυμη κινηματογραφική ταινία του Όλιβερ Στόουν, ορισμένα μάλιστα... απύθμενης γελοιότητας, θα αφιερώσω την τελευταία επιφυλλίδα μου για το 2004 στα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά της μοναδικής αυτής στρατιωτικής και πολιτικής ιδιοφυΐας. Όσο περίεργο και αν φαίνεται, οι πληροφορίες που μας διασώζουν οι γραπτές μαρτυρίες για το παρουσιαστικό και την όλη εμφάνιση του Αλεξάνδρου είναι λιγοστές. Δεν πρέπει βέβαια να λησμονούμε ότι από το έργο των ιστορικών, των σύγχρονων με τον Μακεδόνα βασιλιά, ελάχιστα σπαράγματα μας έχουν διασωθεί, ενώ η πρώτη σωζόμενη βιογραφία του είναι γραμμένη περίπου 400 χρόνια μετά το θάνατό του. Έτσι, η κύρια πηγή των γνώσεών μας για την εξωτερική του εμφάνιση είναι οι σωζόμενες απεικονίσεις του σε ποικίλες δημιουργίες της τέχνης. Αλλά και αυτές, αν εξαιρέσουμε ορισμένες, κυρίως νομίσματα, χρονολογούνται μετά τον θάνατό του, πολλές μάλιστα εξ αυτών αιώνες μετά.

Μ. Τιβέριος, Τρόποι μετάδοσης ειδήσεων στην αρχαιότητα

  Πολύ πιο κοντά στις σημερινές εφημερίδες ήταν τα Acta Senatus της Ρωμαϊκής Συγκλήτου

Είναι στη φύση του ανθρώπου να επιδιώκει την πληροφόρηση σωστών ειδήσεων, πολύ περισσότερο μάλιστα όταν πολλές από αυτές τού είναι ποικιλοτρόπως χρήσιμες. Στο πέρασμα των αιώνων οι άνθρωποι δέχονταν ειδήσεις με διαφόρους τρόπους. Έτσι ένα χαρακτό ή ζωγραφιστό σημάδι στον κορμό ενός δένδρου ή στην επιφάνεια ενός βράχου προειδοποιούσε και πληροφορούσε τον πρωτόγονο άνθρωπο για την παρουσία ενός εχθρού ή για το πέρασμα ενός θηράματος. Ανάλογα είναι και ορισμένα άλλα μέσα, οπτικά (όπως φωτιά ή καπνός) ή ακουστικά (όπως ο ήχος τυμπάνου), με τα οποία οι άνθρωποι γίνονταν επίσης κάτοχοι ειδήσεων. Κάποια μάλιστα απ' αυτά διατηρήθηκαν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Έτσι, π.χ., βυζαντινοί αυτοκράτορες είχαν εγκαταστήσει ένα σύστημα φάρων από τα σύνορα της αυτοκρατορίας ως την Κωνσταντινούπολη που, ως επί το πλείστον, είχαν οπτική επαφή ο ένας με τον άλλον και στους οποίους άναβαν τη φωτιά κάθε φορά που εχθρικά στρατεύματα εισέβαλλαν στη χώρα τους. Όταν οι καιρικές συνθήκες ήταν καλές, η είδηση της εισβολής έφθανε στη Βασιλεύουσα μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. 

Μιχάλης Τιβέριος, Τo DΝΑ του μεγάλου λοιμού στην Αθήνα

Θουκυδίδης (περίπου 460-399 π.Χ.), πηγή της εικόνας: Μνημοσύνη, Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

 

Τον τελευταίο καιρό ζούμε με τον φόβο της «νέας γρίπης». Ανεξάρτητα από το αν ο φόβος αυτός είναι δικαιολογημένος ή αν προκλήθηκε, ως έναν βαθμό, από επιτήδειους για ευνόητους λόγους, μου έδωσε το έναυσμα να ασχοληθώ σήμερα με τη γνωστή επιδημία που έπληξε την Αθήνα το 431/430 π.Χ., στις αρχές του Πελοποννησιακού Πολέμου. Προτού το DΝΑ μπει στη ζωή μας, κάθε προσπάθεια της παλαιοπαθολογίας -πρόκειται για την επιστήμη που μελετά τις ασθένειες του ανθρώπου κατά το παρελθόν- να διαγνώσει επιδημίες που είχαν ενσκήψει σε παλαιότερες εποχές συναντούσε, για πολλούς λόγους, μεγάλες δυσκολίες. Αυτό ισχύει και για τον λοιμό που χτύπησε την Αθήνα κατά τον δεύτερο χρόνο του Πελοποννησιακού Πολέμου. Παρά τη λεπτομερή περιγραφή του και τη σαφή εξιστόρηση της κλινικής εικόνας των ασθενών που μας δίνει ο Θουκυδίδης -σημειώνω ότι και ο ίδιος προσβλήθηκε από την επιδημία αλλά ήταν από τους τυχερούς που επέζησαν-, εν τούτοις δεν κατέστη δυνατή η ασφαλής ταυτοποίηση της νόσου.