Ιστορία A΄ Γυμνασίου (15) - Επανάληψη: από την Εποχή του Χαλκού στα τέλη της Αρχαϊκής Εποχής

Παρακάτω θα βρείτε μία χρονογραμμή, που θα σας βοηθήσει να ξαναθυμηθείτε και να τοποθετήσετε πιο καθαρά στον άξονα του χρόνου τα βασικά σημεία των ενοτήτων που μελετήσατε ως τώρα. Τα κείμενα είναι παρμένα κυρίως από το σχολικό βιβλίο, ενώ μερικά στοιχεία προέρχονται από το βιβλίο Ελληνική Ιστορία της Εκδοτικής Αθηνών. Φυσικά, περιλαμβάνουν πολύ βασικές πληροφορίες και δεν εξαντλούν το αναφερόμενο θέμα· περισσότερα θα διαβάσετε στο βιβλίο και στα σχεδιαγράμματα των αναρτήσεων του ιστολογίου.

Όπως θα παρατηρήσετε, κάποιες χρονολογίες σημειώνουν φαινόμενα που εξελίχθηκαν στη διάρκεια δεκαετιών ή και αιώνων· αυτό έγινε καθαρά για τις ανάγκες κατασκευής της χρονογραμμής και για τηρηθεί η σειρά των ενοτήτων που υιοθετεί το σχολικό εγχειρίδιο.  

Νίκος Δήμου, Το κρύο και η ζέστη (μια χριστουγεννιάτικη εμπειρία)

Για όλους -εκτός από τα παιδιά- γιορτή σημαίνει ανάμνηση. Τα παιδιά, βέβαια, παρελθόν δεν έχουν -έχουν το ζωντανό παρόν. (Όσο για το μέλλον, το έχουν κι αυτό, αλλά δεν το ξέρουν. Και, ίσως, καλύτερα.)

Εμείς, όμως, παρελθόν. Κάθε χρόνο και πιο φορτωμένο. («Θυμάσαι τα Χριστούγεννα του ’73;» «Θυμάσαι την Πρωτοχρονιά του ’65;»)

Ένα Adventskranz με αναμμένα κεριά

Αυτές τις θυμήθηκα τα Χριστούγεννα του ’59. Είχε χιονίσει πολύ αυτό τον χρόνο στο Μόναχο -λευκές παραμονές, κατά πως πρέπει. Ξαφνικά ζωντάνεψαν πάλι όλες οι γλυκερές καρτ ποστάλ -παιδάκια με κόκκινες μύτες και μάλλινες σκούφιες, έλκηθρα, χιονισμένα έλατα στις πλατείες, χωριουδάκια θαμμένα στο χιόνι με φωτισμένα παράθυρα και δραστήριες καμινάδες.

Για μένα όμως ήταν κακή χρονιά: πένθη, πικροί χωρι­σμοί, ατυχίες - έτσι όπως καμιά φορά έρχονται όλα μαζί τα δυσάρεστα. Μπήκε ο Δεκέμβρης, έκανα πως δεν έβλε­πα, πως δεν άκουγα και, κυρίως, πως δεν θυμόμουν. Κυ­ριακή άναψαν οι Γερμανοί κι άλλο κεράκι στο στεφάνι της Advent. Στο τέταρτο κερί, πανικός. Αχ! αυτές οι μέρες της υποχρεωτικής, της αναγκαστικής χαράς -πόσο σκληρές είναι γι' αυτούς που δεν καταφέρνουν να πιάσουν την εθνική (κατά κεφαλήν) νόρμα ευτυχίας...

Νεοελληνική Λογοτεχνία Β΄ Γυμνασίου - Νίκος Κάσδαγλης, Τόκιο

Νίκος Κάσδαγλης (1928 - 2009)

 

Νίκος Κάσδαγλης, Τόκιο

 

Βασικά σημεία

 

1. Ενότητες

Στο απόσπασμα μπορούμε να διακρίνουμε δύο ενότητες:

(α) από το αεροδρόμιο στο ξενοδοχείο: εδώ ο συγγραφέας επιμένει στην οργάνωση, τη μεθοδικότητα και την ευγένεια με την οποία οι υπάλληλοι εξυπηρετούν τους ταξιδιώτες. Τονίζεται επίσης το κόστος ορισμένων υπηρεσιών (το ταξί) και η ερημιά που επικρατεί στην πόλη, παρόλο που το Τόκιο είναι πολυάνθρωπη σύγχρονη πρωτεύουσα. Η περιορισμένη νυχτερινή ζωή κάνει εντύπωση στον συγγραφέα, αφού έρχεται από μια χώρα που η νυχτερινή ζωή είναι έντονη.

Η Ιαπωνία είν' εντυπωσιακή, κι η αίσθηση αυτή ξεκινάει από τ' αεροδρόμιο, μόλις φτάνεις. [...] Πρώτη εμπειρία: στην Ιαπωνία μην περιμένεις να σε ρωτήσουν. Πρέπει να ζητήσεις κάτι, για να ενδιαφερθούν. [...]

Ιστορία Α΄ Γυμνασίου (14) - Τα Γράμματα και η Τέχνη στην Αρχαϊκή εποχή (800-479 π.Χ.)

 

Προτομή του Ομήρου. Ρωμαϊκό αντίγραφο ενός χαμένου πρωτότυπου του 2ου π.Χ. αι. (πηγή: Βικιπαίδεια)

 

Τα Γράμματα

 

Βασικά σημεία

 

1. Το έπος

	Ηρωικό	Διδακτικό (διδακτική ποίηση)
(α) σπουδαιότερος ποιητής:	Όμηρος	Ησίοδος
(β) θέμα:	τα θαυμαστά κατορθώματα  των προγόνων	- η δημιουργία του Κόσμου και η επικράτηση των θεών του Ολύμπου - συμβουλές για τη ζωή και την ηθική των ανθρώπων
(γ) γνωστότερα έργα:	Ιλιάδα, Οδύσσεια	Θεογονία, Έργα και Ημέραι

 

Νεοελληνική Λογοτεχνία Β΄ Γυμνασίου - Γρηγόριος Ξενόπουλος, Κάποια Χριστούγεννα

Γρ. Ξενόπουλος (1867-1951)

Από το 1896 ο Γρηγόριος Ξενόπουλος ανέλαβε το μεγαλύτερο μέρος της έκδοσης του μακροβιότερου και γνωστότερου περιοδικού για παιδιά Η Διάπλασις των παίδων, κατά τη δεύτερη περίοδο κυκλοφορίας του. Από τότε η πενηντάχρονη ενασχόλησή του με το περιοδικό λειτούργησε σε μεγάλο βαθμό ως δημιουργική πρόκληση για το συγγραφέα, ο οποίος ανανέωσε την ύλη και εμπλούτισε το περιοδικό με νέες στήλες, με πιο αντιπροσωπευτική τη μόνιμη στήλη «Αθηναϊκές επιστολές» που έγραφε ο ίδιος με την υπογραφή «Σας ασπάζομαι, Φαίδων». Οι επιστολές αυτές αποτελούσαν ένα πρωτότυπο είδος χρονογραφήματος-σχολίου για παιδιά και νέους, με προσωπικό ύφος και με ιδιαίτερα αφηγηματικά χαρακτηριστικά. Αναφέρονταν κυρίως σε θέματα της πολιτικής, της κοινωνικής και της πολιτιστικής επικαιρότητας, και αποτελούσαν έναν ξεχωριστό τρόπο επικοινωνίας ανάμεσα στον κόσμο των ενηλίκων και στο παιδικό αναγνωστικό κοινό.

βιβλίο του καθηγητή, σελ.46

Νεοελληνική Λογοτεχνία Γ΄ Γυμνασίου (7) - Πηνελόπη Δέλτα, Πρώτες ενθυμήσεις

Πηνελόπη Δέλτα (1874-1941)

Οι αναμνήσεις από την παιδική ηλικία έχουν ειδική σημασία στο πλαίσιο του αυτοβιογραφικού εγχειρήματος. Σύμφωνα με την εύστοχη διατύπωση του Παν. Μουλλά αυτοβιογραφούμαι σημαίνει «υπακούω στο παιδί που ζει μέσα μου και που δε λέει να μεγαλώσει». […] Το σύντομο απόσπασμα από τις Πρώτες Ενθυ­μήσεις της Πηνελόπης Δέλτα περιγράφει αναδρομικά την εικόνα της πατρικής μορ­φής, όπως αυτή χαράχτηκε στη συνείδηση και τη μνήμη της μικρής κόρης. Η εικό­να του πατέρα περικλείει δύο αντιθετικές όψεις: από τη μια μεριά το φόβο και την τυραννική παρουσία του αυταρχικού και απρόσιτου άντρα, που διατάζει και επι­βάλλεται στους γύρω του, και από την άλλη το θαυμασμό, τη γοητεία και την υπε­ρηφάνεια που προκαλεί η ομορφιά, η ευγένεια και η ακεραιότητά του. Το ενδιαφέ­ρον στοιχείο εδώ είναι πως η αυτοβιογραφική αφήγηση δεν επιλέγει τελικά μία από τις δύο όψεις ως επικρατέστερη. Αντιθέτως, οι δύο αντίρροπες οπτικές αναπτύσσονται παράλληλα, για να συνθέσουν την εικόνα μιας μυθικής μορφής, που λατρεύε­ται σαν θεότητα και υποχρεώνει την αφηγήτρια να παραδεχτεί πως έγινε «η τελευ­ταία μεγάλη αγάπη της ζωής μου». Όπως συμβαίνει συχνά, ο αυτοβιογραφικός μονόλογος της Δέλτα φανερώνει περισσότερα για το δικό της τραυματισμένο ψυχι­σμό παρά για την προσωπικότητα και τη συμπεριφορά των προσώπων για τα οποία γίνεται λόγος.

Βιβλίο του καθηγητή, σελ.86-87

Νεοελληνική Λογοτεχνία Β΄ Γυμνασίου - Ένας αριθμός

Αντόν Πάβλοβιτς Τσέχωφ (1860 – 1904). Πηγή: Βικιπαίδεια

 

Άντον Τσέχωφ, Ένας αριθμός

 

 

Βασικά σημεία

 

1. Τα πρόσωπα

 
(α) Ο αφηγητής και ο χαρακτήρας του
Ο αφηγητής είναι παράλληλα και ο πρωταγωνιστής του διηγήματος. Είναι ο πατέρας που έχει αναθέσει τη μόρφωση των παιδιών του σε μια δασκάλα, την δεσποινίδα Ιουλία. Η αφήγησή του ξεκινά τη στιγμή που την προσκαλεί, για να της πληρώσει τους μισθούς της. Από τα πρώτα του λόγια, θα σχημάτιζε κανείς την εντύπωση ότι πρόκειται για άνθρωπο που σκέφτεται τις ανάγκες των συνανθρώπων του:

Κάθισε να κάνουμε το λογαριασμό, της είπα. Θα 'χεις ανάγκη από χρήματα και συ ντρέπεσαι να ανοίξεις το στόμα σου...

Αμέσως μετά, όμως, δείχνει τελείως διαφορετική στάση, γιατί με διάφορες προφάσεις, ψέματα και επινοημένα περιστατικά φαίνεται ότι έχει σκοπό να της πληρώσει λιγότερα από τα συμφωνημένα: 

Συμφωνήσαμε για τριάντα ρούβλια το μήνα...
- Για σαράντα.
- Όχι, για τριάντα, το έχω σημειώσει. Εγώ πάντοτε τριάντα ρούβλια δίνω στις δασκάλες... Λοιπόν, έχεις δύο μήνες εδώ...
- Δύο μήνες και πέντε μέρες...
- Δύο μήνες ακριβώς... Το 'χω σημειώσει... Λοιπόν, έχουμε εξήντα ρούβλια. Πρέπει να βγάλουμε εννιά Κυριακές... δε δουλεύετε τις Κυριακές. Πηγαίνετε περίπατο μετα παιδιά. Έπειτα έχουμε τρεις γιορτές...
Η Ιουλία έγινε κατακόκκινη και άρχισε να τσαλακώνει νευρικά την άκρη του φουστανιού της, μα δεν είπε λέξη.

- Την παραμονή της πρωτοχρονιάς έσπασες ένα φλιτζάνι του τσαγιού με το πιατάκι του... Βγάζουμε δύο ρούβλια... Το φλιτζάνι κάνει ακριβότερα γιατί είναι οικογενειακό κειμήλιο, μα δεν πειράζει... Τόσο το χειρότερο! Προχωρούμε! Μια μέρα δεν πρόσεξες τον Κόλια, ανέβηκε ο μικρός στο δέντρο και έσκισε το σακάκι του... Βγάζουμε άλλα δέκα ρούβλια... Άλλη μια μέρα που δεν πρόσεχες, έκλεψε μια καμαριέρα τα μποτάκια της Βαρβάρας. Πρέπει να 'χεις τα μάτια σου τέσσερα, γι' αυτό σε πληρώνουμε... Λοιπόν, βγάζουμε άλλα πέντε ρούβλια. Στις δέκα του Γενάρη σε δάνεισα δέκα ρούβλια...
- Όχι, δεν έγινε τέτοιο πράμα. μουρμούρισε η Ιουλία.
- Το 'χω σημειώσει!
- Καλά...
- Βγάζουμε είκοσι επτά ρούβλια, μας μένουν δεκατέσσερα.
Τα μάτια της Ιουλίας γέμισαν δάκρυα. Κόμποι ιδρώτα γυάλιζαν πάνω στη μύτη της. Κακόμοιρο κορίτσι!

Ολοφάνερα, η παραπάνω στάση ταιριάζει σε έναν άνθρωπο άδικο, ψεύτη, υποκριτή, εκμεταλλευτή και εκβιαστή. Τη στιγμή, όμως, που ο αναγνώστης είναι έτοιμος να εκραγεί από τον κυνισμό με τον οποίο το αφεντικό κοιτά να στερήσει από την εργαζόμενη όσα δικαιούται, το σκηνικό αλλάζει τελείως: το αφεντικό (ο αφηγητής) παραδέχεται την αδικία και δίνει τα οφειλόμενα στη δασκάλα! Ομολογεί πως όλα αυτά ήταν ένα παιχνίδι, για να της γίνει μάθημα ότι δεν πρέπει να πέφτει θύμα του κάθε επιτήδειου. Στο τέλος, λοιπόν, ο αφηγητής φαίνεται δίκαιος, μεγαλόψυχος και συμπονετικός: ενώ θα μπορούσε πανεύκολα να κλέψει την άβουλη και υποχωρητική δασκάλα, αυτός όχι μόνο τηρεί τη συμφωνία, αλλά επιπλέον προσπαθεί να την εμψυχώσει, ώστε στο εξής να διεκδικεί το δίκιο της.
 

(β) Η δεσποινίς Ιουλία

Η δασκάλα των παιδιών, η δεσποινίς Ιουλία, είναι ένα παθητικό άτομο: ενώ αντιλαμβάνεται την κατάφωρη αδικία, εντούτοις δεν προβάλλει παρά χλιαρή αντίσταση:

Πρέπει να βγάλουμε εννιά Κυριακές... δε δουλεύετε τις Κυριακές. Πηγαίνετε περίπατο με τα παιδιά. Έπειτα έχουμε τρεις γιορτές...
Η Ιουλία έγινε κατακόκκινη και άρχισε να τσαλακώνει νευρικά την άκρη του φουστανιού της, μα δεν είπε λέξη. 

Το αριστερό μάτι της Ιουλίας έγινε κατακκόκινο και νότισε. Άρχισε να τρέμει το σαγόνι της. Την έπιασε ένας νευρικός βήχας, έβαλε το μαντίλι στη μύτη της, μα δεν έβγαλε άχνα.τις δέκα του Γενάρη σε δάνεισα δέκα ρούβλια... 

- Όχι, δεν έγινε τέτοιο πράμα. μουρμούρισε η Ιουλία.
- Το 'χω σημειώσει!
- Καλά...
- Βγάζουμε είκοσι επτά ρούβλια, μας μένουν δεκατέσσερα.
Τα μάτια της Ιουλίας γέμισαν δάκρυα. Κόμποι ιδρώτα γυάλιζαν πάνω στη μύτη της. Κακόμοιρο κορίτσι!

Πρόκειται ολοφάνερα για μια νέα υποχωρητική, άβουλη, διστακτική, φοβισμένη και υποταγμένη, που δεν ξέρει να κερδίζει το δίκιο της. Είναι όμως και τυχερή, γιατί όλα αυτά είναι ένα παιχνίδι, μια φάρσα: το αφεντικό της δεν έχει σκοπό να την εκμεταλλευτεί, αλλά να της διδάξει πως χρειάζεται να διεκδικεί κανείς όσα του οφείλονται. Εντούτοις, η τελευταία αντίδρασή της δείχνει ότι μάλλον ο κόπος του αφεντικού της πήγε χαμένος, γιατί η ίδια δε φαίνεται να έχει τη διάθεση ή τις δυνάμεις να υιοθετήσει στο μέλλον την κατάλληλη στάση:

Μα γιατί δε φωνάζεις για το δίκιο σου; Γιατί στέκεσαι έτσι σαν χαζή; Μπορείς να ζήσεις σ' αυτό τον κόσμο αν δεν πατήσεις λίγο πόδι, αν δε δείξεις τα δόντια σου; Γιατί είσαι άβουλη;

Μουρμούρισε μερικά ευχαριστώ και βγήκε.

2. Αφηγηματικές τεχνικές

Στο διήγημα κυριαρχεί ο διάλογος. Πολύ ταιριαστά, ο Τσέχωφ επέλεξε τον συγκεκριμένο αφηγηματικό τρόπο,  για να δώσει ταχύτητα και ζωηράδα στο διήγημα. Καθώς προχωρά η αφήγηση, ο αναγνώστης νιώθει την ένταση της ατμόσφαιρας και έχει την εντύπωση ότι οι χαρακτήρες ζωντανεύουν μπροστά του, όπως σε μια θεατρική παράσταση.  

Η κορύφωση έρχεται στο φινάλε του διηγήματος, όπου ο συγγραφέας αξιοποιεί το στοιχείο της έκπληξης. Εντελώς αναπάντεχα ο αφηγητής παραδέχεται την απαράδεκτη συμπεριφορά του και ομολογεί τους πραγματικούς σκοπούς του. Με την πλήρη ανατροπή της κατάστασης, με το εντυπωσιακό και απροσδόκητο τέλος, το διήγημα κερδίζει σε ένταση και μεταφέρει το μήνυμα αποτελεσματικότερα στον αναγνώστη.

Σχήματα λόγου
Στο διήγημα συναντούμε αρκετές μεταφορές, που δίνουν ποικιλία στο λόγο και τονίζουν σημαντικές εκφράσεις, π.χ.:

- … ντρέπεσαι να ανοίξεις το στόμα σου.
- … μα δεν έβγαλε άχνα.
- Πρέπει να 'χεις τα μάτια σου τέσσερα…
- Με έπιασαν τα δαιμόνια μου. 

- Μπορείς να ζήσεις σ' αυτό τον κόσμο αν δεν πατήσεις λίγο πόδι, αν δε δείξεις τα δόντια σου;

 

 ❦

Ιστορία Β΄ Γυμνασίου (13) - Η Βυζαντινή εποποιία

Νόμισμα που απεικονίζει στη δεξιά πλευρά τον Νικηφόρο Β΄ Φωκά και τον θετό γιο του, μετέπειτα αυτοκράτορα Βασίλειο Β΄ (πηγή: Βικιπαίδεια)

 

Η Βυζαντινή εποποιία

Επικοί αγώνες και επέκταση της Αυτοκρατορίας

 

1. Αγώνες με τους Άραβες
Ο ακόλουθος πίνακας στηρίχθηκε στις πληροφορίες του σχολικού βιβλίου και στους πίνακες των σελ. 143-4:

Ιστορία Β΄ Γυμνασίου (12) - Η διάδοση του Χριστιανισμού στους Μοραβούς και τους Βουλγάρους

Άγαλμα των Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Σόφιας (πηγή: Βικιπαίδεια)

 

Η διάδοση του Χριστιανισμού στους Μοραβούς και τους Βουλγάρους 

Βασικά σημεία: 

 

1. Η πορεία εκχριστιανισμού των Μοραβών

(α) ο Ραστισλάβος και το Βυζάντιο:

Ο ηγεμόνας των Σλάβων της Μοραβίας, για να αποφύγει τον κίνδυνο των Γερμανών και των Βουλγάρων, αναζήτησε έναν ισχυρό σύμμαχο. Για να εξασφαλίσει τη βοήθεια της  Κωνσταντινούπολης, θέλησε να αναθέσει τον εκχριστιανισμό του λαού του σε βυζαντινούς ιερείς. 

Ιστορία Α΄ Γυμνασίου (13) - Πέρσες και Έλληνες: Δύο κόσμοι συγκρούονται

Πέρσης και Έλληνας οπλίτης μάχονται. Παράσταση σε αττική κύλικα του 5ου π.Χ. αι. (πηγή: Βικιπαίδεια)

 

 

Πέρσες και Έλληνες: Δύο κόσμοι συγκρούονται

⇒ Πολύ χρήσιμη για την μελέτη των Περσικών πολέμων είναι αυτή η εφαρμογή του Φωτόδεντρου, που περιέχει διαδραστικούς χάρτες, χρονογραμμή και επεξηγηματικά κείμενα. Αξίζει τον κόπο να της ρίξετε μια ματιά!

 

Βασικά σημεία

 

1. Περσικό κράτος

(α) ποιος θεωρείται ο ιδρυτής του και πώς διοικούνταν το κράτος; 

Ιδρυτής θεωρείται ο Κύρος Α΄ (645-602 π.Χ.). Το τεράστιο περσικό κράτος ήταν χωρισμένο σε μεγάλες περιφέρειες (σατραπείες), τις οποίες διοικούσαν οι σατράπες.

Ιστορία Α΄ Γυμνασίου (12) - Οι πανελλήνιοι δεσμοί

Το θέατρο και ο ναός του Απόλλωνα στους Δελφούς (πηγή: Βικιπαίδεια)

 

Οι πανελλήνιοι δεσμοί

 

Βασικά σημεία

 

Η ενότητα των Ελλήνων

Οι αρχαίοι Έλληνες απλώθηκαν και δημιούργησαν πόλεις σε πολλά σημεία της Μεσογείου και του Εύξεινου Πόντου, αλλά δε συγκρότησαν ενιαίο κράτος, όπως είναι τα σημερινά κράτη, δηλαδή με έναν στρατό, ένα διοικητικό και εκπαιδευτικό σύστημα, μία κυβέρνηση, που εδρεύει στην πρωτεύουσα κλπ. Αντίθετα, έζησαν χωρισμένοι σε πόλεις που η καθεμιά ήταν (με τη γύρω περιοχή) και ένα ξεχωριστό κράτος, με δικό του τρόπο διοίκησης (κυβέρνηση), δικούς τους νόμους, δικό του στρατό κλπ.

Ήξεραν φυσικά ότι ανήκαν σε έναν λαό, αφού μιλούσαν όλοι, με κάποιες διαφορές φυσικά, την ίδια γλώσσα και λάτρευαν τους ίδιους θεούς. Ήδη από την αρχαϊκή εποχή η ονομασία Έλληνες χρησιμοποιείται για να δηλώσει όσους μιλούν τα ελληνικά.

Ιστορία Α΄ Γυμνασίου (11) - Η Αθήνα

Ο Θησέας σκοτώνει τον Μινώταυρο

(πηγή: Wikimedia Commons)

 

 

Η Αθήνα

Από τη βασιλεία στην αριστοκρατία

 

 

Βασικά σημεία

 

1. Συνοικισμός

(α) με ποιες εργασίες ασχολούνταν συνήθως οι κάτοικοι της Αττικής; 

- γεωργία (στις πεδιάδες)

- κτηνοτροφία (στα ορεινά) 

- ναυτιλία και το εμπόριο (στις παραθαλάσσιες περιοχές).

Ιστορία Β΄ Γυμνασίου (11) - Η βασιλεία του Μιχαήλ Γ΄ και η αυγή της Νέας Εποχής

Χρυσός σόλιδος με τη Θεοδώρα στη μία όψη. Στην άλλη όψη τα τέκνα της, η Θέκλα δεξιά και ο Μιχαήλ Γ' αριστερά. Επιγραφές ΘΕΟDORA DESPYNA / MIXAHL S ΘEKLA. [πηγή: Βικιπαίδεια]

 

 

Η βασιλεία του Μιχαήλ Γ΄ και η αυγή της Νέας Εποχής

Βασικά σημεία:

1. Ίδρυση της Σχολής της Μαγναύρας

(α) ο ιδρυτής και ο διευθυντής της σχολής:

Η Σχολή της Μαγναύρας ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του καίσαρα Βάρδα και τη διεύθυνσή της ανέλαβε ο Λέων Φιλόσοφος ή Μαθηματικός. Η φήμη του είχε φτάσει μέχρι τη Βαγδάτη και είχε απορρίψει πρόσκληση του χαλίφη Μαμούν να διδάξει στους τόπους των Αράβων.

Αρχαία Ελληνική Γλώσσα Α΄ Γυμνασίου (6) - Ενότητα 6η

Michelangelo Caravaggio, Νάρκισσος, λάδι σε μουσαμά (1594-1596)
Galleria Nazionale d'Arte Antica, Ρώμη.
[πηγή: Wikimedia Commons]

Ενότητα 6^η Η ομορφιά δεν είναι το παν

Συμπληρωματικό υλικό για τον συγγραφέα και το έργο του

Υπάρχουν πολλές απόψεις σχετικά με την ιστορικότητα του Αισώπου. Η πρώτη αναφορά σε μύθους που σκοπό έχουν να διασαφηνίσουν κάτι ή να στηρίξουν ένα επιχείρημα βρίσκεται στον Ησίο­δο (Ἐργα καὶ Ἡμέραι, στ. 202-212), όπου παρουσιάζεται ο μύθος του αηδονιού που υποτάσσεται στη δύναμη του γερακιού. Τέτοιου τύπου ιστορίες άρχισαν να αποδίδονται στον Αίσωπο τον 5ο και τον 4ο αι. π.Χ. (βλ. ενδεικτικά Αριστοφάνης, Σφῆκες, στ. 566: οἱ δὲ λέγουσιν μύθους ἡμῖν, οἱ δ’ Αἰσώπου τι γέλοιον).

Αρχαία Ελληνική Γλώσσα Α΄ Γυμνασίου (5) - Ενότητα 5η

Ξενοφῶν (430-355 π.Χ.)

Ενότητα 5^η  Ο πλούτος της αττικής γης

Περισσότερες πληροφορίες για τη ζωή και το έργο του Ξενοφώντα μπορείτε να διαβάσετε σε αυτήν την ανάρτηση.

 

Νεοελληνική Λογοτεχνία Α΄ Γυμνασίου (9) - Η αφήγηση του αρχιμάστορα

Πετρόχτιστο αρχοντικό με σαχνισιά (τώρα Ενδυματολογικό Μουσείο Καστοριάς) [πηγή: about Kastoria]

Νίκος Θέμελης, Η αφήγηση του αρχιμάστορα

Βασικά σημεία

1. Οι χτίστες στα τέλη του 19ου αιώνα

(α) ποιες οι συνθήκες εργασίας τους;

Από το απόσπασμα φαίνεται ότι οι χτίστες δούλευαν ομαδικά: με κάποιον επικεφαλής συγκροτούσαν συνεργείο και αναλάμβαναν το χτίσιμο μικρών και μεγάλων σπιτιών αλλά και εκκλησιών. Μπορούσαν να εργαστούν και σε τόπους που ήταν μακριά από την ιδιαίτερη πατρίδα τους. Οι καιρικές συνθήκες δεν τους επηρέαζαν, αλλά κοιτούσαν να εκμεταλλευτούν κατά το δυνατόν την καλοκαιρία. Ζητούσαν δίκαιη αμοιβή για τη δουλειά τους και φρόντιζαν ώστε ο πελάτης να τους εξασφαλίσει διατροφή και διαμονή για όσον καιρό επρόκειτο να εργαστούν.

Λίγο μετά τα Θεοφάνια του 1886, με το που πιάσανε οι πρώτες Αλκυονίδες, κινήσαμε ξανά όλοι μαζί από Ήπειρο για Μυτιλήνη. Μαζί με τον αδερφό μου ήμασταν επτά, εγώ έκανα κουμάντο. [...] Oύτε η απόσταση μας τρόμαζε ούτε το καταχείμωνο, ήμασταν συνηθισμένοι. Μ' ένοιαζε μόνο να προκάνουμε να εκμεταλλευτούμε τις Αλκυονίδες όλες, πράγμα σημαντικό για το ξεκίνημα, να θεμελιώσουμε και να σηκώσουμε στα δύο μέτρα. [...]

Χτίζαμε σπίτια όπου κι αν μας καλούσανε. Σπίτια αρχοντικά, σπίτια απλών ανθρώπων, μέχρι και εκκλησίες, αρκεί να εξασφαλίζαμε όσο καλά γινόταν μια δίκαιη αμοιβή και την αποπληρωμή της. Στη συμφωνία πάντα έμπαινε η εξασφάλιση τροφής και στέγης.

Αρχαία Ελληνικά Κείμενα (μετάφραση) Β΄ Γυμνασίου (7) - Ιλιάδα, Ζ 369-529

Deckler Carl Friedrich (1838-1918) Έκτορας και Ανδρομάχη (πηγή: Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα)

Ζ 369-529, ο Έκτορας στην Τροία

Βασικά σημεία:

1. Σκηνές.

2. Γνωριμία με τον Έκτορα και την Ανδρομάχη.

3. Αφηγηματικές τεχνικές (ειρωνεία, προοοικονομία) κι εκφραστικοί τρόποι (θέμα των άστοχων ερωτημάτων, παρομοίωση).

Ανάπτυξη:

1. Η ενότητα μπορεί να χωριστεί σε τέσσερις υποενότητες-σκηνές:

α΄ σκηνή (στ. 369-389): ο Έκτορας στο παλάτι του αναζητά την Ανδρομάχη 

➤ το θέμα των άστοχων ερωτημάτων:  

«άστοχα ερωτήματα λέγονται οι άστοχες υποθέσεις-ερωτήσεις που κάνει κάποιος γι’ αυτό που θέλει να μάθει. Κατόπιν όλες αυτές οι υποθέσεις-ερωτήσεις απορρίπτονται από τον ερωτώμενο, για να δοθεί έτσι έμφαση στη σωστή εκδοχή-απάντηση που δίνεται τελευταία[1]».

Στους στίχους 376-380 ο Έκτορας, αναζητώντας την Ανδρομάχη, ρωτά τις υπηρέτριες αν πήγε επίσκεψη  ή βρίσκεται σε κάποιο ναό. Ποιος ο λόγος να κάνει αυτές τις υποθέσεις, ενώ θα μπορούσε να ρωτήσει ευθέως πού βρίσκεται η γυναίκα του, για να πάρει μια ξεκάθαρη απάντηση; Σκοπός του ποιητή, όταν μεταχειρίζεται τα άστοχα ερωτήματα, είναι να καθυστερήσει λίγο την ανακοίνωση της σωστής απάντησης, ώστε αυτή να αποκτήσει ξεχωριστή σημασία. Ο ακροατής αντιλαμβάνεται έτσι ότι πρόκειται για κάποιο σημαντικό γεγονός, στο οποίο πρέπει να δώσει ιδιαίτερη προσοχή. 

«Από λογική άποψη, η διεξοδική αναίρεση των άστοχων ερωτημάτων του πρώτου είναι φλυαρία περιττή. Το πιο φυσικό θα ήταν τα  άστοχα ερωτήματα να αγνοηθούν και η απάντηση να είναι χωρίς πολλά λόγια: αυτό που ρωτάς έγινε γι’ αυτόν και γι’ αυτόν τον λόγο […]. Ό,τι όμως από λογική άποψη είναι περιττό, μπορεί πολύ ωραία από ποιητική άποψη να είναι απόλυτα δικαιωμένο. Έτσι στην περίπτωση των άστοχων ερωτημάτων, η σωστή λύση του προβλήματος κρατιέται σκόπιμα στο τέλος, για ν’ ακουστεί γεμάτη βάρος και δύναμη, αφού πρώτα η φαντασία μας παρασύρθηκε σε σφαλερούς δρόμους, δύο φορές μάλιστα: μήπως είναι αυτό, μήπως είναι εκείνο; -ούτε αυτό είναι ούτε εκείνο, μόνο αυτό! Αντίθετα, με την κοφτή από την αρχή λύση –αυτό είναι το σωστό- θα αδυνάτιζε κάθε κίνηση της φαντασίας[2].»

β΄ σκηνή (στ. 390-494): συνομιλία Έκτορα και Ανδρομάχης

Η συνομιλία Έκτορα και Ανδρομάχης είναι μια από τις πιο δυνατές, τις πιο συγκλονιστικές σκηνές του έπους. Παρότι ειρηνική η σκηνή, ο πόλεμος δεν ξεχνιέται ούτε μια στιγμή –όπως και ο θάνατος και η δυστυχία που απλώνουν το σκληρό τους δίχτυ πάνω από την τραγική οικογένεια.

 Στην αρχή του λόγου της η Ανδρομάχη φοβάται ότι η τόλμη του Έκτορα θα τον οδηγήσει γρήγορα στο θάνατο· έτσι, υπογραμμίζει τη μοναξιά της, την αγάπη που τρέφει για το σύζυγό της και τη στοργή που δείχνει για το μικρό παιδί της (στ.406-410). Επίσης, τονίζει την αγωνία της να κρατήσει τον Έκτορα μακριά από τους φοβερούς κινδύνους: αν τον χάσει, θα χάσει τα πάντα (στ.411-412), γιατί δεν της έμεινε κανένας στον κόσμο (στ.413-430).

 Ο Έκτορας, από την άλλη πλευρά, αντιλαμβάνεται πολύ καλά τους κινδύνους της μάχης, αλλά δεν μπορεί να κάνει πίσω για δύο λόγους: ντρέπεται το λαό του (στ.442-3), μα και ο ίδιος δε θέλει να κρυφτεί, αφού τέτοιος είναι ο χαρακτήρας του (στ.444-5)· έχει ευθύνες απέναντι στους Τρώες. Για την υπεύθυνη και γενναία στάση του θα τιμηθεί, θα δοξαστεί όχι μόνο ο ίδιος, αλλά και η γενιά του (στ.446)[3]. Είναι βασική υποχρέωση κάθε πολεμιστή να διατηρήσει και να αυξήσει τη δόξα της γενιάς του, ώστε αυτή να κληροδοτηθεί στην επόμενη γενιά.

Ακούγοντας το λόγο του, όμως, δεν βλέπουμε μόνο τον υπεύθυνο και σκληροτράχηλο πολεμιστή που διατηρεί μέσα του ισχυρή τη συναίσθηση του καθήκοντος, αλλά και τον τρυφερό πατέρα και σύζυγο (484-5): η τύχη των δικών του τον τυραννά (στ.451-3), ιδίως της γυναίκας του (στ.454-465) και του παιδιού του (στ.475-481). Η επική ειρωνεία είναι εδώ έντονη: η τόσο ευγενική αυτή μορφή, ο Έκτορας, δε θα ζήσει την ευτυχία που ονειρεύεται (στ.526-8)· στο τέλος του έπους θα θανατωθεί και θα ατιμαστεί το πτώμα του από τον μανιασμένο Αχιλλέα.

➤ προοοικονομία: σε ένα τμήμα του λόγου του που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί προφητικό, ο Έκτορας φαντάζεται την πτώση της Τροίας και τη σκληρή, ατιμωτική μοίρα της αγαπημένης του Ανδρομάχης[4]. Ο ποιητής εδώ προοικονομεί, προετοιμάζει τον ακροατή του για γεγονότα που γνωρίζουμε από τους μύθους ότι θα συμβούν στο μέλλον.

➤ ειρωνεία: στους στίχους 475-481 έχουμε μια χαρακτηριστική περίπτωση ειρωνείας: ο Έκτορας εύχεται να ζήσει δοξασμένος ο μικρός του γιος, γιατί δεν μπορεί να ξέρει ότι ο Αστυάνακτας θα βρει φριχτό τέλος[5].

γ΄ σκηνή (στ. 497-502): η Ανδρομάχη επιστρέφει στο σπίτι της

➤ προοοικονομία: έχουμε στους στίχους 500-502, όπου η Ανδρομάχη και οι υπόλοιπες γυναίκες κλαίνε τον Έκτορα σαν να είναι ήδη νεκρός. Ο ποιητής προετοιμάζει τον αναγνώστη για το τραγικό τέλος του ήρωα.

δ΄ σκηνή (στ. 503-529): συνομιλία Έκτορα και Πάρη

➤ παρομοίωση: θεωρία για τον εκφραστικό αυτόν τρόπο δίνει το βιβλίο στη σελ. 79 (ερώτηση 9). Εδώ αναλύεται μια διεξοδική παρομοίωση (στ.506-513):

Τι παρομοιάζεται;	Ο Πάρης (ομοίως απ’ την Πέργαμον ο Πριαμίδης Πάρης … με πόδια φτερωμένα, 512-514)
Με τι παρομοιάζεται;	Με καλοθρεμμένο, όμορφο και υπερήφανο άλογο που σπάει τα δεσμά του και τρέχει ελεύθερο στα αγαπημένα του μέρη.  (και ως όταν σπάσει τον δεσμόν … γοργά τα γόνατά του, 506-511)
Ποιο το κοινό στοιχείο;	Η ομορφιά, το περήφανο παράστημα, η ταχύτητα και η ορμητικότητα.
Ποια η λειτουργία της παρομοίωσης;	Η παρομοίωση τονίζει τον τρόπο με τον οποίο ο Πάρης ορμά στη μάχη.

Η παρομοίωση είναι πολύ συχνή στην καθημερινή μας ομιλία. Με τις παρομοιώσεις εξηγούμε καλύτερα αυτό που περιγράφουμε. Για παράδειγμα, αν θέλουμε να περιγράψουμε πόσο γρήγορος είναι κάποιος, λέμε «τρέχει σαν λαγός»· ή αν κάποιος είναι πολύ δυνατός, λέμε «είναι δυνατός σαν λιοντάρι»· αν είναι πονηρός, λέμε «είναι αλεπού» κλπ. Μια σύντομη παρομοίωση έχει ο στ.514: ωσάν ήλιος …

➤ ειρωνεία: βρίσκουμε στους στίχους 526-529, όταν ο Έκτορας εύχεται να δει μαζί με τον αδελφό του μια μέρα την Τροία ευτυχισμένη. Οι αναγνώστες του έπους, όμως, ξέρουν από τον μύθο ότι η Τροία θα καταστραφεί και οι κάτοικοί της είτε θα εξοντωθούν είτε θα συρθούν στη σκλαβιά. Ο Έκτορας εδώ κάνει μια ευχή που δεν πρόκειται να πραγματοποιηθεί ποτέ -αν και ο ίδιος, βέβαια, δεν μπορεί να το γνωρίζει. Το γνωρίζει, όμως, ο αναγνώστης, που θλίβεται για τον μάταιο αγώνα του Έκτορα και των Τρώων.

---

[1] Ομήρου Οδύσσεια, Α΄ Γυμνασίου, ΟΕΔΒ, σελ. 275.

[2] Ε. Κακριδή, Η διδασκαλία των ομηρικών επών, σελ. 64-65.

[3] Γίνεται  λόγος εδώ για την ομηρική «αιδώ», ένα ανάμεικτο συναίσθημα ντροπής για το τι θα πουν οι άλλοι, αλλά και σεβασμού αυτής της κοινής γνώμης. Αυτός «ο φόβος της ατίμωσης» ήταν το πλέον διαδεδομένο συναίσθημα της ομηρικής κοινωνίας. (πηγή: βιβλίο του καθηγητή, σελ.81)

[4] «Ύστερα από το θάνατο του άντρα της και την καταστροφή της Τροίας, η Ανδρομάχη, λάφυρο του πολέμου, έπεσε στον κλήρο του Νεοπτόλεμου, του γιου του Αχιλλέα. Ο Νεοπτόλεμος, αφού σκότωσε τον Αστυάνακτα, σύμφωνα με ορισμένους, ή χωρίς να τον σκοτώσει, σύμφωνα με άλλους, πήρε μαζί του την Ανδρομάχη στην Ήπειρο, όπου ήταν βασιλιάς. Από την Ανδρομάχη απέκτησε τρεις γιους: τον Μολοσσό, τον Πίελο και τον Πέργαμο.» πηγή: Pierre Grimal, Λεξικό της ελληνικής και ρωμαϊκής μυθολογίας, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1991, σελ.87

[5] βλέπε και το 2^ο παράλληλο κείμενο, σελ.78.

❦