Νεοελληνική Λογοτεχνία Β΄ Γυμνασίου - Νίκος Κάσδαγλης, Τόκιο

Νίκος Κάσδαγλης (1928 - 2009)

 

Νίκος Κάσδαγλης, Τόκιο

 

Βασικά σημεία

 

1. Ενότητες

Στο απόσπασμα μπορούμε να διακρίνουμε δύο ενότητες:

(α) από το αεροδρόμιο στο ξενοδοχείο: εδώ ο συγγραφέας επιμένει στην οργάνωση, τη μεθοδικότητα και την ευγένεια με την οποία οι υπάλληλοι εξυπηρετούν τους ταξιδιώτες. Τονίζεται επίσης το κόστος ορισμένων υπηρεσιών (το ταξί) και η ερημιά που επικρατεί στην πόλη, παρόλο που το Τόκιο είναι πολυάνθρωπη σύγχρονη πρωτεύουσα. Η περιορισμένη νυχτερινή ζωή κάνει εντύπωση στον συγγραφέα, αφού έρχεται από μια χώρα που η νυχτερινή ζωή είναι έντονη.

Η Ιαπωνία είν' εντυπωσιακή, κι η αίσθηση αυτή ξεκινάει από τ' αεροδρόμιο, μόλις φτάνεις. [...] Πρώτη εμπειρία: στην Ιαπωνία μην περιμένεις να σε ρωτήσουν. Πρέπει να ζητήσεις κάτι, για να ενδιαφερθούν. [...]

(β) στο εστιατόριο: είναι η εκτενέστερη ενότητα του αποσπάσματος. Εδώ ο συγγραφέας υπογραμμίζει τις ιδιαιτερότητες της γιαπωνέζικης κουζίνας, αλλά και την προσεκτική περιποίηση του πελάτη.

Στο ξενοδοχείο αλλάζω τα βρεμένα ρούχα μου, κάνω κι ένα ζεστό μπάνιο, καλού κακού. Δεν έχω φάει μετά το πλούσιο πρωινό, και πεινάω σαν λύκος. Στο ξενοδοχείο έχει δυο παραδοσιακά εστιατόρια, ένα δυτικό, και την καφετερία. Θα φάω γιαπωνέζικα, να δω πώς είναι. [...] Μια δεύτερη εμπειρία: στην Ιαπωνία έχει περισσότερη σημασία ο τρόπος που θα σε σερβίρουν, από το ίδιο το φαΐ.

2. Βασικοί άξονες του ταξιδιωτικού αφηγήματος

Το κομμάτι αγγίζει τα κύρια θέματα των κειμένων αυτού του είδους: δίνονται πληροφορίες σχετικές με τον τόπο, τους ανθρώπους, την οργάνωση των υπηρεσιών, τις αντιλήψεις που επικρατούν, τον τρόπο ζωής, τις καθημερινές συνήθειες κλπ. Είναι εύλογο ότι ο συγγραφέας θα επιμείνει σε αυτά που ξεχωρίζουν τον τόπο που επισκέπτεται από τον δικό του. Έτσι, ο Κάσδαγλης τονίζει τις διαφορές στον τρόπο διατροφής (π.χ. κυριαρχούν τα θαλασσινά και οι σάλτσες, δεν προσφέρουν ψωμί) και -κυρίως- τις υψηλού επιπέδου υπηρεσίες που προσφέρονται στην Ιαπωνία, χάρη στην ευγένεια, την περιποιητικότητα, την διακριτικότητα, και την οργάνωση των Γιαπωνέζων. Στόχος τους φαίνεται να είναι η απόλυτη ικανοποίηση του πελάτη.

Το εξώφυλλο του βιβλίου από το οποίο είναι παρμένο το απόσπασμα

 

3. Αφηγηματικές τεχνικές

Στο απόσπασμα ο Κάσδαγλης αφηγείται προσωπικές εμπειρίες: τις πρώτες εντυπώσεις του, μόλις πάτησε το πόδι του στην Ιαπωνία. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ποικιλία των ρηματικών προσώπων που χρησιμοποιεί: άλλοτε το α΄ (όταν θέλει να τονίζει την προσωπική του ματιά πάνω στα πράγματα), άλλοτε το β΄ (όταν η καταγραφόμενη εμπειρία δίνεται σαν συμβουλή σε ένα άλλο πρόσωπο) και άλλοτε το γ΄ (όταν αφηγείται πιο αποστασιοποιημένα μια πραγματικότητα στην Ιαπωνία). Μερικά παραδείγματα:

-α΄ πρόσωπο:

Φτάνω αργά στο ξενοδοχείο, κοντά στα μεσάνυχτα, μα έχω την αίσθηση πως το Τόκιο είναι μια πόλη νεκρή. [...] Λέω σε κάποιον πως έχω κλείσει δωμάτιο, κι αμέσως αλλάζει το σκηνικό. Βιάζεται να μ' εξυπηρετήσει, χαμογελαστός, πρόθυμος. [...] Στο ξενοδοχείο αλλάζω τα βρεμένα ρούχα μου, κάνω κι ένα ζεστό μπάνιο, καλού κακού. Δεν έχω φάει μετά το πλούσιο πρωινό, και πεινάω σαν λύκος. Στο ξενοδοχείο έχει δυο παραδοσιακά εστιατόρια, ένα δυτικό, και την καφετερία. Θα φάω γιαπωνέζικα, να δω πώς είναι.

Στο εστιατόριο, η περιπέτεια της συνεννόησης. Στον περιποιητικό μετρ, που σιμώνει, μιλάω αγγλικά. Θέλω να φάω γιαπωνέζικα, του λέω, μα δεν καταλαβαίνω τίποτα απ' τη γιαπωνέζικη κουζίνα, και τον παρακαλώ να μου διαλέξει το μενού. 

- β΄ πρόσωπο:

Οι υπάλληλοι σου δίνουν την αίσθηση πως περιμένουν ακριβώς εσένα, να σ' εξυπηρετήσουν. Όσο να ξεμπερδέψεις τις σύντομες διαδικασίες για να σε δεχτούνε στην Ιαπωνία οι αποσκευές είναι κιόλας πάνω στην κορδέλα, και στριφογυρίζουνε. 

- γ΄ πρόσωπο:

Η σωστή οργάνωση στην αίθουσα υποδοχής δεν επιτρέπει κανένα λάθος, καμία παρεξήγηση. Ο επιβάτης θα περάσει τον υγειονομικό έλεγχο, τον τελωνειακό και τα διαβατήρια, δίχως να προλάβει να σκεφτεί τις πιθανές δυσκολίες. [...] Στην Ιαπωνία όλα δουλεύουνε σαν καλολαδωμένη μηχανή.

Ως προς τους αφηγηματικούς τρόπους κυριαρχεί βέβαια η διήγηση. Ακόμη και κάποιοι διάλογοι δεν καταγράφονται απευθείας, αλλά αποδίδονται με τη φωνή του αφηγητή:

Στο εστιατόριο, η περιπέτεια της συνεννόησης. Στον περιποιητικό μετρ, που σιμώνει, μιλάω αγγλικά. Θέλω να φάω γιαπωνέζικα, του λέω, μα δεν καταλαβαίνω τίποτα απ' τη γιαπωνέζικη κουζίνα, και τον παρακαλώ να μου διαλέξει το μενού. Χαμογελάει αμήχανα, και τον παρεξηγώ, νομίζω πως δεν κατάλαβε. Ρωτάω αν υπάρχει κάποιος να μιλάει αγγλικά, για να συνεννοηθώ. Απαντά πως μιλάει αγγλικά, και με προσκαλεί μαζί του, να διαλέξω. Αποφεύγει την ευθύνη να διαλέξει για λογαριασμό μου, έστω κι αν τον βεβαιώνω πως, αν δε μ' αρέσει το φαγητό, δικό μου λάθος. [...]

Η περιποίηση είναι πριγκιπική. Τρεις κοπέλες με κιμονό με βολεύουνε σ' ένα τραπεζάκι, ρωτάν αν πρέπει να μου φέρουν τα ορεκτικά, που συνοδεύουν κάθε γιαπωνέζικο τραπέζι. Βέβαια, όλα.

Υπάρχουν όμως και σημεία όπου εμφανίζεται το σχόλιο: ο αφηγητής σταματά την εξιστόρηση των γεγονότων και καταθέτει την προσωπική του άποψη πάνω σε όσα διαδραματίζονται, σχολιάζει δηλαδή τα γεγονότα. Για παράδειγμα:

Πρώτη εμπειρία: στην Ιαπωνία μην περιμένεις να σε ρωτήσουν. Πρέπει να ζητήσεις κάτι,για να ενδιαφερθούν. [...] Επιμένω, το ωμό κρέας και το ψάρι τα φοβάμαι περισσότερο, κι ας λέει ό,τι θέλει ο μετρ. [...] Μια δεύτερη εμπειρία: στην Ιαπωνία έχει περισσότερη σημασία ο τρόπος που θα σε σερβίρουν, από το ίδιο το φαΐ.

Ο Κάσδαγλης αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αιγαίου, για την προσφορά του στα ελληνικά γράμματα (Νοέμβριος 2008)

Μερικά σχήματα λόγου:

Στο απόσπασμα συναντούμε και ποικιλία σχημάτων λόγου, που δίνουν έμφαση σε συγκεκριμένα σημεία:

παρομοίωση: Στην Ιαπωνία όλα δουλεύουνε σαν καλολαδωμένη μηχανή.

μεταφορά: Λέω σε κάποιον πως έχω κλείσει δωμάτιο, κι αμέσως αλλάζει το σκηνικό. / Το πιάτο είναι τεράστιο, όχι όμως βαρύ.

μετωνυμία: Το πιάτο είναι τεράστιο... 

Στη μετωνυμία αναφέρεται: 

(α) ο δημιουργός αντί του έργου του (π.χ. διαβάζω Όμηρο), 

(β) αυτό που περιέχει αντί για το περιεχόμενο (π.χ. ας πιούμε ένα ποτηράκι!) ή 

(γ) το αφηρημένο αντί για το συγκεκριμένο (π.χ. Τόπο στα νιάτα = τόπο στους νέους!).

 

❦