Θουκυδίδη, Περικλέους Επιτάφιος (9) - Κεφάλαιο 42

Επιτύμβιο ανάγλυφο του Δεξίλεω, 394 π.Χ. Αθήνα, Μουσείο Κεραμεικού. [πηγή: Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα]

 

Κεφάλαιο 42

 Ο έπαινος των νεκρών

 

Βασικά σημεία

1. Σύνδεση των κεφαλαίων 41 και 42.

2. Το εγκώμιο των νεκρών: οι ιδέες.

3. Η κλιμάκωση της ανδρείας που οδηγεί στη θυσία.

 

Σχολιασμός

1. Μίλησα πολύ για την πολιτεία μας … τον έπαινο των νεκρών αυτών: ο ρήτορας στην αρχή τού κεφαλαίου επιχειρεί να δικαιολογήσει την εκτενή αναφορά του στον ιδιαίτερο χαρακτήρα της Αθήνας, γιατί έτσι (α) αιτιολογείται η θυσία των νεκρών, που θέλησαν να προστατέψουν μια τόσο μοναδική πόλη και (β) δικαιολογείται το εγκώμιο των νεκρών που θα ακολουθήσει.

Θουκυδίδη, Περικλέους Επιτάφιος (8) - Κεφάλαιο 41

Raffaello Sanzio da Urbino ή πιο απλά Ραφαήλ, Η Σχολή των Αθηνών (πηγή: Wikimedia Commons)

 

 Κεφάλαιο 41

Αρχαίο κείμενο	Μετάφραση
Ξυνελών τε λέγω	Μὲ μιὰ λέξη, τολμῶ νὰ τὸ πῶ,
τήν τε πᾶσαν πόλιν τῆς ῾Ελλάδος παίδευσιν εἶναι	ἡ Ἀθήνα εἶναι ὁ δάσκαλος τῶν Ἑλλήνων
καὶ καθ' ἕκαστον δοκεῖν ἄν μοι τὸν αὐτὸν ἄνδρα παρ' ἡμῶν εὐτραπέλως καὶ μετὰ χαρίτων	καὶ νομίζω πὼς ὁ κάθε μας πολίτης θὰ μποροῦσε, μὲ τὴν μεγαλύτερη εὐκολὶα καὶ χάρη,
ἐπὶ πλεῖστ' ἂν εἴδη μάλιστ' ἂν τὸ σῶμα αὔταρκες παρέχεσθαι.	πολλὰ καὶ ἄξια ἔργα νὰ κάνη σὲ πολλὲς ἐκδηλώσεις τῆς ζωῆς.
καὶ ὡς οὐ λόγων ἐν τῷ παρόντι κόμπος τάδε μᾶλλον	Ὅτι αὐτὸ ποὺ λέω δὲν εἶναι ρητορικὸς κομπασμός,
ἢ ἔργων ἐστὶν ἀλήθεια,	ἀλλὰ ἡ ἀλήθεια ἡ πραγματική,
αὐτὴ ἡ δύναμις τῆς πόλεως, ἣν ἀπὸ τῶνδε τῶν τρόπων ἐκτησάμεθα, σημαίνει.	τὸ δείχνει ἡ δύναμη τῆς πολιτείας
μόνη γὰρ τῶν νῦν ἀκοῆς κρείσσων ἐς πεῖραν ἔρχεται,	πού, μόνη ἀπ' ὅλες τὶς ἄλλες πόλεις, εἶναι ἀνώτερη ὰπὸ τὴν φήμη της στὴν ὥρα τῆς δοκιμασίας,
καὶ μόνη οὔτε τῷ πολεμίῳ ἐπελθόντι ἀγανάκτησιν ἔχει	ἡ μόνη ποὺ oἱ ἐχθροὶ της, ὅταν τοὺς νικήσωμε δὲν ἀγανακτοῦν
ὑφ' οἵων κακοπαθεῖ	ἐπειδὴ κατατροπώθηκαν ἀπό ἀναξίους,
οὔτε τῷ ὑπηκόῳ κατάμεμψιν ὡς οὐχ ὑπ' ἀξίων ἄρχεται.	ἡ μόνη ποὺ οἱ σύμμαχοί της δὲν μποροῦν νὰ ποῦν ὅτι ἔχουν ἀνάξιο ἀρχηγό.
μετὰ μεγάλων δὲ σημείων καὶ οὐ δή τοι ἀμάρτυρόν γε τὴν δύναμιν παρασχόμενοι	Τὴν δύναμή μας δὲν τὴν ἀποκτήσαμε μὲ ἄσημες, ἀλλὰ μὲ λαμπρὲς πράξεις
τοῖς τε νῦν καὶ τοῖς ἔπειτα θαυμασθησόμεθα,	καὶ γι' αὐτὸ μᾶς θαυμάζουν καὶ θὰ μᾶς θαυμάζουν πάντα,
καὶ οὐδὲν προσδεόμενοι οὔτε ῾Ομήρου ἐπαινέτου	χωρὶς νὰ ἔχωμε ἀνάγκη ἀπὸ ἕναν Ὅμηρο γιὰ νὰ τραγουδήση τὶς πράξεις μας
οὔτε ὅστις ἔπεσι μὲν τὸ αὐτίκα τέρψει,	οὔτε ἀπὸ κανέναν ἄλλο ποιητὴ ποὺ θὰ μάγευε προσωρινὰ μὲ τὰ ὡραῖα του λόγια,
τῶν δ' ἔργων τὴν ὑπόνοιαν ἡ ἀλήθεια βλάψει,	ἀλλὰ θἀρχόταν ἀργότερα ἡ γνώση τῆς ἀλήθειας νὰ μᾶς ζημιώση.
ἀλλὰ πᾶσαν μὲν θάλασσαν καὶ γῆν ἐσβατὸν τῇ ἡμετέρᾳ τόλμῃ καταναγκάσαντες γενέσθαι,	Ἡ τόλμη μας ἀνάγκασε τὴν πᾶσα γῆ καὶ θάλασσα νά μᾶς ἀνοίξουνε τὸ διάβα
πανταχοῦ δὲ μνημεῖα κακῶν τε κἀγαθῶν ἀίδια ξυγκατοικίσαντες.	καὶ παντοῦ ἐστήσαμε μνημεῖα ἀθάνατα γιὰ τὰ καλὰ ἤ τὰ κακὰ ποὺ μᾶς ἔτυχαν.
περὶ τοιαύτης οὖν πόλεως οἵδε τε γενναίως δικαιοῦντες μὴ ἀφαιρεθῆναι αὐτὴν μαχόμενοι ἐτελεύτησαν,	Γιὰ μιὰ τέτοια πατρίδα καὶ γιὰ νὰ μὴν τοὺς τὴν στερήσουν, οἱ γενναῖοι αὐτοὶ σκοτώθηκαν στὴ μάχη,
καὶ τῶν λειπομένων πάντα τινὰ εἰκὸς ἐθέλειν ὑπὲρ αὐτῆς κάμνειν.	καὶ, ὅσοι ζοῦμε, φυσικὸ εἶναι νὰ εἴμαστε ἕτοιμοι νὰ ὑποστοῦμε ὁ,τιδήποτε γιὰ χάρη της.

 Μετάφραση Άγγελου Βλάχου από το βιβλίο Θουκυδίδη Περικλέους Επιτάφιος, Γ΄ Γενικού Λυκείου, ΥΠΑΙΘ, ΙΤΥΕ Διόφαντος

 

Θουκυδίδη, Περικλέους Επιτάφιος (7) - Κεφάλαιο 40

Η Πνύκα και στο βάθος η Ακρόπολη (πηγή: Βικιπαίδεια)

 

 Κεφάλαιο 40

Αρχαίο κείμενο	Μετάφραση
Φιλοκαλοῦμέν τε γὰρ μετ' εὐτελείας	Ἀγαποῦμε τὸ ὡραῖο, ἀλλά μένομε ἁπλοὶ
καὶ φιλοσοφοῦμεν ἄνευ μαλακίας·	καὶ φιλοσοφοῦμε χωρὶς νὰ εἴμαστε νωθροί.
χρώμεθα πλούτῳ τε ἔργου μᾶλλον καιρῷ	Τὸν πλοῦτο μας τὸν ἔχομε γιὰ νὰ τὸν χρησιμοποιοῦμε σὲ ἔργα
ἢ λόγου κόμπῳ,	καὶ ὄχι γιὰ νὰ τὸν καυχιόμαστε.
καὶ τὸ πένεσθαι οὐχ ὁμολογεῖν τινὶ αἰσχρόν,	Δὲν θεωροῦμε ντροπὴ τὴ φτώχεια.
ἀλλὰ μὴ διαφεύγειν ἔργῳ αἴσχιον.	Ντροπὴ εἶναι νὰ μὴν τὴν ὰποφεύγη κανεὶς δουλεύοντας.
ἔνι τε τοῖς αὐτοῖς οἰκείων ἅμα καὶ πολιτικῶν ἐπιμέλεια,	Οἵ ἴδιοι, ἐμεῖς, φροντίζομε καὶ τὶς ἰδιωτικὲς μας ὑποθέσεις καὶ τὰ δημόσια πράγματα
καὶ ἑτέροις πρὸς ἔργα τετραμμένοις	κ' ὲνῶ ὁ καθένας μας φροντίζει τὶς δουλειές του,
τὰ πολιτικὰ μὴ ἐνδεῶς γνῶναι·	τοῦτο δὲν μᾶς ἐμποδίζει νὰ κατέχωμε καὶ τὰ πολιτικά.
Mόνοι γὰρ νομίζομεν τόν τε μηδὲν τῶνδε μετέχοντα οὐκ ἀπράγμονα, ἀλλ' ἀχρεῖον,	Μόνο ἐμεῖς θεωροῦμε πὼς εἶναι ὄχι μόνον ἀδιάφορος, ἀλλὰ καὶ ἄχρηστος ἐκεῖνος ποὺ δὲν ἐνδιαφέρεται στὰ πολιτικά.
καὶ οἱ αὐτοὶ ἤτοι κρίνομέν γε ἢ ἐνθυμούμεθα ὀρθῶς τὰ πράγματα,	Ἐμεῖς οἱ ἴδιοι κρίνομε κι ἀποφασίζομε γιὰ τὰ ζητήματά μας
οὐ τοὺς λόγους τοῖς ἔργοις βλάβην ἡγούμενοι,	καὶ θεωροῦμε πὼς ὁ λόγος δὲν βλάφτει τὸ ἔργο.
ἀλλὰ μὴ προδιδαχθῆναι μᾶλλον λόγῳ πρότερον ἢ ἐπὶ ἃ δεῖ ἔργῳ ἐλθεῖν.	Ἀντίθετα, πιστεύομε πὼς βλαβερὸ εἶναι τὸ νὰ ἀποφασίζη κανεὶς χωρὶς νὰ ἔχει φωτιστῆ.
διαφερόντως γὰρ δὴ καὶ τόδε ἔχομεν	Διαφέρομε ἀπὸ τοὺς ἄλλους καὶ σὲ τοῦτο.
ὥστε τολμᾶν τε οἱ αὐτοὶ μάλιστα καὶ περὶ ὧν ἐπιχειρήσομεν ἐκλογίζεσθαι·	Εἴμαστε τολμηροί, κι ὅμως ζυγίζομε καλὰ τὴν κάθε ἐπιχείρησή μας,
ὃ τοῖς ἄλλοις ἀμαθία μὲν θράσος, λογισμὸς δὲ ὄκνον φέρει.	ἐνῶ τοὺς ἄλλους ἡ ἄγνοια τοὺς κάνει θρασεῖς κ' ἡ γνῶση ἀναποφάσιστους.
κράτιστοι δ' ἂν τὴν ψυχὴν δικαίως κριθεῖεν	Ἐκεῖνοι πρέπει νὰ κρίνωνται γενναιότεροι,
οἱ τά τε δεινὰ καὶ ἡδέα σαφέστατα γιγνώσκοντες	ὅσοι ξέρουν καλὰ ποιὸ εἶναι τὸ εὐχάριστο καὶ ποιὸ τὸ φοβερὸ
καὶ διὰ ταῦτα μὴ ἀποτρεπόμενοι ἐκ τῶν κινδύνων.	κι ὅμως δὲν προσπαθοῦν ν' ἀποφύγουν τὸν κίνδυνο.
καὶ τὰ ἐς ἀρετὴν ἐνηντιώμεθα τοῖς πολλοῖς·	Καὶ στὴν διάθεση μας ἀπέναντι στοὺς ξένους διαφέρομε ἀπ' τοὺς πολλούς,
οὐ γὰρ πάσχοντες εὖ, ἀλλὰ δρῶντες κτώμεθα τοὺς φίλους.	γιατὶ ἀποκτοῦμε φίλους εὐεργετώντας τους καὶ ὄχι περιμένοντας ἀπ' αὐτοὺς κάποιο καλό.
βεβαιότερος δὲ ὁ δράσας τὴν χάριν	Ἡ φιλία τοῦ εύεργέτη εἶναι πιὸ σταθερή,
ὥστε ὀφειλομένην δι' εὐνοίας ᾧ δέδωκε σῴζειν·	γιατὶ προσπαθεῖ νὰ διατηρήση τὸν δεσμό του μὲ τὰν ἄλλο,
ὁ δὲ ἀντοφείλων ἀμβλύτερος,	ἐνῶ ἐκεῖνος ποὺ χρωστάει χάρη εἶναι λιγότερο πρόθυμος,
εἰδὼς οὐκ ἐς χάριν, ἀλλ' ἐς ὀφείλημα τὴν ἀρετὴν ἀποδώσων.	θεωρώντας τὴν εὐγνωμοσύνη του σὰν χρέος κι ὄχι σάν αἴσθημα.
καὶ μόνοι ἀδεῶς τινὰ ὠφελοῦμεν	Μόνοι ἐμεῖς σκορποῦμε ἁπλόχερα τὶς εὐεργεσίες μας,
οὐ τοῦ ξυμφέροντος μᾶλλον λογισμῷ ἢ τῆς ἐλευθερίας τῷ πιστῷ.	ὄχι ὰπὸ συμφεροντολογικούς ὑπολογισμούς, ἀλλὰ ἀπὸ φιλελεύθερη γενναιοδωρία.

Μετάφραση Άγγελου Βλάχου από το βιβλίο Θουκυδίδη Περικλέους Επιτάφιος, Γ΄ Γενικού Λυκείου, ΥΠΑΙΘ, ΙΤΥΕ Διόφαντος