Αρχαία Ελληνικά Κείμενα (μετάφραση) Β΄ Γυμνασίου (1) - Ιλιάδα, διδακτέα ύλη και νέος τρόπος εξέτασης (ενημέρωση Σεπτέμβριος 2022)

 

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΠΟ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Αναλυτικές οδηγίες για τη διδασκαλία της Ιλιάδας περιλαμβάνονται στο ηλεκτρονικό έγγραφο (σελ. 71) του Υπουργείου Παιδείας. Παρακάτω θα διαβάσετε τα κυριότερα σημεία:

Αρχαία Ελληνικά Κείμενα (μετάφραση) Β΄ Γυμνασίου (8) – Ραψωδίες Η - Ο: διαδραστικές ασκήσεις

Αφού μελετήσετε τις περιλήψεις των ραψωδιών, δοκιμάστε τις γνώσεις σας με τη βοήθεια των διαδραστικών ασκήσεων που ακολουθούν.

 

♦

 

Ραψωδία Η, Η μονομαχία του Έκτορα και του Αίαντα. Η ταφή των νεκρών

Να χαρακτηρίσεις ως σωστές ή λανθασμένες τις παρακάτω φράσεις, με βάση τις περιλήψεις των ραψωδιών:

Αρχαία Ελληνικά Κείμενα (μετάφραση) Β΄ Γυμνασίου (11) – Ιλιάδα, Ω 468-677

Ο Πρίαμος ικετεύει τον Αχιλλέα (πίνακας του Αλεξάντερ Ιβάνοφ, πηγή Wikimedia Commons)

 

 

Ω 468-677, η συνάντηση Πριάμου και Αχιλλέα

 

Βασικά σημεία:

1. Η σκηνή του Αχιλλέα.

2. Τα επιχειρήματα του Πρίαμου και η αντίδραση του Αχιλλέα.

3. Ο Αχιλλέας προσπαθεί να ηρεμήσει τον Πρίαμο.

4. Το αίτημα του Πριάμου και η απάντηση του Αχιλλέα (552-595).

5. Η ιστορία της Νιόβης (596-621).

6. Το τέλος της συνάντησης.

Αρχαία Ελληνικά Κείμενα (μετάφραση) Β΄ Γυμνασίου (10) - Ιλιάδα, Χ 247-394

Ελαιογραφία του Peter Paul Rubens (περ. 1630-1635), που απεικονίζει τη θανάτωση του Έκτορα από τον Αχιλλέα
[πηγή: Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα].

Χ 247-394, η μονομαχία Έκτορα και Αχιλλέα

 

Βασικά θέματα: 

1. Το αίτημα του Έκτορα και η απάντηση του Αχιλλέα

Ο Έκτορας, αρχικά, δεν έχει κουράγιο να αντιμετωπίσει τον Αχιλλέα και προσπαθεί να του ξεφύγει. Νιώθει, όμως, ότι ήρθε η στιγμή να εκτελέσει το χρέος του, να αντιμετωπίσει τον ανίκητο γιο του Πηλέα, με έναν όρο: ζητά να μην κακοποιηθεί το σώμα του ηττημένου (256-9). Ο Αχιλλέας αμέσως απορρίπτει το αίτημα, γιατί: 

(α) το μίσος του είναι μεγάλο. Το παρομοιάζει μάλιστα με την έχθρα του λιονταριού με τον άνθρωπο και του λύκου με το αρνί (261-7).

(β) επίσης, ο Αχιλλέας θέλει να εκδικηθεί τους συντρόφους που έπεσαν νεκροί από τον Έκτορα (270-2).

Αρχαία Ελληνικά Κείμενα (μετάφραση) Β΄ Γυμνασίου (9) - Ιλιάδα, Π 684-867

Θάνατος Πάτροκλου. Αττική ερυθρόμορφη κύλικα, περίπου 530 π.Χ.
(πηγή: Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα)

Π 684-867, το κύκνειο άσμα και ο θάνατος του Πατρόκλου

Βασικά σημεία:                                                               

1. Η αριστεία και ο θάνατος του Πατρόκλου. 

2. Ύβρις.

3. Αφηγηματικές τεχνικές κι εκφραστικοί τρόποι.

 

Ανάπτυξη:                                                                          

1. Ο Πάτροκλος πρέπει να σκοτωθεί· το επιβάλλει η πλοκή του έπους. Μόνο τότε ο Αχιλλέας θα πειστεί να μπει στη μάχη και να εκδικηθεί το θάνατο του αγαπημένου του φίλου. Ο ποιητής όμως έχει προετοιμάσει για τον ήρωα έναν θάνατο λαμπρό, που αναδεικνύει την ασύγκριτη γενναιότητα και μαχητικότητά του. Αναλυτικά:

(α) ο Πάτροκλος ξαπλώνει στη γη νεκρούς εννιά Τρώες (στ. 694-6)· κάποιοι άλλοι τρέχουν να γλιτώσουν. 

(β) παράλληλα, προσπαθεί να σκαρφαλώσει –τρεις φορές!- στο τείχος της Τροίας και μόνο ο Απόλλωνας μπορεί να τον απωθήσει. 

(γ) ο Έκτορας πάνω στο άρμα κυνηγά τον Πάτροκλο. Αυτός σηκώνει με το ένα χέρι πέτρα και την εκσφενδονίζει προς το κινούμενο άρμα πάνω στον Έκτορα. Η πέτρα όμως θα πετύχει τελικά τον ηνίοχο του Έκτορα, τον Κεβριόνη, και θα του συντρίψει το κεφάλι (στ. 733-743). Στη συνέχεια, ο Πάτροκλος έρχεται στα χέρια με τον Έκτορα, καθώς ο δεύτερος προσπαθεί εμποδίσει τον Πάτροκλο να μαζέψει το πτώμα του Κεβριόνη (στ. 755-771).

(δ) αφού οι Αχαιοί καταφέρνουν να πάρουν το πτώμα του Κεβριόνη, ο Πάτροκλος ξαναρίχνεται -τρεις φορές!- στις γραμμές τους· θα πάρει εννιά ζωές τη φορά (στ. 783-785). 

(ε) κανένας θνητός δεν μπορεί να τον σταματήσει. Θα χρειαστεί να επέμβει ένας θεός, ο Απόλλωνας, για να μπει τέλος στην αριστεία του Πατρόκλου: ο θεός στέκεται πίσω του (!) και με ένα πισώπλατο χτύπημα τον παραλύει· η πανοπλία του πέφτει στο χώμα (στ. 789-805).

(στ) το δεύτερο χτύπημα έρχεται από έναν ξεχωριστό ήρωα (στ. 808-811), τον Εύφορβο, που πληγώνει τον Πάτροκλο στην πλάτη και το βάζει στα πόδια! 

(ζ) τώρα εμφανίζεται ο Έκτορας και δίνει το τελειωτικό χτύπημα στον Πάτροκλο, καθώς ο τελευταίος υποχωρεί στις γραμμές των Αχαιών (818-821). Ο Έκτορας θα ειρωνευτεί τον ήρωα που ξεψυχά, αλλά ο Πάτροκλος θα του απαντήσει χωρίς περιστροφές:

Έκτορ, καυχήσου όσο ημπορείς, τώρα που ο Ζευς και ο Φοίβος

την νίκην σού εχαρίσαν -και αυτοί με καταβάλλουν

εύκολ', αφού μου αφαίρεσαν τα όπλ' από τους ώμους. 

Για να νικηθεί ο Πάτροκλος, θα χρειαστεί η συνδυασμένη δράση ενός θεού και δυο σημαντικών ηρώων. Χωρίς να το δηλώνει ξεκάθαρα, ωστόσο σε μια προσεκτική ανάγνωση είναι φανερό ότι ο ποιητής της Ιλιάδας ένιωθε μια συμπάθεια για τον Πάτροκλο· γι’ αυτό, άλλωστε, έφτιαξε τόσο ηρωική την πτώση του ήρωα.

Ο Έκτορας στα αριστερά, ο Γλαύκος στα δεξιά και στο άρμα ο ηνίοχος Κεβριόνης.
Μελανόμορφη υδρία, αποδίδεται στο ζωγράφο του Λονδίνου, 575-550 π.Χ. Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο
(πηγή: Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα)

2. Η περιγραφή του θανάτου του Πατρόκλου δίνει στον ποιητή την ευκαιρία να προβάλει το ξεχωριστής σημασίας για τον αρχαίο Έλληνα θέμα της ύβρεως, της αλαζονείας, δηλαδή της υπέρβασης των ανθρώπινων ορίων· κάτι που φέρνει απαραίτητα την τιμωρία του υβριστή.

Ο Πάτροκλος υποπίπτει στο αμάρτημα της ύβρεως, όταν χλευάζει τον Κεβριόνη, παρομοιάζοντάς τον με επιδέξιο δύτη, καθώς βλέπει τον τρόπο με τον οποίο σωριάζεται νεκρός στο έδαφος (744-750). Η ειρωνεία σε βάρος νεκρού είναι βλασφήμια. Λίγο παρακάτω, στο ίδιο λάθος θα υποπέσει και ο Έκτορας: χτυπά τον Πάτροκλο και, καθώς ο δεύτερος ξεψυχά, τον ειρωνεύεται (832, 837, 842). Ο Πάτροκλος θα προφητέψει το θάνατο του Έκτορα, αλλά αυτός -μεθυσμένος από τη νίκη του- φαντάζεται ότι μπορεί να σκοτώσει και τον ίδιο τον Αχιλλέα.

3. Στην ενότητα αυτή οι αναγνώστες προετοιμάζονται για το τι επιφυλάσσει το μέλλον σε μερικούς από τους σπουδαιότερους ήρωες του έπους. Οι προοικονομίες, λοιπόν, της ενότητας:

(α) στ. 707-709· ο Απόλλων προφητεύει ότι ούτε ο Πάτροκλος ούτε ο Αχιλλέας θα είναι οι πορθητές της Τροίας.

(β) στ. 851-854· ο Έκτορας ακούει από το στόμα του ετοιμοθάνατου Πατρόκλου το τέλος που τον περιμένει.

Στην ενότητα εντοπίζουμε και επική ειρωνεία: 

(α) στ. 839-842, όπου ο Έκτορας υποθέτει ότι ο Αχιλλέας είχε ζητήσει από τον Πάτροκλο τον θάνατο του Έκτορα· στην πραγματικότητα ο Αχιλλέας ζήτησε από τον Πάτροκλο το ακριβώς αντίθετο: να φυλάγεται, αλλά ο τελευταίος -για κακή του τύχη- δεν υπάκουσε.

(β) στ. 859-861, καθώς ο Πάτροκλος προφητεύει το τέλος του Έκτορα, εκείνος φαντάζεται ότι μπορεί να σκοτώσει και τον ίδιο τον Αχιλλέα.

Τέλος, πολύ ενδιαφέρουσες είναι οι παρομοιώσεις στο απόσπασμα αυτό. Ο ποιητής θέλοντας να αναδείξει τη σφοδρότητα των συγκρούσεων και να κάνει πιο παραστατική την αφήγησή του, τις χρησιμοποιεί αρκετές φορές: 

➤ στ. 745-750: ο Πάτροκλος παρομοιάζει τον Κεβριόνη που πέφτει κεραυνοβολημένος από τον βράχο με ικανό βουτηχτή.

➤ στ. 823-829: ο Έκτορας και ο Πάτροκλος παρομοιάζονται αντίστοιχα με λιοντάρι και αγριόχοιρο που συγκρούονται λυσσασμένα για το νερό μιας πηγής -τελικά, ο αγριόχοιρος θα υποκύψει.

Ιδιαίτερη σημασία έχουν τρεις συνεχόμενες παρομοιώσεις, που συναντούμε στο επεισόδιο του Κεβριόνη:

➤ στ. 751-753: ο Πάτροκλος, καθώς ορμά να πάρει το πτώμα του Κεβριόνη, παρομοιάζεται με λιοντάρι που εξολοθρεύει ταύρους.

➤ στ. 756-761: εδώ ο Έκτορας επιχειρεί να υπερασπιστεί το σώμα του Κεβριόνη και να εμποδίσει τον Πάτροκλο. Οι δυο τους συγκρίνονται με δύο πεινασμένα λιοντάρια που μάχονται πάνω από ένα ελάφι.

➤ και στ. 765-771: τώρα η σύγκρουση πάνω από τον νεκρό Κεβριόνη έχει γενικευτεί και οι Τρώες και οι Αχαιοί παρομοιάζονται με δύο ανέμους, τον Εύρο (ο σιρόκος, νοτιοανατολικός άνεμος) και τον Νότο που φυσούν ορμητικά μέσα σε δάσος και δημιουργούν χάος.

Είναι αξιοπρόσεκτο ότι, καθώς προχωρά η αφήγηση, η ένταση ανεβαίνει: στην πρώτη παρομοίωση (3 στίχοι), ένας μαχητής, ο Πάτροκλος, ορμά να κερδίσει το πτώμα του Κεβριόνη· στη δεύτερη (6 στίχοι), δύο πολεμιστές, ο Έκτορας και ο Πάτροκλος μάχονται για τον ίδιο λόγο· και στην τρίτη (7 στίχοι), δύο παρατάξεις συγκρούονται με σφοδρότητα όμοια με τις θυελλώδεις δυνάμεις της φύσης. Μπορούμε να φανταστούμε ότι κατά την απαγγελία του χωρίου αυτού ο αοιδός (ή ο ραψωδός) θα ύψωνε τον τόνο της φωνής του, για να αποδώσει την κλιμάκωση της έντασης που εμπνεύστηκε ο ποιητής.

❦

Αρχαία Ελληνικά Κείμενα (μετάφραση) Β΄ Γυμνασίου (7) - Ιλιάδα, Ζ 369-529

Deckler Carl Friedrich (1838-1918) Έκτορας και Ανδρομάχη (πηγή: Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα)

Ζ 369-529, ο Έκτορας στην Τροία

Βασικά σημεία:

1. Σκηνές.

2. Γνωριμία με τον Έκτορα και την Ανδρομάχη.

3. Αφηγηματικές τεχνικές (ειρωνεία, προοοικονομία) κι εκφραστικοί τρόποι (θέμα των άστοχων ερωτημάτων, παρομοίωση).

Ανάπτυξη:

1. Η ενότητα μπορεί να χωριστεί σε τέσσερις υποενότητες-σκηνές:

α΄ σκηνή (στ. 369-389): ο Έκτορας στο παλάτι του αναζητά την Ανδρομάχη 

➤ το θέμα των άστοχων ερωτημάτων:  

«άστοχα ερωτήματα λέγονται οι άστοχες υποθέσεις-ερωτήσεις που κάνει κάποιος γι’ αυτό που θέλει να μάθει. Κατόπιν όλες αυτές οι υποθέσεις-ερωτήσεις απορρίπτονται από τον ερωτώμενο, για να δοθεί έτσι έμφαση στη σωστή εκδοχή-απάντηση που δίνεται τελευταία[1]».

Στους στίχους 376-380 ο Έκτορας, αναζητώντας την Ανδρομάχη, ρωτά τις υπηρέτριες αν πήγε επίσκεψη  ή βρίσκεται σε κάποιο ναό. Ποιος ο λόγος να κάνει αυτές τις υποθέσεις, ενώ θα μπορούσε να ρωτήσει ευθέως πού βρίσκεται η γυναίκα του, για να πάρει μια ξεκάθαρη απάντηση; Σκοπός του ποιητή, όταν μεταχειρίζεται τα άστοχα ερωτήματα, είναι να καθυστερήσει λίγο την ανακοίνωση της σωστής απάντησης, ώστε αυτή να αποκτήσει ξεχωριστή σημασία. Ο ακροατής αντιλαμβάνεται έτσι ότι πρόκειται για κάποιο σημαντικό γεγονός, στο οποίο πρέπει να δώσει ιδιαίτερη προσοχή. 

«Από λογική άποψη, η διεξοδική αναίρεση των άστοχων ερωτημάτων του πρώτου είναι φλυαρία περιττή. Το πιο φυσικό θα ήταν τα  άστοχα ερωτήματα να αγνοηθούν και η απάντηση να είναι χωρίς πολλά λόγια: αυτό που ρωτάς έγινε γι’ αυτόν και γι’ αυτόν τον λόγο […]. Ό,τι όμως από λογική άποψη είναι περιττό, μπορεί πολύ ωραία από ποιητική άποψη να είναι απόλυτα δικαιωμένο. Έτσι στην περίπτωση των άστοχων ερωτημάτων, η σωστή λύση του προβλήματος κρατιέται σκόπιμα στο τέλος, για ν’ ακουστεί γεμάτη βάρος και δύναμη, αφού πρώτα η φαντασία μας παρασύρθηκε σε σφαλερούς δρόμους, δύο φορές μάλιστα: μήπως είναι αυτό, μήπως είναι εκείνο; -ούτε αυτό είναι ούτε εκείνο, μόνο αυτό! Αντίθετα, με την κοφτή από την αρχή λύση –αυτό είναι το σωστό- θα αδυνάτιζε κάθε κίνηση της φαντασίας[2].»

β΄ σκηνή (στ. 390-494): συνομιλία Έκτορα και Ανδρομάχης

Η συνομιλία Έκτορα και Ανδρομάχης είναι μια από τις πιο δυνατές, τις πιο συγκλονιστικές σκηνές του έπους. Παρότι ειρηνική η σκηνή, ο πόλεμος δεν ξεχνιέται ούτε μια στιγμή –όπως και ο θάνατος και η δυστυχία που απλώνουν το σκληρό τους δίχτυ πάνω από την τραγική οικογένεια.

 Στην αρχή του λόγου της η Ανδρομάχη φοβάται ότι η τόλμη του Έκτορα θα τον οδηγήσει γρήγορα στο θάνατο· έτσι, υπογραμμίζει τη μοναξιά της, την αγάπη που τρέφει για το σύζυγό της και τη στοργή που δείχνει για το μικρό παιδί της (στ.406-410). Επίσης, τονίζει την αγωνία της να κρατήσει τον Έκτορα μακριά από τους φοβερούς κινδύνους: αν τον χάσει, θα χάσει τα πάντα (στ.411-412), γιατί δεν της έμεινε κανένας στον κόσμο (στ.413-430).

 Ο Έκτορας, από την άλλη πλευρά, αντιλαμβάνεται πολύ καλά τους κινδύνους της μάχης, αλλά δεν μπορεί να κάνει πίσω για δύο λόγους: ντρέπεται το λαό του (στ.442-3), μα και ο ίδιος δε θέλει να κρυφτεί, αφού τέτοιος είναι ο χαρακτήρας του (στ.444-5)· έχει ευθύνες απέναντι στους Τρώες. Για την υπεύθυνη και γενναία στάση του θα τιμηθεί, θα δοξαστεί όχι μόνο ο ίδιος, αλλά και η γενιά του (στ.446)[3]. Είναι βασική υποχρέωση κάθε πολεμιστή να διατηρήσει και να αυξήσει τη δόξα της γενιάς του, ώστε αυτή να κληροδοτηθεί στην επόμενη γενιά.

Ακούγοντας το λόγο του, όμως, δεν βλέπουμε μόνο τον υπεύθυνο και σκληροτράχηλο πολεμιστή που διατηρεί μέσα του ισχυρή τη συναίσθηση του καθήκοντος, αλλά και τον τρυφερό πατέρα και σύζυγο (484-5): η τύχη των δικών του τον τυραννά (στ.451-3), ιδίως της γυναίκας του (στ.454-465) και του παιδιού του (στ.475-481). Η επική ειρωνεία είναι εδώ έντονη: η τόσο ευγενική αυτή μορφή, ο Έκτορας, δε θα ζήσει την ευτυχία που ονειρεύεται (στ.526-8)· στο τέλος του έπους θα θανατωθεί και θα ατιμαστεί το πτώμα του από τον μανιασμένο Αχιλλέα.

➤ προοοικονομία: σε ένα τμήμα του λόγου του που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί προφητικό, ο Έκτορας φαντάζεται την πτώση της Τροίας και τη σκληρή, ατιμωτική μοίρα της αγαπημένης του Ανδρομάχης[4]. Ο ποιητής εδώ προοικονομεί, προετοιμάζει τον ακροατή του για γεγονότα που γνωρίζουμε από τους μύθους ότι θα συμβούν στο μέλλον.

➤ ειρωνεία: στους στίχους 475-481 έχουμε μια χαρακτηριστική περίπτωση ειρωνείας: ο Έκτορας εύχεται να ζήσει δοξασμένος ο μικρός του γιος, γιατί δεν μπορεί να ξέρει ότι ο Αστυάνακτας θα βρει φριχτό τέλος[5].

γ΄ σκηνή (στ. 497-502): η Ανδρομάχη επιστρέφει στο σπίτι της

➤ προοοικονομία: έχουμε στους στίχους 500-502, όπου η Ανδρομάχη και οι υπόλοιπες γυναίκες κλαίνε τον Έκτορα σαν να είναι ήδη νεκρός. Ο ποιητής προετοιμάζει τον αναγνώστη για το τραγικό τέλος του ήρωα.

δ΄ σκηνή (στ. 503-529): συνομιλία Έκτορα και Πάρη

➤ παρομοίωση: θεωρία για τον εκφραστικό αυτόν τρόπο δίνει το βιβλίο στη σελ. 79 (ερώτηση 9). Εδώ αναλύεται μια διεξοδική παρομοίωση (στ.506-513):

Τι παρομοιάζεται;	Ο Πάρης (ομοίως απ’ την Πέργαμον ο Πριαμίδης Πάρης … με πόδια φτερωμένα, 512-514)
Με τι παρομοιάζεται;	Με καλοθρεμμένο, όμορφο και υπερήφανο άλογο που σπάει τα δεσμά του και τρέχει ελεύθερο στα αγαπημένα του μέρη.  (και ως όταν σπάσει τον δεσμόν … γοργά τα γόνατά του, 506-511)
Ποιο το κοινό στοιχείο;	Η ομορφιά, το περήφανο παράστημα, η ταχύτητα και η ορμητικότητα.
Ποια η λειτουργία της παρομοίωσης;	Η παρομοίωση τονίζει τον τρόπο με τον οποίο ο Πάρης ορμά στη μάχη.

Η παρομοίωση είναι πολύ συχνή στην καθημερινή μας ομιλία. Με τις παρομοιώσεις εξηγούμε καλύτερα αυτό που περιγράφουμε. Για παράδειγμα, αν θέλουμε να περιγράψουμε πόσο γρήγορος είναι κάποιος, λέμε «τρέχει σαν λαγός»· ή αν κάποιος είναι πολύ δυνατός, λέμε «είναι δυνατός σαν λιοντάρι»· αν είναι πονηρός, λέμε «είναι αλεπού» κλπ. Μια σύντομη παρομοίωση έχει ο στ.514: ωσάν ήλιος …

➤ ειρωνεία: βρίσκουμε στους στίχους 526-529, όταν ο Έκτορας εύχεται να δει μαζί με τον αδελφό του μια μέρα την Τροία ευτυχισμένη. Οι αναγνώστες του έπους, όμως, ξέρουν από τον μύθο ότι η Τροία θα καταστραφεί και οι κάτοικοί της είτε θα εξοντωθούν είτε θα συρθούν στη σκλαβιά. Ο Έκτορας εδώ κάνει μια ευχή που δεν πρόκειται να πραγματοποιηθεί ποτέ -αν και ο ίδιος, βέβαια, δεν μπορεί να το γνωρίζει. Το γνωρίζει, όμως, ο αναγνώστης, που θλίβεται για τον μάταιο αγώνα του Έκτορα και των Τρώων.

---

[1] Ομήρου Οδύσσεια, Α΄ Γυμνασίου, ΟΕΔΒ, σελ. 275.

[2] Ε. Κακριδή, Η διδασκαλία των ομηρικών επών, σελ. 64-65.

[3] Γίνεται  λόγος εδώ για την ομηρική «αιδώ», ένα ανάμεικτο συναίσθημα ντροπής για το τι θα πουν οι άλλοι, αλλά και σεβασμού αυτής της κοινής γνώμης. Αυτός «ο φόβος της ατίμωσης» ήταν το πλέον διαδεδομένο συναίσθημα της ομηρικής κοινωνίας. (πηγή: βιβλίο του καθηγητή, σελ.81)

[4] «Ύστερα από το θάνατο του άντρα της και την καταστροφή της Τροίας, η Ανδρομάχη, λάφυρο του πολέμου, έπεσε στον κλήρο του Νεοπτόλεμου, του γιου του Αχιλλέα. Ο Νεοπτόλεμος, αφού σκότωσε τον Αστυάνακτα, σύμφωνα με ορισμένους, ή χωρίς να τον σκοτώσει, σύμφωνα με άλλους, πήρε μαζί του την Ανδρομάχη στην Ήπειρο, όπου ήταν βασιλιάς. Από την Ανδρομάχη απέκτησε τρεις γιους: τον Μολοσσό, τον Πίελο και τον Πέργαμο.» πηγή: Pierre Grimal, Λεξικό της ελληνικής και ρωμαϊκής μυθολογίας, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1991, σελ.87

[5] βλέπε και το 2^ο παράλληλο κείμενο, σελ.78.

❦