Αρχαία Ελληνικά Γ΄ λυκείου (7) - 4η ενότητα, Ο πρωταγόρειος μύθος: η διανομή των ιδιοτήτων στα ζώα

 

Ο Προμηθέας (1934) από τον καλλιτέχνη Arno Breker (πηγή: Wikimedia Commons)

Κείμενο αναφοράς: Πλάτων, Πρωταγόρας 320c-321b

 

Βασικά σημεία

1. Ο αγνωστικισμός του Πρωταγόρα.

2. Οι θεοί και η δημιουργία των θνητών πλασμάτων.

3. Ο κόσμος σύμφωνα με τον μύθο. Η προσωκρατική φιλοσοφία.

4. Προμηθέας και Επιμηθέας: η μοιρασιά των ιδιοτήτων.

5. Αισθητικά σχόλια. Γλωσσικές επιλογές.

 

Ανάπτυξη

1. Μερικοί θεωρούν ότι ο Πρωταγόρας πέφτει σε αντίφαση, γιατί στον μύθο του δέχεται την ύπαρξη θεών, ενώ ο ίδιος δήλωνε αγνωστικιστής¹.

«Όμως πρόκειται για μύθο, στον οποίο η παρουσία των θεών έχει αλληγορική έννοια. Ο Δίας είναι ο λόγος, η λογική, δηλ. η νομοτέλεια που διέπει τη φύση· οι άλλοι θεοί είναι τα όργανα της νομοτέλειας, η οποία ρυθμίζει τις σχέσεις των όντων, εξισορροπεί τις ελλείψεις τους. Έπειτα, όπως φαίνεται και από τη συνέχεια του μύθου, ο Πρωταγόρας ενδιαφέρεται μάλλον για την εξήγηση της γένεσης του θρησκευτικού συναισθήματος παρά για το θέμα της ύπαρξης των θεών. Πάντως δεν υποστηρίζει ότι οι θεοί είναι αιώνιοι, αντίθετα, όπως αφήνει να εννοηθεί, δημιουργήθηκαν και αυτοί (καὶ τούτοις) και απλώς υπήρχαν πριν από τα θνητά γένη. Ο W. K. C. Guthrie χαρακτηρίζει τον Πρωταγόρα «κλασική περίπτωση αγνωστικιστή» και παραπέμπει στον [πλατωνικό διάλογο] Θεαίτητο (162 d), όπου ο μεγάλος Σοφιστής αρνείται να συζητήσει το θέμα των θεών»².

 

Είναι δύσκολο να παραδεχτεί κανείς ότι αυτή η αναφορά στους θεούς αποσκοπεί στη θεολογική θεμελίωση της πολιτικής αρετής. Ο Πρωταγόρας ήταν αγνωστικιστής και η όποια παρουσία των θεών έχει αλληγορική-συμβολική σημασία, καθώς π.χ. ο Δίας συμβολίζει τη λογική νομοτέλεια που διέπει τη φύση, τον κόσμο και τις σχέσεις των όντων, έτσι ώστε αυτά να επιβιώνουν και να μην εξαφανιστούν ολοκληρωτικά. Οι άλλοι θεοί και ημίθεοι είναι τα όργανα της νομοτέλειας που επικρατεί στη φύση. [Στην πραγματικότητα μετά τον μύθο ακολουθεί μια ορθολογιστική εξήγηση των κύριων σημείων του, από την οποία απουσιάζει εντελώς ο θεϊκός παράγοντας.]

 

Η αναφορά, λοιπόν, στους θεούς είναι απλώς ένα τέχνασμα […]. Με άλλα λόγια, η αναφορά στους θεούς δεν είναι ανάγκη να ληφθεί στα σοβαρά. Άλλωστε, όπως φανερώνεται και από τη συνέχεια του μύθου (6η ενότητα), ο Πρωταγόρας δεν ενδιαφέρεται τόσο για το θέμα της ύπαρξης των θεών, όσο για την εξήγηση της γένεσης του θρησκευτικού συναισθήματος.³

 

Ήταν λοιπόν κάποτε μια εποχή … :

Φαίνεται πως ο μύθος που ακολουθεί είναι προσωπική δημιουργία του Πρωταγόρα· ίσως να περιεχόταν στο έργο του «Περὶ τῆς πρώτης καταστάσεως». Τα καθαυτό μυθολογικά στοιχεία αποτελούν εξωτερική διακόσμηση που περιβάλλει την τελολογική άποψη του Πρωταγόρα για τη δημιουργία του ζωικού βασιλείου και του ανθρώπου. […] θεωρείται σημαντική η προσφορά του μύθου αυτού στον προβληματισμό της αγωγής. Γιατί, σε αντίθεση με άλλες γνωστές κοσμολογικές εκδοχές (π.χ. της «Θεογονίας» του Ησίοδου με τα πέντε «γένη» και της Παλαιάς Δια-θήκης) που εκφράζουν απαισιόδοξη ενατένιση της εξέλιξης του ανθρώπινου πολιτισμού, ο μύθος του Προμηθέα και του Επιμηθέα έχει εξαίρετο παιδευτικό περιεχόμενο, γιατί εμπνέει αισιοδοξία. Είναι μήνυμα πίστης στην προοδευτική πορεία του ανθρώπινου γένους, που ξεκινώντας από ατελέστερες μορφές βίου έφτασε σε υψηλότερες βαθμίδες, σε αξιόλογα πολιτιστικά επιτεύγματα, χωρίς να έχουν εξαντληθεί οι δυνατότητες για μεγαλύτερες κατακτήσεις (όταν περισσότεροι άνθρωποι θα αποχτήσουν, με τη βοήθεια της παιδείας, μεγαλύτερο μερίδιο στην πολιτική τέχνη).⁴

 

 

2. Οι θεοί έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο στον μύθο: είναι αυτοί που δημιουργούν τα ζωντανά πλάσματα μέσα στη γη και στη συνέχεια θα τα οδηγήσουν στην επιφάνεια. Σύμφωνα με την αφήγηση, ο Δίας είναι υπεύθυνος για την εναλλαγή των εποχών (πρὸς τὰς ἐκ Διὸς ὥρας εὐμάρειαν ἐμηχανᾶτο), συμβολίζει δηλαδή τους φυσικούς νόμους που καθορίζουν την εξέλιξη των φυσικών διαδικασιών και φαινομένων (κύκλος εποχών).

 

 

3. Ἦν γάρ ποτε χρόνος ὅτε θεοὶ μὲν ἦσαν, θνητὰ δὲ γένη οὐκ ἦν: τυπικός τρόπος μυθικής αφήγησης. Ο μύθος αρχίζει μετά τη θεογονία. Οι Έλληνες δεν αναφέρονται σε κοσμογονία.

Ἐπειδὴ δὲ καὶ τούτοις χρόνος ἦλθεν…: η προσθήκη του και δηλώνει ότι και οι θεοί γεννήθηκαν κάποτε· άρα, δεν υπήρχαν ανέκαθεν.

…εἱμαρμένος γενέσεως: η γένεση θνητών πλασμάτων ήταν καθορισμένη από τη μοίρα.

τυποῦσιν αὐτὰ θεοὶ γῆς ἔνδον…: παλαιότατη ήταν η αντίληψη ότι μητέρα όλων των πλασμάτων είναι η Γη. Προκειμένου να θεμελιώσουν απαράγραπτα δικαιώματα κυριαρχίας σε κάποιον τόπο και να πιστοποιήσουν την αριστοκρατική καταγωγή τους, πολλοί λαοί καλλιεργούσαν την άποψη ότι οι αρχαιότατοι πρόγονοί τους δημιουργήθηκαν στα σπλάχνα της γης όπου κατοικούν⁵. Η πατρίδα τους, λοιπόν, δεν είναι απλώς ο τόπος που διαμένουν αλλά η μακρινή μητέρα τους. Οι Θηβαίοι πίστευαν στο μύθο του Κάδμου, που έσπειρε τα δόντια του δράκου, από τα οποία φύτρωσαν οι πάνοπλοι Καδμείοι, οι πρόγονοι των Θηβαίων. Οι Αθηναίοι υπερηφανεύονταν ότι ήταν αυτόχθονες, πρβλ. Θουκυδίδη, Επιτάφιος, ΙΙ 36 (οἱ αὐτοὶ αἰεὶ οἰκοῦντες). Η αντίληψη αυτή ονομάζεται αυτοχθονισμός.

Ανάλογη αντίληψη εκφράζεται και στην πλατωνική Πολιτεία (414d-e):

… και θα επιχειρήσω να πείσω πρώτα-πρώτα τους άρχοντες και τους στρατιώτες, έπειτα και την υπόλοιπη πόλη, πως τάχα όλη εκείνη η ανατροφή και η παιδεία που τους δώσαμε ήταν κάτι σαν όνειρο που συνέβαινε στη φαντασία τους, κι ότι στην πραγματικότητα εκείνοι βρίσκονταν τότε κάτω από τη γη και πλάθονταν μέσα της και γίνονταν, οι ίδιο και τα όπλα τους· και όσα άλλα πράγματα τους είναι τώρα απαραίτητα κατασκευάζονταν κι αυτά, κι όταν πια εκείνοι είχαν στην εντέλεια ετοιμαστεί, η γη, που είναι η μάνα τους, τους έβγαλε επάνω, και τώρα αυτοί οφείλουν τη χώρα στην οποία ζούνε να την έχουν σαν μάνα που τους γέννησε και τους ανάστησε και να την υπερασπίζονται, αν τυχόν έλθει κανείς να της επιτεθεί, κι επίσης τους άλλους πολίτες να τους έχουν για αδέλφια τους, βγαλμένα από την ίδια γης.⁶

 

ἐκ γῆς καὶ πυρὸς μείξαντες καὶ τῶν ὅσα πυρὶ καὶ γῇ κεράννυται…: ο Πρωταγόρας εδώ αναπαράγει απόψεις που είχαν διατυπωθεί από τους προσωκρατικούς φιλοσόφους.

Πρώτα στοιχεία που με την ένωσή τους σχηματίστηκαν τα όντα· τα πρώτα στοιχεία αποτέλεσαν βασικό αντικείμενο μελέτης των φιλοσόφων της ιωνικής και της ελεατικής σχολής· ο πλήρης κατάλογός τους περιλάμβανε τέσσερα (γῆ-πῦρ-ὕδωρ-ἀήρ), αλλά ο Παρμενίδης θεώρησε πρωταρχικά τα δύο (γῆ-πῦρ), και αυτού το σύστημα φαίνεται να ακολουθεί εδώ ο Πρωταγόρας.⁷

Τις απόψεις του Παρμενίδη και του Εμπεδοκλή (σύμφωνα με τον οποίο τα έμβια όντα προήλθαν από τη σύνθεση της φωτιάς, του χώματος, του νερού και του αέρα. Τα δύο τελευταία στοιχεία, το νερό και ο αέρας, δεν κατονομάζονται από τον σοφιστή.) φαίνεται να ακολουθεί εδώ ο Πρωταγόρας. (βλ. και σχόλιο βιβλίου: στο κοσμολογικό του έργο Τίμαιος 53a-b ο Πλάτων θέτει την ύπαρξη των 4 στοιχείων πριν τη δημιουργία-μορφοποίηση του κόσμου από τον θεό.⁸

 

Η δημιουργία του κόσμου κατά τον Αναξίμανδρο:

Ο κόσμος λοιπόν προήλθε, κατά τον Αναξίμανδρο, από ένα πρωταρχικό υλικό, αιώνιο και άφθαρτο, που αποκαλείται «άπειρο». Από το άπειρο αποχωρίστηκαν οι δύο βασικές αντίθετες δυνάμεις, του θερμού και του ψυχρού. Το θερμό πήρε τη μορφή πύρινης σφαίρας, και το ψυχρό τη μορφή νεφελώδους αέρα. Η πύρινη σφαίρα τύλιξε τον νεφελώδη αέρα, και στο εσωτερικό του συμπυκνώθηκε η Γη. Στη συνέχεια η πύρινη σφαίρα εξερράγη, εκτινάχθηκαν δακτύλιοι φωτιάς και αέρα και έτσι σχηματίστηκαν ο Ήλιος, η Σελήνη και τα άστρα. Η ακίνητη Γη καταλαμβάνει το κέντρο του σύμπαντος, που θα πρέπει να το φανταστούμε κλειστό και ίσως σφαιρικό, και γύρω από τη Γη κινούνται οι δακτύλιοι των ουρανίων σωμάτων, με τον Ήλιο να τοποθετείται στην πιο απομακρυσμένη από τη Γη θέση και τα άστρα στην πιο κοντινή. Ένας κοσμικός άνεμος είναι υπεύθυνος για τα κύρια μετεωρολογικά φαινόμενα. Προκαλεί τη βροντή και την αστραπή, την κίνηση των νεφών, ίσως και των άστρων, τη συμπύκνωση των υδρατμών η οποία καταλήγει στη βροχή.

Η αρχική κατάσταση της Γης ήταν υγρή. Ο Ήλιος με τη θερμότητά του προκαλεί τη βαθμιαία αποξήρανση της επιφάνειας της Γης, με τον περιορισμό του υγρού στοιχείου στη θάλασσα, ενώ δημιουργεί και ευνοϊκές συνθήκες για τη γέννηση της ζωής. Η ζωή, κατά τον Αναξίμανδρο, ξεκίνησε από τη θάλασσα. «Τα πρώτα ζώα γεννήθηκαν στο υγρό στοιχείο και είχαν αρχικά αγκαθωτό κέλυφος· καθώς μεγάλωναν, έβγαιναν στην ξηρά, έσπαζε το κέλυφός τους και ζούσαν με έναν διαφορετικό τρόπο» (Αέτιος 5.19.4). Ο άνθρωπος προήλθε από άλλο ζωικό είδος, μάλλον από τα ψάρια, αφού, «καθώς χρειάζεται μακροχρόνια μητρική φροντίδα, θα ήταν αδύνατο να επιβιώσει αν αυτή [η ανθρώπινη] ήταν η αρχική του μορφή» (Ψευδοπλούταρχος, Στρωματείς 2). Έτσι λοιπόν ενηλικιώθηκε μέσα σε ιχθυόμορφα πλάσματα και βγήκε από αυτά όταν πια ήταν ικανός να συντηρήσει τον εαυτό του. [Β. Κάλφας και Γ. Ζωγραφίδης, Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι]

ἄγειν αὐτὰ πρὸς φῶς ἔμελλον προσέταξαν Προμηθεῖ καὶ Ἐπιμηθεῖ κοσμῆσαί τε καὶ νεῖμαι δυνάμεις ἑκάστοις: βασική η αντίληψη ότι το φως σχετίζεται με τη ζωή. Είναι πάντως χαρακτηριστικό ότι οι θεοί δίνουν μόνο μορφή στα πλάσματα και αναθέτουν τον εφοδιασμό με ιδιότητες στους δύο Τιτάνες.

 

 

4. Ο Προμηθέας και ο Επιμηθέας ήταν, σύμφωνα με τη μυθολογία, Τιτάνες, γιοί του Ιαπετού και της Ωκεανίδας Κλυμένης. Στον μύθο εμφανίζονται κατώτεροι των άλλων θεών και ενεργούν ως όργανά τους.

Το όνομα του Προμηθέα σημαίνει τον προνοητικό, αυτόν που σκέφτεται προτού ενεργήσει, ενώ το όνομα του Επιμηθέα αυτόν που σκέφτεται μετά την ενέργεια, τον μη προνοητικό.

Προμηθεύς < προμηθής (πρὸ + μῆτις: σκέψη) = προνοητικός, προβλεπτικός.

Ἐπιμηθεύς < ἐπὶ + μῆδος (πληθ. μήδεα, τα: σκέψεις, επινοήσεις, τεχνάσματα) = απερίσκεπτος, απρονόητος, σκεπτόμενος κατόπιν εορτής.⁹

 

ταῦτα δὲ έμηχανᾶτο εὐλάβειαν ἔχων μή τι γένος ἀϊστωθείη: ο Επιμηθέας κάνει ορθολογιστική διανομή ιδιοτήτων και μεριμνά για ισορροπία των δυνάμεων ανάμεσα στα έμβια όντα (νόμος της αναπλήρωσης). Κάθε αδυναμία αναπληρώνεται από μία ικανότητα. Οι ιδιότητες, που δίνονται εκ γενετής στα πλάσματα, εξασφαλίζουν την προστασία, την επιβίωση και τη διαιώνιση του είδους. Η αφήγηση του Πρωταγόρα δε συμφωνεί με τις σημερινές επιστημονικές απόψεις και τη θεωρία της εξέλιξης, σύμφωνα με την οποία τα έμβια όντα αναπτύσσουν χαρακτηριστικά και τροποποιούν τις ιδιότητές τους, με σκοπό να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του φυσικού περιβάλλοντος, να προσαρμοστούν και να επιβιώσουν.

Τα ζώα λοιπόν είναι κατάλληλα εξοπλισμένα, για να αντιμετωπίσουν τις αντιξοότητες του φυσικού κόσμου. Ο άνθρωπος όμως;

 

5. Στην αφήγησή του ο Πρωταγόρας χρησιμοποιεί πολλά στοιχεία που ταιριάζουν στο λαϊκό, δημώδες ύφος των παραμυθικών αφηγήσεων:

• η τυπική αρχή του μύθου: Ἦν γάρ ποτε χρόνος…
• ο μικροπερίοδος λόγος και το απλό ύφος.
• η κυριαρχία της παρατακτικής σύνδεσης και η περιορισμένη υπόταξη.
• η συχνή χρήση του οὖν (στην επόμενη ενότητα) και του ἐπειδή.
• η συχνή επανάληψη των ίδιων λέξεων (π.χ. νεῖμαι, νείμαντος, νέμει, νέμων).
• η εναλλαγή ευθέος και πλαγίου λόγου.
• οι πολλές διαιρέσεις των εννοιών, τα μέλη των οποίων συνδέονται με τα τοῖς μὲν-τὰ δὲ, ἅ μὲν-ἅ δὲ.

 

Παραδείγματα ποιητικών εκφράσεων: ἄοπλον φύσιν, σμικρότητι ἤμπισχεν, πτηνὸν φυγήν, ἀϊστωθείη, ἀλληλοφθοριῶν διαφυγὰς ἐπήρκεσε. Τα στοιχεία αυτά προσδίδουν στο λόγο γλαφυρότητα.

 

Σχήμα χιαστό: ἐκ γῆς καὶ πυρὸς … ὅσα πυρὶ καὶ γῇ (χρησιμοποιείται για ποικιλία στην έκφραση).

 

 

Παραπομπές

1. αγνωστικισμός: η θεωρία σύμφωνα με την οποία η γνώση της ουσίας των πραγμάτων είναι αδύνατη· ο αγνωστικιστής παίρνει επιφυλακτική ή ουδέτερη στάση απέναντι στα μεταφυσικά προβλήματα, όπως το πρόβλημα του θεού. [ομάδα συγγραφής τεύχους αξιολόγησης του Κέντρου Εκπαιδευτικής Έρευνας]

2. Το σχόλιο από την ομάδα συγγραφής του τεύχους αξιολόγησης του Κέντρου Εκπαιδευτικής Έρευνας.

3. Δρ. Ιωάννης-Παναγιώτης Αμπελάς, Φιλοσοφικός Λόγος, Αρχαία Ελληνική Γραμματεία, Ο.Π. Ανθρωπιστικών Σπουδών Γ΄ Λυκείου, Ερμηνευτικές Σημειώσεις - Επισημάνσεις, σελ.8-9

4. Η.Σ. Σπυρόπουλος. Πλάτωνος Πρωταγόρας, σ.190.

5.«η πλατιά διαδεδομένη στους Έλληνες αντίληψη για τις γηγενείς ράτσες βοηθούσε χωρίς αμφιβολία στη διατύπωση τέτοιων ανθρωπολογικών θεωρίων» [Adam, Σχόλια στον «Πρωταγόρα» του Πλάτωνα].

6. Η μετάφραση από το βιβλίο Ν.Μ. Σκουτερόπουλος, Πλάτων, Πολιτεία, εκδ. Πόλις, σ.253. Στο ερμηνευτικό υπόμνημα ο επιμελητής του τόμου σχολιάζει: «Η παράσταση για ανθρώπους γεννημένους κυριολεκτικά μέσα από τη γη (γηγενεῖς) ήταν διάσπαρτη στην ελληνική γραμματεία· μια παραλλαγή της αποτελούσε η λαϊκή πίστη πως οι Αθηναίοι ήσαν αὐτόχθονες, βγαλμένοι από τη γη τους, άρα συγγενείς με την πόλη τους» (σ.821)

7. Η.Σ. Σπυρόπουλος. Πλάτωνος Πρωταγόρας, σ.190.

8. Δρ. Ιωάννης-Παναγιώτης Αμπελάς, Φιλοσοφικός Λόγος, Αρχαία Ελληνική Γραμματεία, Ο.Π. Ανθρωπιστικών Σπουδών Γ΄ Λυκείου, Ερμηνευτικές Σημειώσεις - Επισημάνσεις, σελ.10

9. Δρ. Ιωάννης-Παναγιώτης Αμπελάς, Φιλοσοφικός Λόγος, Αρχαία Ελληνική Γραμματεία, Ο.Π. Ανθρωπιστικών Σπουδών Γ΄ Λυκείου, Ερμηνευτικές Σημειώσεις - Επισημάνσεις, σελ.10-11

 

♦

 

Ετυμολογικά σχόλια

• θνητός < θνῄσκω· θνησιμότητα, (α)θάνατος, θανατικό.
• γένη < γίγνομαι· γενιά, γένος, γενικός, γόνος, γνήσιος.
• ἦλθεν < ἔρχομαι (θέματα: ἐλευθ- & ἐλυθ-)· έλευση, Ελευσίνα, ελεύθερος, προσήλυτος, προσηλυτίζω, προσηλυτισμός.
• εἵμαρμένος < μείρομαι· μέρος, μερικός, μερίδιο, μερτικό, μερίζω, μοίρα, μοιρασία.
• τυποῦσιν: τύπος, αποτύπωμα, τυπογραφικός, έντυπος, εντύπωση, παρατυπία, υποτυπώδης.
• μείξαντες < μείγνυμι· (ανα)μείξη, μεικτός, μίγμα, αμιγής, μιγάς.
• κεράννυται: κρασί, κέρασμα, κερνώ, κεραστής, κρατήρας, κράμα.
• ἄγειν: αγώνας, αγωγή, αγωγός, αγέλη, ανάγω, απάγω, διαγωγή, εξάγω, επαγωγικός, προάγω, στρατηγός, λοχαγός, ξεναγός, χορηγός.
• ἔμελλον: μέλλον, μελλοντικός, μελλόνυμφος, μελλοθάνατος.
• προσέταξαν πρὸς + τάττω· τάξη, τάγμα, τακτικός, αρχισυντάκτης, λιποτακτώ, τακτοποιώ, (δια-, κατά-, εν-, παρα-)υποτάσσω.
• Προμηθεῖ < πρὸ + ρίζα που σχετίζεται με το θέμα μαθ- (όπως στο μανθάνω) ή πρὸ + μῆτις (= σοφία, συμβουλή, πανουργία)· προμήθεια, προμηθεύω, προμηθευτής.
• Ἐπιμηθεῖ < ἐπὶ + μῆδος.
• νεῖμαι: νέμω, νομή, (δια-)κατανομή, νομίζω, νόμος, νομός.
• παραιτεῖται: (απ-)επαιτώ, αίτηση, αίτημα, αιτία, αιτιώδης, παραιτούμαι, διαιτητής, επαίτης.
• ἐπίσκεψαι < ἐπὶ + σκέπτομαι· σκέψη, διάσκεψη, σκοπός, σκοπιά, ανασκόπηση.
• ἔφη < φημί· φήμη, προφήτης, φωνή, φωνήεν, μεγάφωνο.
• πείσας: πείθω, πείσμα, πεποίθηση, πιθανός, πίστη, αξιόπιστος, πειθήνιος, ευπειθής, πιστοποιητικό, διαπίστωση, απίστευτος, εμπιστεύομαι.
• προσῆπτεν < πρὸς + ἅπτω· απτός, ανάβω, αναπτήρας, εξάπτω, (επι)συνάπτω, επαφή, αψιμαχία.
• διδοὺς: δίνω, δώρο, δότης, δόση, ανα-, απο-, δια-, εν-, κατα-, μετα-, παρα-, προδίδω, αιμοδότης, λογοδοτώ, εξουσιοδοτώ, επιδοτώ, δωροδοκώ, δωροληψία, δοσίλογος, ασυδοσία, αντίδοτο, ανταποδίδω.
• φυγὴν: (απο-, δια-, κατα-) φεύγω, φυγάς, φυγαδεύω, αναπόφευκτος.
• ἤμπισχεν < ἀμπίσχω ή ἀμπέχω < ἀμφί + ἴσχω/ἔχω· αμπέχονο.
• ηὖξε: (επ-, προσ-) αυξάνω, αύξηση.
• ἐπανισῶν < ἐπὶ + ἀνὰ + ἰσόω· εξισώνω, ίσος, ισόβιος, ισάξιος, ισοβαθμία, ισοδύναμος.
• εὐλάβεια < εὖ + λαμβάνω· (ανα-, απο-, εκ-, κατα-, μετα-, παρα-, περι-) λαμβάνω, λαβή, λαβίδα, λήψη, επιληψία, επιλήψιμος.
• ἀλληλοφθοριῶν < ἀλλήλους + φθείρω· (δια)φθορά, φθαρτός, διεφθαρμένος.
• ἀμφιεννὺς < ἀμφί + ἕννυμι· (μετ-)αμφίεση, άμφιο, ιμάτιο, ιματιοθήκη.
• ἱκανοῖς < ἱκνέομαι, -οῦμαι· (αν)ικανός, ικανότητα, ικανοποίηση.
• ὑποδῶν < ὑπο + δέω, -ῶ (= δένω¹)· υπόδημα, διάδημα, δένω, δεσμός, δέμα.
• ἐξεπόριζεν < εκ + πορίζω· (προσ-)πορίζω, πόρισμα, πόρος, πόρισμα.
• βορά < βιβρώσκω· βρώση, βρώσιμος, βρωτός, βρώμη.
• ἀναλισκομένους < ἀνᾱλίσκω και ἀνᾱλόω· (παρ-)ανάλωμα, καταναλωτής, καταναλωτισμός.

 

Σημείωση:

1. Διαφορετικό από το δέω= έχω ανάγκη, χρειάζομαι· από αυτό το ρήμα προέρχεται το απρόσωπο ρ. δεῖ.

 

❦