Σοφοκλής, Ἀντιγόνη (8) - 2ο επεισόδιο, στ. 441-525

Β΄ σκηνή: στ. 441-472

Σοφοκλής, Ἀντιγόνη (7) - 2ο επεισόδιο, στ. 376-440

Ο φύλακας παραδίδει στον Κρέοντα την Αντιγόνη (από την ταινία του Γ. Τζαβέλλα)

Α΄ σκηνή: 376-440

Σχολιασμός

376-383 Εμφανίζεται στη σκηνή η Αντιγόνη μαζί με τον φύλακα (αριστερή πάροδος). Τα λόγια του χορού εκφράζουν απορία, έκπληξη, αγωνία, συμπόνια αλλά και επιτίμηση για την απερισκεψία της Αντιγόνης. Ο θριαμβευτικός χαρακτήρας του χορικού μεταπίπτει σε προβληματισμό και ανησυχία για την απίστευτη σκηνή που αντικρίζει ο χορός.

Αρχαία Ελληνικά Κείμενα (μετάφραση) Α΄ Γυμνασίου (10) - Οδύσσεια, π 1-336

Ο Οδυσσέας κάθεται δίπλα στη φωτιά, ενώ ο Εύμαιος υποδέχεται τον Τηλέμαχο. Έργο του Giovanni Buonaventura Genelli (1798-1868) [πηγή: Βικιπαίδεια]

π 1-260 αναγνώριση του Οδυσσέα από τον Τηλέμαχο 

Σχολιασμός:

Στο απόσπασμα αυτό ο αναγνώστης ίσως θεωρήσει ότι ο ποιητής καθυστερεί αδικαιολόγητα την αποκάλυψη του Οδυσσέα. Γιατί άραγε ο πατέρας δεν αγκαλιάζει αμέσως με λαχτάρα τον μονάκριβο γιο του;

Σοφοκλής, Αντιγόνη (6) - 1ο στάσιμο στ. 332-375

Πολλά γεννούν το δέος· το μέγα δέος ο άνθρωπος γεννά.

Α΄ σύστημα

Στροφή α΄ (στ. 332-341)          Θέμα: Άνθρωπος και φύση (άψυχα)

Δομή

                                            σε θάλασσα (…τον αφρισμένο πόντο…)

                                       ↗

Κυριαρχία του ανθρώπου 

                                       ↘

                                            σε ξηρά  («…υπέρτατη θεά, τη Γη,…άφθαρτη…ακάματη»)

Σχολιασμός 

         

- τον αφρισμένο πόντο: το υγρό στοιχείο ήταν ανέκαθεν πολύ σημαντικό για τους Έλληνες, γιατί εξασφάλιζε επικοινωνία, εμπόριο και εφοδιασμό.

- τη Γη,…άφθαρτη…ακάματη: σύμφωνα με τον Ησίοδο η Γη προβάλλει ως αυτογέννητη, αναδυόμενη από το Χάος. Ο άνθρωπος τη δουλεύει αδιάκοπα, όμως αυτή δεν σταματά να προσφέρει αφειδώλευτα τα αγαθά της (ανεξάντλητη) → επίτευγμα του ανθρώπου.

Ιστορία Α΄ Γυμνασίου (22) – Το κράτος της Μακεδονίας και η επέκτασή του

  

Το κράτος της Μακεδονίας και η επέκτασή του

 

Βασικά σημεία 

 

1. Μακεδόνες 

(α) τόπος και πολίτευμα  

Οι Μακεδόνες κατοικούσαν στις βόρειες περιοχές του Ελληνισμού, στα εδάφη της σημερινής δυτικής και κεντρικής Μακεδονίας. Οι νότιοι Έλληνες είχαν ιδρύσει αποικίες στα παράλια της Μακεδονίας.

Νεοελληνική Λογοτεχνία Α΄ Γυμνασίου (11) - Ο πιστός φίλος

Ο Ιρλανδός θεατρικός συγγραφέας, μυθιστοριογράφος και κριτικός 
Όσκαρ Ουάιλντ (1854-1900)

Όσκαρ Ουάιλντ, Ο πιστός φίλος

Βασικά σημεία

1η ενότητα (αρχή ... "είναι ολοφάνερο", σελ. 175)

Πρωταγωνιστές του αφηγήματος είναι ο μικρούλης Χάνς και ο μυλωνάς:

(α) ο μικρούλης Χάνς είναι ένας φιλότιμος, καλός αλλά και κάπως αφελής νεαρός, που ζει σ' ένα χωριό. Ασχολείται με τον κήπο του και πουλάει φρούτα και λουλούδια για να ζήσει. Όμως, είναι φτωχός και το σπίτι του είναι κρύο τον χειμώνα.

Νεοελληνική Λογοτεχνία Γ΄ Γυμνασίου (10) - Σαν δέσμη από τριαντάφυλλα

K. Γ. Καρυωτάκης (1896-1928)

Βίος και έργο

Πολλές πληροφορίες για τη ζωή και το έργο του ποιητή περιλαμβάνει το εξαιρετικό ντοκιμαντέρ του Φρέντυ Γερμανού (προβλήθηκε το 1981) στη σειρά "Εκπομπές που αγάπησα". Μιλούν πρόσωπα που γνώρισαν τον Καρυωτάκη στην Πρέβεζα και αφηγούνται περιστατικά από την παραμονή του εκεί. Στην εκπομπή εμφανίζεται και ο αδελφός του ποιητή, Θάνος Καρυωτάκης. 

Πλούσιο υλικό για τον Καρυωτάκη θα βρείτε και στο μπλογκ ...κ' η ποίησις είναι το καταφύγιο που φθονούμε.

Ιστορία Α΄ Γυμνασίου (21) – Η ηγεμονία της Σπάρτης, η κυριαρχία της Θήβας

Ο Ξενοφών (430 π.Χ. - 355 π.Χ.) ήταν Αθηναίος ιστορικός που αφηγήθηκε στα Ελληνικά του
τις εξελίξεις από το 411 μέχρι το 362 π.Χ. [πηγή: Βικιπαίδεια]

Η ηγεμονία της Σπάρτης: Μια κυριαρχία σε αμφισβήτηση

Βασικά σημεία

 

1. Μετά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο

(α) πώς κινήθηκαν οι Σπαρτιάτες μετά τη νίκη τους; 

• υποστήριξαν τα ολιγαρχικά κόμματα στις πόλεις,
• τοποθέτησαν φρουρές με διοικητή έναν Σπαρτιάτη αρμοστή,
• επέβαλλαν φόρους.

Νεοελληνική Λογοτεχνία Γ΄ Γυμνασίου (9) - Γιατί μ’ αγάπησες

Μαρία Πολυδούρη, Γιατί μ' αγάπησες

Σε αυτό το ποίημα μπορούμε να παρατηρήσουμε μια πλούσια γκάμα εικόνων και αισθήσεων, οι οποίες αποσκοπούν στην έκφραση του βασικού θεματικού κέντρου: την έκφραση δηλαδή της απόλυτης και εξιδανικευμένης παρουσίας του έρωτα. Η ποιητική του στηρίζεται σε μια σειρά από αιτιολογικές προτάσεις, οι οποίες αντιστοιχούν σε ανάλογα θεματικά μοτίβα. Η επανάληψη των αιτιολογικών συνδέσμων «γιατί» δημιουργεί μουσική αρμονία, ενώ η επαναφορά των επιρρημάτων «μόνο» και «μονάχα» δημιουργεί ένταση νοηματική και λυρική. Η χρήση του δεύτερου ενικού προσώπου δίνει στο ποίημα τη μορφή ενός ανοιχτού ερωτικού γράμματος. Η ύπαρξη αλλά και το δημιουργικό έργο της ποιήτριας βρίσκουν νόημα μόνο μέσα από την έκφραση της αγάπης αυτού του αποδέκτη που υπάρχει πίσω από το «εσύ». Ο τόνος είναι θερμός και το νόημα των στίχων βγαίνει μέσα από έναν πηγαίο λυρισμό και μια απροσποίητη ευαισθησία.

Βιβλίο του καθηγητή, σελ.100

Ιστορία Α΄ Γυμνασίου (20) – Ο Πελοποννησιακός Πόλεμος

Οι συμμαχίες και τα σημαντικότερα γεγονότα του Πελοποννησιακού Πολέμου (ανοίξτε σε νέα καρτέλα για μεγέθυνση)
[πηγή: Βικιπαίδεια]

Τα αίτια και οι αφορμές του Πελοποννησιακού πολέμου

Ο Αρχιδάμειος πόλεμος 

 

Βασικά σημεία

1. Πελοποννησιακός Πόλεμος 

(α) αίτια:  

i. η προσπάθεια επέκτασης των Αθηναίων στις δυτικές θάλασσες (Ιόνιο, Αδριατική) θίγει τα οικονομικά συμφέροντα των Κορινθίων, που είναι σύμμαχοι των Σπαρτιατών.   

ii. η ανησυχία της Σπάρτης για την ολοένα αυξανόμενη δύναμη της Αθήνας· η ανησυχία αυτή ενισχυόταν από τη διαφορετική νοοτροπία που επικρατούσε στις δύο πόλεις-κράτη: η κλειστή και αριστοκρατική Σπάρτη ένιωθε απειλή από την εξωστρεφή και δημοκρατική Αθήνα.

Νεοελληνική Λογοτεχνία Β΄ Γυμνασίου - Άνθρωποι και δελφίνια

Αντώνης Σουρούνης (1942-2016) [πηγή: Πανδέκτης]

Αντώνης Σουρούνης, Άνθρωποι και δελφίνια

από τις Κυριακάτικες Ιστορίες (2002)

1. Tο θέμα του κειμένου 

Στο κείμενο αυτό ο Σουρούνης παίρνει αφορμή από ένα δημοσίευμα εφημερίδας, για να μιλήσει για τη μεταχείριση των δελφινιών (και γενικά των ζώων) από τον άνθρωπο.

Νεοελληνική Λογοτεχνία Γ΄ Γυμνασίου (8) - Τ' αγνάντεμα

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Τ’ αγνάντεμα 

Θεματικές ενότητες

Ο βράχος και το εξωκλήσι της Παναγίας της Κατευοδώτρας

Η αρχή του διηγήματος μας φέρνει στον χώρο των γεγονότων, σ' ένα μικρό ξωκλήσι κάποιας έρημης ακτής. Όλον τον χειμώνα το εκκλησάκι στέκεται -έρημο κι αυτό- πάνω στον απότομο βράχο να το δέρνουν οι βοριάδες. Έρημο, αφού δε γίνονται λειτουργίες, εκτός από την ημέρα των Φώτων: τότε κατεβαίνει ένας ιερέας από το μοναστήρι του Αγίου Χαραλάμπους, που βρίσκεται παραπάνω στο βουνό, και κάνει λειτουργία για μερικές οικογένειες βοσκών που ζουν απομονωμένοι εκεί κοντά.

Αρχαία Ελληνικά Κείμενα (μετάφραση) Β΄ Γυμνασίου (9) - Ιλιάδα, Π 684-867

Θάνατος Πάτροκλου. Αττική ερυθρόμορφη κύλικα, περίπου 530 π.Χ.
(πηγή: Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα)

Π 684-867, το κύκνειο άσμα και ο θάνατος του Πατρόκλου

Βασικά σημεία:                                                               

1. Η αριστεία και ο θάνατος του Πατρόκλου. 

2. Ύβρις.

3. Αφηγηματικές τεχνικές κι εκφραστικοί τρόποι.

 

Ανάπτυξη:                                                                          

1. Ο Πάτροκλος πρέπει να σκοτωθεί· το επιβάλλει η πλοκή του έπους. Μόνο τότε ο Αχιλλέας θα πειστεί να μπει στη μάχη και να εκδικηθεί το θάνατο του αγαπημένου του φίλου. Ο ποιητής όμως έχει προετοιμάσει για τον ήρωα έναν θάνατο λαμπρό, που αναδεικνύει την ασύγκριτη γενναιότητα και μαχητικότητά του. Αναλυτικά:

(α) ο Πάτροκλος ξαπλώνει στη γη νεκρούς εννιά Τρώες (στ. 694-6)· κάποιοι άλλοι τρέχουν να γλιτώσουν. 

(β) παράλληλα, προσπαθεί να σκαρφαλώσει –τρεις φορές!- στο τείχος της Τροίας και μόνο ο Απόλλωνας μπορεί να τον απωθήσει. 

(γ) ο Έκτορας πάνω στο άρμα κυνηγά τον Πάτροκλο. Αυτός σηκώνει με το ένα χέρι πέτρα και την εκσφενδονίζει προς το κινούμενο άρμα πάνω στον Έκτορα. Η πέτρα όμως θα πετύχει τελικά τον ηνίοχο του Έκτορα, τον Κεβριόνη, και θα του συντρίψει το κεφάλι (στ. 733-743). Στη συνέχεια, ο Πάτροκλος έρχεται στα χέρια με τον Έκτορα, καθώς ο δεύτερος προσπαθεί εμποδίσει τον Πάτροκλο να μαζέψει το πτώμα του Κεβριόνη (στ. 755-771).

(δ) αφού οι Αχαιοί καταφέρνουν να πάρουν το πτώμα του Κεβριόνη, ο Πάτροκλος ξαναρίχνεται -τρεις φορές!- στις γραμμές τους· θα πάρει εννιά ζωές τη φορά (στ. 783-785). 

(ε) κανένας θνητός δεν μπορεί να τον σταματήσει. Θα χρειαστεί να επέμβει ένας θεός, ο Απόλλωνας, για να μπει τέλος στην αριστεία του Πατρόκλου: ο θεός στέκεται πίσω του (!) και με ένα πισώπλατο χτύπημα τον παραλύει· η πανοπλία του πέφτει στο χώμα (στ. 789-805).

(στ) το δεύτερο χτύπημα έρχεται από έναν ξεχωριστό ήρωα (στ. 808-811), τον Εύφορβο, που πληγώνει τον Πάτροκλο στην πλάτη και το βάζει στα πόδια! 

(ζ) τώρα εμφανίζεται ο Έκτορας και δίνει το τελειωτικό χτύπημα στον Πάτροκλο, καθώς ο τελευταίος υποχωρεί στις γραμμές των Αχαιών (818-821). Ο Έκτορας θα ειρωνευτεί τον ήρωα που ξεψυχά, αλλά ο Πάτροκλος θα του απαντήσει χωρίς περιστροφές:

Έκτορ, καυχήσου όσο ημπορείς, τώρα που ο Ζευς και ο Φοίβος

την νίκην σού εχαρίσαν -και αυτοί με καταβάλλουν

εύκολ', αφού μου αφαίρεσαν τα όπλ' από τους ώμους. 

Για να νικηθεί ο Πάτροκλος, θα χρειαστεί η συνδυασμένη δράση ενός θεού και δυο σημαντικών ηρώων. Χωρίς να το δηλώνει ξεκάθαρα, ωστόσο σε μια προσεκτική ανάγνωση είναι φανερό ότι ο ποιητής της Ιλιάδας ένιωθε μια συμπάθεια για τον Πάτροκλο· γι’ αυτό, άλλωστε, έφτιαξε τόσο ηρωική την πτώση του ήρωα.

Ο Έκτορας στα αριστερά, ο Γλαύκος στα δεξιά και στο άρμα ο ηνίοχος Κεβριόνης.
Μελανόμορφη υδρία, αποδίδεται στο ζωγράφο του Λονδίνου, 575-550 π.Χ. Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο
(πηγή: Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα)

2. Η περιγραφή του θανάτου του Πατρόκλου δίνει στον ποιητή την ευκαιρία να προβάλει το ξεχωριστής σημασίας για τον αρχαίο Έλληνα θέμα της ύβρεως, της αλαζονείας, δηλαδή της υπέρβασης των ανθρώπινων ορίων· κάτι που φέρνει απαραίτητα την τιμωρία του υβριστή.

Ο Πάτροκλος υποπίπτει στο αμάρτημα της ύβρεως, όταν χλευάζει τον Κεβριόνη, παρομοιάζοντάς τον με επιδέξιο δύτη, καθώς βλέπει τον τρόπο με τον οποίο σωριάζεται νεκρός στο έδαφος (744-750). Η ειρωνεία σε βάρος νεκρού είναι βλασφήμια. Λίγο παρακάτω, στο ίδιο λάθος θα υποπέσει και ο Έκτορας: χτυπά τον Πάτροκλο και, καθώς ο δεύτερος ξεψυχά, τον ειρωνεύεται (832, 837, 842). Ο Πάτροκλος θα προφητέψει το θάνατο του Έκτορα, αλλά αυτός -μεθυσμένος από τη νίκη του- φαντάζεται ότι μπορεί να σκοτώσει και τον ίδιο τον Αχιλλέα.

3. Στην ενότητα αυτή οι αναγνώστες προετοιμάζονται για το τι επιφυλάσσει το μέλλον σε μερικούς από τους σπουδαιότερους ήρωες του έπους. Οι προοικονομίες, λοιπόν, της ενότητας:

(α) στ. 707-709· ο Απόλλων προφητεύει ότι ούτε ο Πάτροκλος ούτε ο Αχιλλέας θα είναι οι πορθητές της Τροίας.

(β) στ. 851-854· ο Έκτορας ακούει από το στόμα του ετοιμοθάνατου Πατρόκλου το τέλος που τον περιμένει.

Στην ενότητα εντοπίζουμε και επική ειρωνεία: 

(α) στ. 839-842, όπου ο Έκτορας υποθέτει ότι ο Αχιλλέας είχε ζητήσει από τον Πάτροκλο τον θάνατο του Έκτορα· στην πραγματικότητα ο Αχιλλέας ζήτησε από τον Πάτροκλο το ακριβώς αντίθετο: να φυλάγεται, αλλά ο τελευταίος -για κακή του τύχη- δεν υπάκουσε.

(β) στ. 859-861, καθώς ο Πάτροκλος προφητεύει το τέλος του Έκτορα, εκείνος φαντάζεται ότι μπορεί να σκοτώσει και τον ίδιο τον Αχιλλέα.

Τέλος, πολύ ενδιαφέρουσες είναι οι παρομοιώσεις στο απόσπασμα αυτό. Ο ποιητής θέλοντας να αναδείξει τη σφοδρότητα των συγκρούσεων και να κάνει πιο παραστατική την αφήγησή του, τις χρησιμοποιεί αρκετές φορές: 

➤ στ. 745-750: ο Πάτροκλος παρομοιάζει τον Κεβριόνη που πέφτει κεραυνοβολημένος από τον βράχο με ικανό βουτηχτή.

➤ στ. 823-829: ο Έκτορας και ο Πάτροκλος παρομοιάζονται αντίστοιχα με λιοντάρι και αγριόχοιρο που συγκρούονται λυσσασμένα για το νερό μιας πηγής -τελικά, ο αγριόχοιρος θα υποκύψει.

Ιδιαίτερη σημασία έχουν τρεις συνεχόμενες παρομοιώσεις, που συναντούμε στο επεισόδιο του Κεβριόνη:

➤ στ. 751-753: ο Πάτροκλος, καθώς ορμά να πάρει το πτώμα του Κεβριόνη, παρομοιάζεται με λιοντάρι που εξολοθρεύει ταύρους.

➤ στ. 756-761: εδώ ο Έκτορας επιχειρεί να υπερασπιστεί το σώμα του Κεβριόνη και να εμποδίσει τον Πάτροκλο. Οι δυο τους συγκρίνονται με δύο πεινασμένα λιοντάρια που μάχονται πάνω από ένα ελάφι.

➤ και στ. 765-771: τώρα η σύγκρουση πάνω από τον νεκρό Κεβριόνη έχει γενικευτεί και οι Τρώες και οι Αχαιοί παρομοιάζονται με δύο ανέμους, τον Εύρο (ο σιρόκος, νοτιοανατολικός άνεμος) και τον Νότο που φυσούν ορμητικά μέσα σε δάσος και δημιουργούν χάος.

Είναι αξιοπρόσεκτο ότι, καθώς προχωρά η αφήγηση, η ένταση ανεβαίνει: στην πρώτη παρομοίωση (3 στίχοι), ένας μαχητής, ο Πάτροκλος, ορμά να κερδίσει το πτώμα του Κεβριόνη· στη δεύτερη (6 στίχοι), δύο πολεμιστές, ο Έκτορας και ο Πάτροκλος μάχονται για τον ίδιο λόγο· και στην τρίτη (7 στίχοι), δύο παρατάξεις συγκρούονται με σφοδρότητα όμοια με τις θυελλώδεις δυνάμεις της φύσης. Μπορούμε να φανταστούμε ότι κατά την απαγγελία του χωρίου αυτού ο αοιδός (ή ο ραψωδός) θα ύψωνε τον τόνο της φωνής του, για να αποδώσει την κλιμάκωση της έντασης που εμπνεύστηκε ο ποιητής.

❦

Νεοελληνική Λογοτεχνία Β΄ Γυμνασίου - Ο λύκος

 

Έρμαν Έσε, Ο λύκος

 

 

Το θέμα του κειμένου 

Το διήγημα επικεντρώνεται στον αγώνα των λύκων για επιβίωση μέσα στο σκληρό περιβάλλον. Παράλληλα, αναδεικνύει και το σοβαρό θέμα της κακομεταχείρισης των ζώων από τους ανθρώπους και, γενικότερα, των αδύναμων από τους ισχυρούς.