Ιστορία Α΄ Γυμνασίου (13) - Πέρσες και Έλληνες: Δύο κόσμοι συγκρούονται

Πέρσης και Έλληνας οπλίτης μάχονται. Παράσταση σε αττική κύλικα του 5ου π.Χ. αι. (πηγή: Βικιπαίδεια)

 

 

Πέρσες και Έλληνες: Δύο κόσμοι συγκρούονται

⇒ Πολύ χρήσιμη για την μελέτη των Περσικών πολέμων είναι αυτή η εφαρμογή του Φωτόδεντρου, που περιέχει διαδραστικούς χάρτες, χρονογραμμή και επεξηγηματικά κείμενα. Αξίζει τον κόπο να της ρίξετε μια ματιά!

 

Βασικά σημεία

 

1. Περσικό κράτος

(α) ποιος θεωρείται ο ιδρυτής του και πώς διοικούνταν το κράτος; 

Ιδρυτής θεωρείται ο Κύρος Α΄ (645-602 π.Χ.). Το τεράστιο περσικό κράτος ήταν χωρισμένο σε μεγάλες περιφέρειες (σατραπείες), τις οποίες διοικούσαν οι σατράπες.

Ιστορία Α΄ Γυμνασίου (12) - Οι πανελλήνιοι δεσμοί

Το θέατρο και ο ναός του Απόλλωνα στους Δελφούς (πηγή: Βικιπαίδεια)

 

Οι πανελλήνιοι δεσμοί

 

Βασικά σημεία

 

Η ενότητα των Ελλήνων

Οι αρχαίοι Έλληνες απλώθηκαν και δημιούργησαν πόλεις σε πολλά σημεία της Μεσογείου και του Εύξεινου Πόντου, αλλά δε συγκρότησαν ενιαίο κράτος, όπως είναι τα σημερινά κράτη, δηλαδή με έναν στρατό, ένα διοικητικό και εκπαιδευτικό σύστημα, μία κυβέρνηση, που εδρεύει στην πρωτεύουσα κλπ. Αντίθετα, έζησαν χωρισμένοι σε πόλεις που η καθεμιά ήταν (με τη γύρω περιοχή) και ένα ξεχωριστό κράτος, με δικό του τρόπο διοίκησης (κυβέρνηση), δικούς τους νόμους, δικό του στρατό κλπ.

Ήξεραν φυσικά ότι ανήκαν σε έναν λαό, αφού μιλούσαν όλοι, με κάποιες διαφορές φυσικά, την ίδια γλώσσα και λάτρευαν τους ίδιους θεούς. Ήδη από την αρχαϊκή εποχή η ονομασία Έλληνες χρησιμοποιείται για να δηλώσει όσους μιλούν τα ελληνικά.

Ιστορία Α΄ Γυμνασίου (11) - Η Αθήνα

Ο Θησέας σκοτώνει τον Μινώταυρο

(πηγή: Wikimedia Commons)

 

 

Η Αθήνα

Από τη βασιλεία στην αριστοκρατία

 

 

Βασικά σημεία

 

1. Συνοικισμός

(α) με ποιες εργασίες ασχολούνταν συνήθως οι κάτοικοι της Αττικής; 

- γεωργία (στις πεδιάδες)

- κτηνοτροφία (στα ορεινά) 

- ναυτιλία και το εμπόριο (στις παραθαλάσσιες περιοχές).

Ιστορία Β΄ Γυμνασίου (11) - Η βασιλεία του Μιχαήλ Γ΄ και η αυγή της Νέας Εποχής

Χρυσός σόλιδος με τη Θεοδώρα στη μία όψη. Στην άλλη όψη τα τέκνα της, η Θέκλα δεξιά και ο Μιχαήλ Γ' αριστερά. Επιγραφές ΘΕΟDORA DESPYNA / MIXAHL S ΘEKLA. [πηγή: Βικιπαίδεια]

 

 

Η βασιλεία του Μιχαήλ Γ΄ και η αυγή της Νέας Εποχής

Βασικά σημεία:

1. Ίδρυση της Σχολής της Μαγναύρας

(α) ο ιδρυτής και ο διευθυντής της σχολής:

Η Σχολή της Μαγναύρας ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του καίσαρα Βάρδα και τη διεύθυνσή της ανέλαβε ο Λέων Φιλόσοφος ή Μαθηματικός. Η φήμη του είχε φτάσει μέχρι τη Βαγδάτη και είχε απορρίψει πρόσκληση του χαλίφη Μαμούν να διδάξει στους τόπους των Αράβων.

Αρχαία Ελληνική Γλώσσα Α΄ Γυμνασίου (6) - Ενότητα 6η

Michelangelo Caravaggio, Νάρκισσος, λάδι σε μουσαμά (1594-1596)
Galleria Nazionale d'Arte Antica, Ρώμη.
[πηγή: Wikimedia Commons]

Ενότητα 6^η Η ομορφιά δεν είναι το παν

Συμπληρωματικό υλικό για τον συγγραφέα και το έργο του

Υπάρχουν πολλές απόψεις σχετικά με την ιστορικότητα του Αισώπου. Η πρώτη αναφορά σε μύθους που σκοπό έχουν να διασαφηνίσουν κάτι ή να στηρίξουν ένα επιχείρημα βρίσκεται στον Ησίο­δο (Ἐργα καὶ Ἡμέραι, στ. 202-212), όπου παρουσιάζεται ο μύθος του αηδονιού που υποτάσσεται στη δύναμη του γερακιού. Τέτοιου τύπου ιστορίες άρχισαν να αποδίδονται στον Αίσωπο τον 5ο και τον 4ο αι. π.Χ. (βλ. ενδεικτικά Αριστοφάνης, Σφῆκες, στ. 566: οἱ δὲ λέγουσιν μύθους ἡμῖν, οἱ δ’ Αἰσώπου τι γέλοιον).

Αρχαία Ελληνική Γλώσσα Α΄ Γυμνασίου (5) - Ενότητα 5η

Ξενοφῶν (430-355 π.Χ.)

Ενότητα 5^η  Ο πλούτος της αττικής γης

Περισσότερες πληροφορίες για τη ζωή και το έργο του Ξενοφώντα μπορείτε να διαβάσετε σε αυτήν την ανάρτηση.

 

Νεοελληνική Λογοτεχνία Α΄ Γυμνασίου (9) - Η αφήγηση του αρχιμάστορα

Πετρόχτιστο αρχοντικό με σαχνισιά (τώρα Ενδυματολογικό Μουσείο Καστοριάς) [πηγή: about Kastoria]

Νίκος Θέμελης, Η αφήγηση του αρχιμάστορα

Βασικά σημεία

1. Οι χτίστες στα τέλη του 19ου αιώνα

(α) ποιες οι συνθήκες εργασίας τους;

Από το απόσπασμα φαίνεται ότι οι χτίστες δούλευαν ομαδικά: με κάποιον επικεφαλής συγκροτούσαν συνεργείο και αναλάμβαναν το χτίσιμο μικρών και μεγάλων σπιτιών αλλά και εκκλησιών. Μπορούσαν να εργαστούν και σε τόπους που ήταν μακριά από την ιδιαίτερη πατρίδα τους. Οι καιρικές συνθήκες δεν τους επηρέαζαν, αλλά κοιτούσαν να εκμεταλλευτούν κατά το δυνατόν την καλοκαιρία. Ζητούσαν δίκαιη αμοιβή για τη δουλειά τους και φρόντιζαν ώστε ο πελάτης να τους εξασφαλίσει διατροφή και διαμονή για όσον καιρό επρόκειτο να εργαστούν.

Λίγο μετά τα Θεοφάνια του 1886, με το που πιάσανε οι πρώτες Αλκυονίδες, κινήσαμε ξανά όλοι μαζί από Ήπειρο για Μυτιλήνη. Μαζί με τον αδερφό μου ήμασταν επτά, εγώ έκανα κουμάντο. [...] Oύτε η απόσταση μας τρόμαζε ούτε το καταχείμωνο, ήμασταν συνηθισμένοι. Μ' ένοιαζε μόνο να προκάνουμε να εκμεταλλευτούμε τις Αλκυονίδες όλες, πράγμα σημαντικό για το ξεκίνημα, να θεμελιώσουμε και να σηκώσουμε στα δύο μέτρα. [...]

Χτίζαμε σπίτια όπου κι αν μας καλούσανε. Σπίτια αρχοντικά, σπίτια απλών ανθρώπων, μέχρι και εκκλησίες, αρκεί να εξασφαλίζαμε όσο καλά γινόταν μια δίκαιη αμοιβή και την αποπληρωμή της. Στη συμφωνία πάντα έμπαινε η εξασφάλιση τροφής και στέγης.

Αρχαία Ελληνικά Κείμενα (μετάφραση) Β΄ Γυμνασίου (7) - Ιλιάδα, Ζ 369-529

Deckler Carl Friedrich (1838-1918) Έκτορας και Ανδρομάχη (πηγή: Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα)

Ζ 369-529, ο Έκτορας στην Τροία

Βασικά σημεία:

1. Σκηνές.

2. Γνωριμία με τον Έκτορα και την Ανδρομάχη.

3. Αφηγηματικές τεχνικές (ειρωνεία, προοοικονομία) κι εκφραστικοί τρόποι (θέμα των άστοχων ερωτημάτων, παρομοίωση).

Ανάπτυξη:

1. Η ενότητα μπορεί να χωριστεί σε τέσσερις υποενότητες-σκηνές:

α΄ σκηνή (στ. 369-389): ο Έκτορας στο παλάτι του αναζητά την Ανδρομάχη 

➤ το θέμα των άστοχων ερωτημάτων:  

«άστοχα ερωτήματα λέγονται οι άστοχες υποθέσεις-ερωτήσεις που κάνει κάποιος γι’ αυτό που θέλει να μάθει. Κατόπιν όλες αυτές οι υποθέσεις-ερωτήσεις απορρίπτονται από τον ερωτώμενο, για να δοθεί έτσι έμφαση στη σωστή εκδοχή-απάντηση που δίνεται τελευταία[1]».

Στους στίχους 376-380 ο Έκτορας, αναζητώντας την Ανδρομάχη, ρωτά τις υπηρέτριες αν πήγε επίσκεψη  ή βρίσκεται σε κάποιο ναό. Ποιος ο λόγος να κάνει αυτές τις υποθέσεις, ενώ θα μπορούσε να ρωτήσει ευθέως πού βρίσκεται η γυναίκα του, για να πάρει μια ξεκάθαρη απάντηση; Σκοπός του ποιητή, όταν μεταχειρίζεται τα άστοχα ερωτήματα, είναι να καθυστερήσει λίγο την ανακοίνωση της σωστής απάντησης, ώστε αυτή να αποκτήσει ξεχωριστή σημασία. Ο ακροατής αντιλαμβάνεται έτσι ότι πρόκειται για κάποιο σημαντικό γεγονός, στο οποίο πρέπει να δώσει ιδιαίτερη προσοχή. 

«Από λογική άποψη, η διεξοδική αναίρεση των άστοχων ερωτημάτων του πρώτου είναι φλυαρία περιττή. Το πιο φυσικό θα ήταν τα  άστοχα ερωτήματα να αγνοηθούν και η απάντηση να είναι χωρίς πολλά λόγια: αυτό που ρωτάς έγινε γι’ αυτόν και γι’ αυτόν τον λόγο […]. Ό,τι όμως από λογική άποψη είναι περιττό, μπορεί πολύ ωραία από ποιητική άποψη να είναι απόλυτα δικαιωμένο. Έτσι στην περίπτωση των άστοχων ερωτημάτων, η σωστή λύση του προβλήματος κρατιέται σκόπιμα στο τέλος, για ν’ ακουστεί γεμάτη βάρος και δύναμη, αφού πρώτα η φαντασία μας παρασύρθηκε σε σφαλερούς δρόμους, δύο φορές μάλιστα: μήπως είναι αυτό, μήπως είναι εκείνο; -ούτε αυτό είναι ούτε εκείνο, μόνο αυτό! Αντίθετα, με την κοφτή από την αρχή λύση –αυτό είναι το σωστό- θα αδυνάτιζε κάθε κίνηση της φαντασίας[2].»

β΄ σκηνή (στ. 390-494): συνομιλία Έκτορα και Ανδρομάχης

Η συνομιλία Έκτορα και Ανδρομάχης είναι μια από τις πιο δυνατές, τις πιο συγκλονιστικές σκηνές του έπους. Παρότι ειρηνική η σκηνή, ο πόλεμος δεν ξεχνιέται ούτε μια στιγμή –όπως και ο θάνατος και η δυστυχία που απλώνουν το σκληρό τους δίχτυ πάνω από την τραγική οικογένεια.

 Στην αρχή του λόγου της η Ανδρομάχη φοβάται ότι η τόλμη του Έκτορα θα τον οδηγήσει γρήγορα στο θάνατο· έτσι, υπογραμμίζει τη μοναξιά της, την αγάπη που τρέφει για το σύζυγό της και τη στοργή που δείχνει για το μικρό παιδί της (στ.406-410). Επίσης, τονίζει την αγωνία της να κρατήσει τον Έκτορα μακριά από τους φοβερούς κινδύνους: αν τον χάσει, θα χάσει τα πάντα (στ.411-412), γιατί δεν της έμεινε κανένας στον κόσμο (στ.413-430).

 Ο Έκτορας, από την άλλη πλευρά, αντιλαμβάνεται πολύ καλά τους κινδύνους της μάχης, αλλά δεν μπορεί να κάνει πίσω για δύο λόγους: ντρέπεται το λαό του (στ.442-3), μα και ο ίδιος δε θέλει να κρυφτεί, αφού τέτοιος είναι ο χαρακτήρας του (στ.444-5)· έχει ευθύνες απέναντι στους Τρώες. Για την υπεύθυνη και γενναία στάση του θα τιμηθεί, θα δοξαστεί όχι μόνο ο ίδιος, αλλά και η γενιά του (στ.446)[3]. Είναι βασική υποχρέωση κάθε πολεμιστή να διατηρήσει και να αυξήσει τη δόξα της γενιάς του, ώστε αυτή να κληροδοτηθεί στην επόμενη γενιά.

Ακούγοντας το λόγο του, όμως, δεν βλέπουμε μόνο τον υπεύθυνο και σκληροτράχηλο πολεμιστή που διατηρεί μέσα του ισχυρή τη συναίσθηση του καθήκοντος, αλλά και τον τρυφερό πατέρα και σύζυγο (484-5): η τύχη των δικών του τον τυραννά (στ.451-3), ιδίως της γυναίκας του (στ.454-465) και του παιδιού του (στ.475-481). Η επική ειρωνεία είναι εδώ έντονη: η τόσο ευγενική αυτή μορφή, ο Έκτορας, δε θα ζήσει την ευτυχία που ονειρεύεται (στ.526-8)· στο τέλος του έπους θα θανατωθεί και θα ατιμαστεί το πτώμα του από τον μανιασμένο Αχιλλέα.

➤ προοοικονομία: σε ένα τμήμα του λόγου του που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί προφητικό, ο Έκτορας φαντάζεται την πτώση της Τροίας και τη σκληρή, ατιμωτική μοίρα της αγαπημένης του Ανδρομάχης[4]. Ο ποιητής εδώ προοικονομεί, προετοιμάζει τον ακροατή του για γεγονότα που γνωρίζουμε από τους μύθους ότι θα συμβούν στο μέλλον.

➤ ειρωνεία: στους στίχους 475-481 έχουμε μια χαρακτηριστική περίπτωση ειρωνείας: ο Έκτορας εύχεται να ζήσει δοξασμένος ο μικρός του γιος, γιατί δεν μπορεί να ξέρει ότι ο Αστυάνακτας θα βρει φριχτό τέλος[5].

γ΄ σκηνή (στ. 497-502): η Ανδρομάχη επιστρέφει στο σπίτι της

➤ προοοικονομία: έχουμε στους στίχους 500-502, όπου η Ανδρομάχη και οι υπόλοιπες γυναίκες κλαίνε τον Έκτορα σαν να είναι ήδη νεκρός. Ο ποιητής προετοιμάζει τον αναγνώστη για το τραγικό τέλος του ήρωα.

δ΄ σκηνή (στ. 503-529): συνομιλία Έκτορα και Πάρη

➤ παρομοίωση: θεωρία για τον εκφραστικό αυτόν τρόπο δίνει το βιβλίο στη σελ. 79 (ερώτηση 9). Εδώ αναλύεται μια διεξοδική παρομοίωση (στ.506-513):

Τι παρομοιάζεται;	Ο Πάρης (ομοίως απ’ την Πέργαμον ο Πριαμίδης Πάρης … με πόδια φτερωμένα, 512-514)
Με τι παρομοιάζεται;	Με καλοθρεμμένο, όμορφο και υπερήφανο άλογο που σπάει τα δεσμά του και τρέχει ελεύθερο στα αγαπημένα του μέρη.  (και ως όταν σπάσει τον δεσμόν … γοργά τα γόνατά του, 506-511)
Ποιο το κοινό στοιχείο;	Η ομορφιά, το περήφανο παράστημα, η ταχύτητα και η ορμητικότητα.
Ποια η λειτουργία της παρομοίωσης;	Η παρομοίωση τονίζει τον τρόπο με τον οποίο ο Πάρης ορμά στη μάχη.

Η παρομοίωση είναι πολύ συχνή στην καθημερινή μας ομιλία. Με τις παρομοιώσεις εξηγούμε καλύτερα αυτό που περιγράφουμε. Για παράδειγμα, αν θέλουμε να περιγράψουμε πόσο γρήγορος είναι κάποιος, λέμε «τρέχει σαν λαγός»· ή αν κάποιος είναι πολύ δυνατός, λέμε «είναι δυνατός σαν λιοντάρι»· αν είναι πονηρός, λέμε «είναι αλεπού» κλπ. Μια σύντομη παρομοίωση έχει ο στ.514: ωσάν ήλιος …

➤ ειρωνεία: βρίσκουμε στους στίχους 526-529, όταν ο Έκτορας εύχεται να δει μαζί με τον αδελφό του μια μέρα την Τροία ευτυχισμένη. Οι αναγνώστες του έπους, όμως, ξέρουν από τον μύθο ότι η Τροία θα καταστραφεί και οι κάτοικοί της είτε θα εξοντωθούν είτε θα συρθούν στη σκλαβιά. Ο Έκτορας εδώ κάνει μια ευχή που δεν πρόκειται να πραγματοποιηθεί ποτέ -αν και ο ίδιος, βέβαια, δεν μπορεί να το γνωρίζει. Το γνωρίζει, όμως, ο αναγνώστης, που θλίβεται για τον μάταιο αγώνα του Έκτορα και των Τρώων.

---

[1] Ομήρου Οδύσσεια, Α΄ Γυμνασίου, ΟΕΔΒ, σελ. 275.

[2] Ε. Κακριδή, Η διδασκαλία των ομηρικών επών, σελ. 64-65.

[3] Γίνεται  λόγος εδώ για την ομηρική «αιδώ», ένα ανάμεικτο συναίσθημα ντροπής για το τι θα πουν οι άλλοι, αλλά και σεβασμού αυτής της κοινής γνώμης. Αυτός «ο φόβος της ατίμωσης» ήταν το πλέον διαδεδομένο συναίσθημα της ομηρικής κοινωνίας. (πηγή: βιβλίο του καθηγητή, σελ.81)

[4] «Ύστερα από το θάνατο του άντρα της και την καταστροφή της Τροίας, η Ανδρομάχη, λάφυρο του πολέμου, έπεσε στον κλήρο του Νεοπτόλεμου, του γιου του Αχιλλέα. Ο Νεοπτόλεμος, αφού σκότωσε τον Αστυάνακτα, σύμφωνα με ορισμένους, ή χωρίς να τον σκοτώσει, σύμφωνα με άλλους, πήρε μαζί του την Ανδρομάχη στην Ήπειρο, όπου ήταν βασιλιάς. Από την Ανδρομάχη απέκτησε τρεις γιους: τον Μολοσσό, τον Πίελο και τον Πέργαμο.» πηγή: Pierre Grimal, Λεξικό της ελληνικής και ρωμαϊκής μυθολογίας, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1991, σελ.87

[5] βλέπε και το 2^ο παράλληλο κείμενο, σελ.78.

❦

Ιστορία Β΄ Γυμνασίου (10) - Εικονομαχία

Παράδειγμα εικονοκλαστικής διακόσμησης στο ναό της Αγίας Ειρήνης στην Κωνσταντινούπολη: Ένας απλός σταυρός. [πηγή Βικιπαίδεια]

Η μεταβατική εποχή: Οι έριδες για το ζήτημα των εικόνων

  

 

Βασικά σημεία:

 

1. (α) ποιο ερώτημα βρίσκεται στη βάση της Εικονομαχίας;

Είναι αποδεκτή η λατρεία των εικόνων από το Ορθόδοξο δόγμα;

(β) εικονομάχοι αυτοκράτορες:

Την Εικονομαχία ξεκίνησε ο ιδρυτής της συριακής δυναστείας, Λέων Γ΄ (717-741) και την συνέχισε ο γιος του, Κωνσταντίνος Ε΄ (741-775). Επειδή κατάγονταν από τις ανατολικές επαρχίες της αυτοκρατορίας, ήταν επηρεασμένοι από τις ανεικονικές αντιλήψεις και θεωρούσαν ειδωλολατρική πρακτική τη λατρεία των εικόνων.