Ιστορία Α΄ Γυμνασίου (12) - Οι πανελλήνιοι δεσμοί

Το θέατρο και ο ναός του Απόλλωνα στους Δελφούς (πηγή: Βικιπαίδεια)

 

Οι πανελλήνιοι δεσμοί

 

Βασικά σημεία

 

Η ενότητα των Ελλήνων

Οι αρχαίοι Έλληνες απλώθηκαν και δημιούργησαν πόλεις σε πολλά σημεία της Μεσογείου και του Εύξεινου Πόντου, αλλά δε συγκρότησαν ενιαίο κράτος, όπως είναι τα σημερινά κράτη, δηλαδή με έναν στρατό, ένα διοικητικό και εκπαιδευτικό σύστημα, μία κυβέρνηση, που εδρεύει στην πρωτεύουσα κλπ. Αντίθετα, έζησαν χωρισμένοι σε πόλεις που η καθεμιά ήταν (με τη γύρω περιοχή) και ένα ξεχωριστό κράτος, με δικό του τρόπο διοίκησης (κυβέρνηση), δικούς τους νόμους, δικό του στρατό κλπ.

Ήξεραν φυσικά ότι ανήκαν σε έναν λαό, αφού μιλούσαν όλοι, με κάποιες διαφορές φυσικά, την ίδια γλώσσα και λάτρευαν τους ίδιους θεούς. Ήδη από την αρχαϊκή εποχή η ονομασία Έλληνες χρησιμοποιείται για να δηλώσει όσους μιλούν τα ελληνικά.

 

Πέρα από την γλώσσα και τη θρησκεία, οι θεσμοί που ένωναν τους αρχαίους Έλληνες ήταν:

 

1. Οι πανελλήνιοι αγώνες

Έλληνες από πολλές πόλεις του αρχαίου ελληνικού κόσμου έπαιρναν μέρος σε αγώνες, όπως τα Ίσθμια (αθλητικοί και -αργότερα- μουσικοί αγώνες που γίνονταν στην Κόρινθο από το 582 π.Χ.), τα Νέμεα (αθλητικοί αγώνες που διεξάγονταν στη Νεμέα προς τιμήν του Δία· καθιερώθηκαν το 573 π.Χ.) και τα Πύθια (αθλητικοί και μουσικοί αγώνες που γίνονταν στους Δελφούς, προς τιμή του θεού Απόλλωνα· καθιερώθηκαν μέσα στον 6ο π.Χ. αι.).

Σημαντικότερη από όλες τις αθλητικές διοργανώσεις όμως ήταν οι Ολυμπιακοί Αγώνες:

• άρχισαν να τελούνται το 776 π.Χ. και έπαιρναν μέρος μόνο Έλληνες.
• όσο διαρκούσαν οι αγώνες, γινόταν εκεχειρία, σταματούσαν δηλαδή οι πόλεμοι.
• οι ολυμπιονίκες στεφανωνόταν μόνο με ένα κλαδί αγριελιάς, αλλά γίνονταν διάσημοι στον ελληνικό κόσμο και οι συμπολίτες τους τους υποδέχονταν θριαμβευτικά.

 

Χάλκινη ενεπίγραφη πλάκα από το ιερό του Διός στην Ολυμπία (300-250 π.Χ.). Φέρει τιμητικό ψήφισμα των Ηλείων για τον Τενέδιο ολυμπιονίκη Δημοκράτη γραμμένο στην ηλειακή διάλεκτο (πηγή: Πυξίς, Ψηφιακή Αρχαιοθήκη)

 

Τα μαντεία

Πιο ονομαστό μαντείο υπήρξε το μαντείο των Δελφών, το οποίο ήταν αφιερωμένο στον Απόλλωνα. Ο θεός αυτός της μαντικής έδινε τους χρησμούς μέσω της ιέρειας Πυθίας. Από τα λόγια της Πυθίας συντάσσονταν οι χρησμοί, οι οποίοι πολλές φορές είχαν αμφίσημο νόημα. Οι απαντήσεις συνάγονταν με πλάγιο (μεταφορικό) τρόπο, γι’ αυτό και ο Απόλλωνας ονομαζόταν Λοξίας.

 

Αμφικτιονίες

Οι αμφικτιονίες ήταν ενώσεις πόλεων που βρίσκονταν γύρω από ένα ιερό. Οι πόλεις συνεργάζονταν για να ρυθμίζουν θέματα που σχετίζονταν με τη λειτουργία και την ασφάλεια του ιερού. Η πιο γνωστή ήταν η αμφικτιονία των Δελφών.

 

Αργυρό τρίδραχμο από την Κω με παράσταση δισκοβόλου και του επάθλου του, ενός τρίποδα. Περίπου 480-450 π.Χ. Αθήνα, Νομισματικό Μουσείο (πηγή: ΙΜΕ)

 

Παράλληλο κείμενο

 

τὸ Ἑλληνικόν, ἐὸν ὅμαιμόν τε καὶ ὁμόγλωσσον

καὶ θεῶν ἱδρύματά τε κοινὰ καὶ θυσίαι ἤθεά τε ὁμότροπα

 

[Ο Ηρόδοτος αφηγείται ότι μετά τη ναυμαχία στη Σαλαμίνα (480 π.Χ.) ο Μαρδόνιος παρέμεινε στην Ελλάδα, για να συνεχίσει την προσπάθεια υποταγής των Ελλήνων. Έστειλε με τον βασιλιά της Μακεδονίας Αλέξανδρο προτάσεις στους Αθηναίους και τους ζήτησε να εγκαταλείψουν την πόλη τους και να ζήσουν όπου θέλουν αυτόνομοι ή να κάνουν συμμαχία μαζί του. Οι Σπαρτιάτες, μόλις έμαθαν τις εξελίξεις, έσπευσαν στην Αθήνα και προσπάθησαν να πείσουν τους Αθηναίους να μη συμμαχήσουν]

 

Κι οι Αθηναίοι στον Αλέξανδρο έδωσαν την εξής απάντηση: «Πως ο Μήδος έχει δύναμη πολλαπλάσια απ᾽ τη δική μας, αυτό το ξέρουμε κι από μόνοι μας και δεν υπάρχει λόγος να μας κατακρίνεις. Αλλά όμως η λαχτάρα της λευτεριάς μάς παρακινεί να τον αντιμετωπίσουμε μ᾽ όση δύναμη έχουμε. Κι ούτε εσύ να επιχειρήσεις να μας πείσεις κι ούτε εμείς θα πειστούμε να κάνουμε συνθήκες με τον βάρβαρο. Και τώρα πήγαινε ν᾽ αναγγείλεις στον Μαρδόνιο ότι οι Αθηναίοι λένε: όσο ο ήλιος θ᾽ ακολουθεί τον ίδιο δρόμο που και σήμερα πορεύεται, αποκλείεται να κάνουμε συνθήκες με τον Ξέρξη, αλλά θα βγούμε αντίμαχοί του έχοντας τα θάρρη μας στους θεούς που πολεμούν στο πλευρό μας και στους ημιθέους, που εκείνος, αθεόφοβος πέρα για πέρα, πυρπόλησε τους ναούς και τ᾽ αγάλματά τους. Κι εσύ αποδώ και μπρος μην εμφανιστείς μπροστά στους Αθηναίους μεταφέροντας παρόμοιες προτάσεις, κι ούτε, έχοντας την ιδέα πως προσφέρεις καλές υπηρεσίες, να μας παρακινείς να κάνουμε παλιανθρωπιές. Γιατί δε θέλουμε να σε βρει καμιά συμφορά απ᾽ τους Αθηναίους, ενώ είσαι πρόξενος και φίλος μας».

Λοιπόν, αυτή την απάντηση έδωσαν στον Αλέξανδρο, ενώ στους απεσταλμένους της Σπάρτης την ακόλουθη: «Βέβαια, η ανησυχία των Λακεδαιμονίων μήπως κάνουμε συνθήκες με τους βαρβάρους ήταν απόλυτα ανθρώπινη· όμως σχεδόν πρέπει να ντρέπεστε γι᾽ αυτό το φόβο σας, την ώρα που ξέρετε καλά το φρόνημα των Αθηναίων, ότι σε κανένα μέρος τη γης δε βρίσκεται τόσο χρυσάφι, ούτε χώρα υπέροχη σε ομορφιά και γονιμότητα, που θα τα δεχόμασταν ως αντάλλαγμα του μηδισμού μας και της υποδούλωσης της Ελλάδας. Γιατί είναι πολλά και μεγάλα αυτά που μας εμποδίζουν να το κάνουμε αυτό, έστω κι αν το θέλαμε, πρώτα πρώτα και πάνω απ᾽ όλα τα αγάλματα και οι ναοί των θεών που πυρπολήθηκαν κι έγιναν ερείπια, που μας υποχρεώνουν να πάρουμε τη μεγαλύτερη εκδίκηση που μπορούμε, και πολύ λιγότερο να συνομολογήσουμε συνθήκες μ᾽ αυτόν που τα έπραξε· και κατόπιν ο ελληνισμός, ένας κόσμος που στις φλέβες του κυλά το ίδιο αίμα και που μιλά την ίδια γλώσσα κι έχει κοινά τα λατρευτικά κέντρα των θεών και θυσίες και συνήθειες ίδιες κι απαράλλαχτες — η προδοσία όλων αυτών θα ήταν αίσχος για τους Αθηναίους. Και να ξέρετε καλά τούτο, αν τυχαίνει να μη το ξέρετε ώς τώρα, όσο θα μένει ζωντανός έστω και ένας Αθηναίος, δε θα κάνουμε συνθήκες με τον Ξέρξη ποτέ. Βέβαια ήταν ευχάριστη έκπληξη για μας η έγνοια σας για την κατάστασή μας, η πρόνοιά σας για μας που ρήμαξαν τα σπιτικά μας, αφού θέλετε να συντηρήσετε τους ανθρώπους των σπιτιών μας. Η ευεργεσία σας είναι σαν να γίνηκε, όμως εμείς θα κάνουμε πέτρα την καρδιά μας στην κατάσταση που βρισκόμαστε και δε θα σας δώσουμε κανένα βάρος. Μόνο, μια κι έτσι έχουν τα πράματα, να στείλετε το γρηγορότερο το εκστρατευτικό σώμα. Γιατί, κατά τους υπολογισμούς μας, δε θα περάσει πολύς καιρός κι ο βάρβαρος θα εμφανιστεί εδώ κάνοντας εισβολή στη χώρα μας, αλλά αμέσως μόλις πάρει την είδηση ότι δε θα κάνουμε τίποτε απ᾽ όσα εκείνος μας ζητούσε. Λοιπόν, προτού εκείνος εμφανιστεί στην Αττική, έχει ζωτική σημασία να σπεύσετε έγκαιρα σε βοήθεια στη Βοιωτία». Κι οι άλλοι, ύστερ᾽ απ᾽ αυτή την απάντηση των Αθηναίων, πήραν το δρόμο του γυρισμού για τη Σπάρτη.

Ηροδότου Ιστορίαι 8.143-144 (πηγή: Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα)

 

 

Θέλω κι άλλο!

• Η προέλευση των Ολυμπιακών Αγώνων - Armand D' Angour: σύντομο βίντεο (με ελληνικούς υπότιτλους) από το TED-Ed.
• Πληροφορίες για τα ολυμπιακά αγωνίσματα από τον Οδυσσέα.
• Από την αρχαία Ολυμπία στην Αθήνα του 1896: πύλη του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού με πλούσιες πληροφορίες και εικόνες για τους Ολυμπιακούς Αγώνες στην αρχαιότητα.
• Ελλάδος περιήγησις: Ολυμπία. Ντοκιμαντέρ από το ψηφιακό αρχείο της ΕΡΤ.
• Αρχαία Ολυμπία: ντοκιμαντέρ της Εκπαιδευτικής τηλεόρασης.
• Δελφοί, κέντρο του αρχαίου ελληνικού κόσμου: ντοκιμαντέρ από το ψηφιακό αρχείο της ΕΡΤ.

 

❦