Αρχαία Ελληνικά Κείμενα (μετάφραση) Β΄ Γυμνασίου (6) - Ιλιάδα, Γ 121-244

Η Ελένη στα τείχη της Τροίας, πίνακας του βρετανού ζωγράφου Frederic Leighton, 1865
(πηγή: Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα)

Γ 121-244, Τειχοσκοπία

Βασικά σημεία:

1. Έκφραση.

2. Ηθογράφηση Ελένης και Πρίαμου.

3. Γιατί η Ελένη εμφανίζεται στα τείχη; Μερικοί πρωταγωνιστές του έπους.

4. Αφηγηματικές τεχνικές: επιβράδυνση, επική ειρωνεία.

Ανάπτυξη:

1. Η απόδοση με το λόγο ενός έργου των εικαστικών τεχνών ονομάζεται στη φιλολογία έκφραση. Δες και το σχόλιο στους στ.125-128 (σελ.48 του βιβλίου).

 

2. Ηθογράφηση των προσώπων ενός λογοτεχνικού έργου είναι η παρουσίαση της προσωπικότητας και της συμπεριφοράς τους. Γίνεται αν ληφθούν υπόψη όσα λένε, σκέφτονται ή πράττουν τα πρόσωπα αυτά ή/και όσα λένε και σκέφτονται οι άλλοι ήρωες για τα πρόσωπα αυτά (δες και ερώτηση 5 της σελ.54 του βιβλίου). Σύμφωνα με αυτές τις οδηγίες παρακάτω θα ηθογραφήσουμε την Ελένη και τον Πρίαμο με βάση τα δοσμένα αποσπάσματα: 

Ηθογράφηση Ελένης

Στίχοι

Χαρακτηρισμός

Είπε η θεά και τρυφερήν της βάζει επιθυμίαν του πρώτου ανδρός, της χώρας της και των γλυκών γονέων. Κι ευθύς από τον θάλαμον μ' ένα λευκό μαγνάδι η Ελένη εχύθη και θερμά τα δάκρυα της κυλούσαν. Και δύο της θεράπαινες, η κόρη του Πιτθέως Αίθρα και η μεγαλόφθαλμη Κλυμένη ακολουθούσαν. [μιλούν οι γέροντες αρχηγοί της Τροίας] «Κρίμα δεν έχουν οι Αχαιοί, δεν έχουν κρίμα οι Τρώες χάριν ομοίας γυναικός τόσον καιρόν να πάσχουν· τωόντι [= πράγματι] ομοιάζει ωσάν θεάς η τρομερή θωριά της αλλά και ως είναι ασύγκριτη καλύτερα να φύγει παρά να μείνει συμφορά σ' εμάς και στα παιδιά μας». [μιλά η Ελένη στον Πρίαμο] «Σέβας και φόβον, ω γλυκέ, σου έχω, πεθερέ μου· κάλλιο να είχα σκοτωθεί, παρά να φύγ', οϊμένα, με τον υιόν σου, αφήνοντας τον θάλαμον, τους φίλους, τες τρυφερές ομήλικες, την μόνην θυγατέρα· αλλ' έζησα· να φθείρεται στα κλάυματα η ζωή μου. Αλλά σ' αυτό που μ' ερωτάς εγώ θα σου απαντήσω. Εκείνος είναι ο κραταιός Ατρείδης Αγαμέμνων, συνάμα βασιλιάς καλός και ανδρείος πολεμάρχος και ανδράδελφον, έναν καιρόν, εγώ τον είχα η σκύλα!»

⇾ σεμνή ⇾ ευαίσθητη, συναισθηματική ⇾ πανέμορφη   ⇾ σέβεται, τιμά, αγαπά τον πεθερό της ⇾ μετανιώνει πικρά για τις πράξεις της και χρησιμοποιεί βαριά λόγια για τον εαυτό της.

 

Ηθογράφηση Πριάμου

Στίχοι

Χαρακτηρισμός

«Προχώρησε, παιδί μου, εδώ κοντά μου να καθίσεις τον πρώτον άνδρα σου να ιδείς, τους συγγενείς και φίλους· συ δεν μου πταίεις, οι θεοί μου πταίουν, οπού εκείνοι μ' έριξαν στον πολύθρηνον των Αχαιών αγώνα· κι εκείνον τον θεόρατον να μου ονομάσεις άνδρα που ανάμεσα των Αχαιών τόσο λαμπρά φαντάζει. Αλήθεια, στο ανάστημα τον υπερβαίνουν κι άλλοι, αλλ' άνδρα ως αυτόν καλόν και σεβαστόν δεν είδα εις την ζωήν μου· φαίνεται τωόντι βασιλέας». «Λόγον τωόντι αληθινόν, ω δέσποινα, μας είπες· γιατ' ήλθ' εκείνος άλλοτε για σέν' αποσταλμένος εδώ με τον Μενέλαον και φιλικά στο σπίτι τους δέχθηκα κι εγνώρισα την πλάση και των δύο και την μεγάλην σύνεσιν·

⇾ σέβεται τη νύφη του· είναι διακριτικός και όχι εριστικός και προσβλητικός ⇾ σέβεται τους αντιπάλους του ⇾ φιλόξενος

 

3. Κεντρικό πρόσωπο της ενότητας είναι, βέβαια, η Ελένη. Ο ποιητής την εμφανίζει στα τείχη, ανάμεσα στους ηλικιωμένους Τρώες, κι έτσι έχουν και οι ακροατές την ευκαιρία να γνωρίσουν καλύτερα τη γυναίκα για την οποία τόσοι άντρες παίζουν τη ζωή τους –δικαιολογημένα, λένε οι Τρώες γέροντες στους στίχους 156-8 και μας βεβαιώνουν με έμμεσο, πλάγιο τρόπο για την ασύγκριτη ομορφιά της Ελένης.

Ο Πρίαμος υποδέχεται τον Πάρη με την Ελένη. Παράσταση από ερυθρόμορφο αγγείο που βρέθηκε στη Λουκανία της Ιταλίας (390-380 π.Χ.)
[πηγή: Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα]

Εκτός από την παρουσίαση της Ελένης και της μοναδικής ομορφιάς της ο ποιητής παρουσιάζει και κάποιους βασικούς ήρωες των Αχαιών: ο Αγαμέμνονας, ο Οδυσσέας, ο Αίαντας και ο Ιδομενέας δεν είναι μόνο ονόματα, αλλά προσωπικότητες, τα χαρακτηριστικά των οποίων δεν είναι πλέον άγνωστα στον ακροατή. Όμως, και ο χαρακτήρας του Πριάμου (μέσα από τη στάση του απέναντι στην Ελένη και τα σχόλια που κάνει για τους Αχαιούς) ξεδιπλώνεται μπροστά στα μάτια τού ακροατή. 

Υπάρχει όμως και κάποιος άλλος λόγος, για τον οποίο η Ελένη πρέπει να εμφανιστεί στα τείχη της Τροίας και αφορά τον πολιτισμό της εποχής εκείνης: σε κάθε μονομαχία έπρεπε το έπαθλο να βρίσκεται στο χώρο της σύγκρουσης· για την Ελένη, άλλωστε, δε συμφώνησαν να μονομαχήσουν Μενέλαος και Πάρης; 

«Στον ελληνικό μύθο η γυναίκα βρίσκεται μπροστά και παρακολουθεί τη μονομαχία. Τι νόημα έχει η παρουσία της; Στην παλιά εποχή το βραβείο, ό,τι πράγμα και να ήταν –και η γυναίκα δεν ήταν άλλο από πράγμα-, έπρεπε να είναι ορατό από τους αντίζηλους. Ανταποκρίνεται σε μια πρωτόγονη απαίτηση του ανθρώπου, αυτό που για χάρη του θα αγωνιστείς, συχνά με κίνδυνο της ζωής σου, να το δεις, να αποτιμήσεις την αξία του και έπειτα να παλέψεις να το κερδίσεις. Γι’ αυτό το λόγο ο αθλοθέτης το παρουσιάζει από την αρχή στη μέση του αγώνα [...]. Για τον ίδιο λόγο, όταν ο αγώνας γίνεται για μια γυναίκα, η παρουσία της είναι αναγκαία.» [1]

4. Γνωρίζουμε από την περιληπτική αναδιήγηση πως έχει ήδη προετοιμαστεί ο μονομαχία Μενέλαου και Πάρη. Ο ποιητής όμως δεν προχωρά αμέσως στην αφήγηση της μονομαχίας, αλλά κρατά τους ακροατές του σε αγωνία, διακόπτοντας για λίγο τη ροή της διήγησης με την  παρεμβολή της ενότητας της Τειχοσκοπίας. Η γνωστή τεχνική της επιβράδυνσης αυξάνει το ενδιαφέρον για το αποτέλεσμα της μονομαχίας και, παράλληλα, δίνει την ευκαιρία στον ποιητή να σκιαγραφήσει το χαρακτήρα (= ηθογράφηση) κάποιων βασικών προσώπων του έπους του.

Για την έννοια της επικής ειρωνείας δες την ερώτηση 6 της σελ.54.

---

[1] Ι. Θ. Κακριδής, Ξαναγυρίζοντας στον Όμηρο, σελ. 69-70.

❦