Χρήστος Γιανναράς, Μια μαρτυρία για την Κατοχή

Χρήστος Γιανναράς [πηγή: Βικιπαίδεια]

 

 Τρίτη τάξη του δημοτικού σημαίνει για μένα: χειμώνας του ‘43-’44. Πάντα Κατοχή και στέρηση –πείνα. Ο φούρνος μας μοίραζε με το δελτίο αντί για ψωμί ένα περίεργο κατασκεύασμα από καλαμποκάλευρο, κολλημένο σε τσιγαρόχαρτο για να μην τρίβεται. Το λέγαμε «μπομπότα». Μας έδιναν και στο σχολειό ένα άθλιο συσσίτιο: κουρκούτι, που με φοβερή δυσκολία το καταπίναμε, και πατάτες βραστές μέσα σε λίγο λάδι ταγγιασμένο. Γεύσεις ανεξάλειπτες για μια ολόκληρη ζωή.

Η μητέρα έτρεχε απελπισμένη να εξοικονομήσει κάτι περισσότερο. Άρχισε να πουλάει κοσμήματα, ασημένια μαχαιροπήρουνα. Έτσι, δεν μας έλειψε τουλάχιστον το λάδι. Θυμάμαι τον κουστουμαρισμένο μαυραγορίτη που μας το έφερνε στο σπίτι με χίλιες-δυο προφυλάξεις. Απ’ όλους μας, πιο αδύνατη κι εξαντλημένη ήταν η μητέρα –πετσί και κόκαλο. Φοβόμουν γι’ αυτήν. Κάποια στιγμή παζάρεψε στο Μοναστηράκι και τις βαριές σιδερένιες πόρτες του αντιαεροπορικού καταφυγίου που διέθετε το σπίτι μας. Και τις πούλησε για λίγο λάδι.

Το σπίτι μας ανήκε, από τα νοίκια του προσπαθούσαμε να ζήσουμε. Κρατούσαμε εμείς το ισόγειο και νοικιάζαμε τους τρεις ορόφους. Στον ένα έμενε ο Γεώργιος Παμπούκας, καθηγητής της Γεωπονικής και υπουργός Γεωργίας στην κατοχική κυβέρνηση. Δύο ορόφους κρατούσε η οικογένεια Καρούσου: είχαν το μεγαλύτερο αρτοποιείο-ζαχαροπλαστείο της Αθήνας, στην οδό Πανεπιστημίου. Ο γιος Καρούσος ήταν παντρεμένος με την κόρη του Λογοθετόπουλου, πρωθυπουργού της κατοχικής κυβέρνησης. Στις δεξιώσεις των Καρούσων γέμιζε η πολυκατοικία γερμανούς αξιωματικούς, μυρωδάτες κυρίες, πρόσωπο της κυβέρνησης. Την άλλη μέρα ο σκουπιδοτενεκές τους ήταν στόχος της φτωχολογιάς.

Η μητέρα προσπαθούσε να πείσει τον Καρούσο να μας δίνει το ενοίκιο σε αλεύρι –ο πληθωρισμός είχε αχρηστέψει το χρήμα. Ο Καρούσος δέχτηκε μόνο να συμπληρώνει το νοίκι –μια φορά το μήνα- με τέσσερα μικροσκοπικά, άσπρα και αφράτα ψωμάκια. Ένα για κάθε παιδί. Τα γευόμασταν σαν να προέρχονταν από παραμυθένιο κόσμο.

Χρήστος Γιανναράς, Καταφύγιο Ιδεών, εκδ. Ίκαρος, σελ.21-22

 

❦

Θουκυδίδη, Περικλέους Επιτάφιος (6) - Κεφάλαιο 39

Mελανόμορφη όλπη που φέρει παράσταση οπλιτικής φάλαγγας (περίπου 640 π.Χ.)

 

Κεφάλαιο 39

Αρχαίο κείμενο	Μετάφραση
Διαφέρομεν δὲ καὶ ταῖς τῶν πολεμικῶν μελέταις τῶν ἐναντίων τοῖσδε.	Καὶ στὰ πολεμικὰ πράγματα διαφέρομε ἀπό τοὺς ἐχθρούς μας.
τήν τε γὰρ πόλιν κοινὴν παρέχομεν,	Ἡ πόλη μας εἶναι φιλόξενη γιὰ ὅλους τοὺς ἀνθρώπους
καὶ οὐκ ἔστιν ὅτε ξενηλασίαις ἀπείργομέν τινα ἢ μαθήματος ἢ θεάματος,	καὶ δὲν ὑπάρχει σέ μᾶς νόμος ξενηλασίας ποὺ νὰ έμποδίζη τὸν ξένο νὰ μάθη ἤ νὰ δῆ κάτι ποὺ θὰ μποροῦσε,
ὃ μὴ κρυφθὲν ἄν τις τῶν πολεμίων ἰδὼν ὠφεληθείη,	ἄν δὲν ἦταν κρυφό, νὰ ὠφελήση τὸν ἐχθρό μας ποὺ θὰ τὸ ἔβλεπε.
πιστεύοντες οὐ ταῖς παρασκευαῖς τὸ πλέον καὶ ἀπάταις ἢ τῷ ἀφ' ἡμῶν αὐτῶν ἐς τὰ ἔργα εὐψύχῳ·	Καὶ τοῦτο, ἐπειδὴ πιστεύομε περισσότερο στὴν ἀξία μας παρὰ σὲ μυστικὲς ἐτοιμασίες καὶ στρατηγήματα.
καὶ ἐν ταῖς παιδείαις	Καὶ στὴν ἀνατροφή,
οἱ μὲν ἐπιπόνῳ ἀσκήσει εὐθὺς νέοι ὄντες τὸ ἀνδρεῖον μετέρχονται,	ἐνῶ οἱ ἐχθροί μας ἀπ' τά μικρά τους χρόνια ὑποβάλλονται στὴν πιὸ σκληρὴ ἐκγύμναση,
ἡμεῖς δὲ ἀνειμένως διαιτώμενοι	ἐμεῖς ἔχομε εὐχάριστη ζωή,
οὐδὲν ἧσσον ἐπὶ τοὺς ἰσοπαλεῖς κινδύνους χωροῦμεν.	χωρὶς γι' αυτὸ νὰ ὑστεροῦμε στὸ νὰ ἀντιμετωπίζουμε τοὺς ἴδιους κινδύνους.
τεκμήριον δέ·	Καὶ νὰ ἡ ἀπόδειξη.
οὔτε γὰρ Λακεδαιμόνιοι καθ' ἑαυτούς στρατεύουσι ἐς τὴν γῆν ἡμῶν,	Ποτὲ οἱ Λακεδαιμόνιοι δὲν κάνουν, μόνοι τους, ἐπιδρομὲς ἐδῶ, στὴ γῆ μας.
μεθ' ἁπάντων	Ἔρχονται πάντα μὲ τοὺς συμμάχους τους.
τήν τε τῶν πέλας αὐτοὶ ἐπελθόντες	Ἐνῶ ἐμεῖς, μόνοι εἰσβάλλομε σὲ ἐχθρικὲς χῶρες
οὐ χαλεπῶς μαχόμενοι τὰ πλείω κρατοῦμεν ἐν τῇ ἀλλοτρίᾳ	καὶ τίς περισσότερες φορὲς νικοῦμε εὔκολα, σὲ ξένη γῆ,
τοὺς ἀμυνομένους περὶ τῶν οἰκείων.	ἐκείνους ποὺ ὑπερασπίζονται τὰ ἴδια τους τὰ σπίτια.
οὐδείς πω πολέμιος ἐνέτυχε	Ἐχθρός μας κανεὶς δὲν ἔχει, ὥς τώρα, ἀντικρύσει,
ἁθρόᾳ τε τῇ δυνάμει ἡμῶν	συγκεντρωμένη, ὁλόκληρη τὴ δύναμή μας,
διὰ τὴν τοῦ ναυτικοῦ τε ἅμα ἐπιμέλειαν	ἀφοῦ ἐμεῖς καὶ ναυτικὸ πρέπει νὰ ἐπανδρώνωμε
καὶ τὴν ἐν τῇ γῇ ἐπὶ πολλὰ ἡμῶν αὐτῶν ἐπίπεμψιν·	καὶ στρατὸ νὰ στέλνωμε σὲ πολλὰ μέρη.
ἢν δέ που μορίῳ τινὶ προσμείξωσι,	Ἄν ὁ ἐχθρὸς συνάντηση κάπου ἕνα μικρὸ μέρος τῆς δύναμής μας,
κρατήσαντές τέ τινας ἡμῶν αὐχοῦσιν ἀπεῶσθαι πάντας	καυχιέται, ἄν νικήση, πὼς κατατρόπωσε ὁλόκληρο τὸν στρατό μας.
καὶ νικηθέντες ὑφ' ἁπάντων ἡσσῆσθαι.	Ἄν νικηθῆ, διαδίδει πὼς βρέθηκε ἀντιμέτωπος μὲ ὅλες τὶς δυνάμεις μας.
καίτοι εἰ ἐθέλομεν κινδυνεύειν ῥᾳθυμίᾳ μᾶλλον ἢ πόνων μελέτῃ,	Ἀντικρύζομε τοὺς κινδύνους πρόθυμα κι ὄχι μὲ βαριὰ καρδιά.
καὶ μὴ μετὰ νόμων τὸ πλέον ἢ τρόπων ἀνδρείας	Τοὺς ἀντικρύζομε ὰπὸ ἀνδρεία περισσότερο παρὰ ὰπὸ ὑπακοὴ σὲ κάποιο νόμο
περιγίγνεται ἡμῖν	καὶ τοῦτο εἶναι γιὰ μᾶς κέρδος μεγάλο,
τοῖς τε μέλλουσιν ἀλγεινοῖς μὴ προκάμνειν,	γιατὶ δέν θλιβόμαστε ὰπὸ πρὶν γιὰ τὶς συμφορὲς ποὺ ἴσως ἔρθουν,
καὶ ἐς αὐτὰ ἐλθοῦσι	κι ὅμως, ὅταν ἔρθουν,
μὴ ἀτολμοτέρους τῶν αἰεὶ μοχθούντων φαίνεσθαι.	δὲν εἴμαστε λιγότερο γενναῖοι ἀπὸ ἐκείνους ποὺ παιδεύονται ἀδιάκοπα.
καὶ ἔν τε τούτοις τὴν πόλιν ἀξίαν εἶναι θαυμάζεσθαι καὶ ἔτι ἐν ἄλλοις.	Αυτά είναι, μαζί με πολλά άλλα, που κάνουν θαυμαστή την πόλη μας.

 Μετάφραση Άγγελου Βλάχου από το βιβλίο Θουκυδίδη Περικλέους Επιτάφιος, Γ΄ Γενικού Λυκείου, ΥΠΑΙΘ, ΙΤΥΕ Διόφαντος

 

Ετυμολογικά - Ομόρριζα

• ἐναντίων < ἐν + ἀντίος < ἀντί.
• ξενηλασίας < ξενηλατέω, -ῶ < ξένος + ἐλαύνω: ελατήριο, προέλαση, προελαύνω, ελατός.
• ἀπείργομεν < ἀπό + εἴργω: ειρκτή, κάθειρξη, όρκος.
• μαθήματος < μανθάνω: μάθημα, μάθηση, μαθητής, αμαθής, πολυμαθής, καλομαθημένος, μαθητικός.
• θεάματος < θεάομαι, -ῶμαι: θεατής, θεαματικός, αθέατος, αξιοθέατος, θέατρο.
• κρυφθέν < κρύπτομαι.
• ἀλλοτρία < ἀλλότριος < ἄλλος.
• κρατοῦμεν < κράτος καί κάρτος: ἐπικρατῶ, κρατικός, κραταιός, καρτερικός.
• ἁθρόᾳ < ἅ (αθροιστικό) + θρόος - θροῦς (θόρυβος από πολλές φωνές < θρέομαι (=ξεφωνίζω): αθροίζω, άθροισμα, αθροιστικός.
• ἐνέτυχεν < ἐν + τυγχάνω: τυχαίος, τυχοδιώκτης, επιτυχία, τυχάρπαστος.
• ἐπιμέλεια < ἐπιμελής < ἐπί + μέλω: μέλημα, μελέτη, ἐπιμελής, μεταμέλεια.
• ἐπίπεμψιν < ἐπί + πέμπω: πομπή, πομπός.
• μορίῳ < μόριον (υποκοριστικό < μόρος < μείρομαι): μέρος, μερικός, μερίδιο, μερίζω, μοίρα.
• προσμείξωσι < πρός + μ(ε)ίγνυμι: μίξη, (ανά) μικτός, μεῖγμα, ἀμιγής, μιγάς, μιγαδικός, μίγδην.
• αὐχοῦσιν < αὐχέω, -ῶ: καύχημα, καυχιέμαι.
• ἡσσῆσθαι < ἡσσ(ττ)άομαι, -ῶμαι < ἥσσων ἤ ἥττων (συγκριτικός του μικρός).
• ῥαθυμίᾳ < ῥάθυμος < ῥᾶ (επίρρ.) + θυμός.
• προκάμνειν < πρό + κάμνω: κάματος, ακάματος, ακαμάτης.

 

Σχήματα λόγου

• κοινὴν παρέχομεν … καὶ οὐκ ἔστιν ὅτε ξενηλασίαις ἀπείργομέν: εκ παραλλήλου και αντίθεση.
• οὐ ταῖς παρασκευαῖς … καὶ ἀπάταις ἢ τῷ … εὐψύχῳ: αντίθεση.
• οἱ μὲν ἐπιπόνῳ ἀσκήσει …, ἡμεῖς δὲ ἀνειμένως διαιτώμενοι: αντίθεση.
• οὐδὲν ἧσσον: λιτότητα.
• οὔτε γὰρ Λακεδαιμόνιοι καθ' ἑαυτούς, μεθ' ἁπάντων: εκ παραλλήλου και αντίθεση.
• οὐ χαλεπῶς: λιτότητα.
• μὴ ἀτολμοτέρους: λιτότητα.
• πάντας αὐχοῦσιν ἀπεῶσθαι καὶ νικηθέντες ὑφ' ἁπάντων ἡσσῆσθαι: ζεύγμα [το δεύτερο απαρέμφατο εξαρτάται από το εννοούμενο φασί και όχι από το αὐχοῦσιν (δεν θα στεκόταν λογικά η φράση: ... και, αν ηττηθούν, καυχώνται (!) ότι ηττήθηκαν απ' όλη τη δύναμη)]. Στο ζεύγμα δύο φράσεις εξαρτώνται από το ίδιο ρήμα, ενώ λογικά η μία φράση πρέπει να εξαρτηθεί από ένα άλλο.

 

♦

 

Βασικά σημεία ερμηνευτικής προσέγγισης:

Η Αθήνα και η Σπάρτη στον πόλεμο.

 

Σχολιασμός

Στο κεφάλαιο αυτό ο ρήτορας θα καταδείξει την ανωτερότητα των Αθηναίων στα πολεμικά ζητήματα και στην ανατροφή των νέων. Το νόημα του κεφαλαίου: η πολεμική ικανότητα των Αθηναίων είναι αποτέλεσμα εσωτερικής διάθεσης και συναίσθησης του χρέους (…ἐς τὰ ἔργα εὐψύχῳ) παρά στυγνού εξαναγκασμού.

Θουκυδίδη, Περικλέους Επιτάφιος (5) - Κεφάλαιο 38

Ομοίωμα εμπορικού πλοίου - πλοίο της Κυρήνειας (4ος αι. π.Χ.). Κατασκευή: Γ. & Αρ. Ράλλης. Αρ. Συλλογής: 1838. Η κατασκευή του παρόντος ομοιώματος βασίστηκε στο ναυάγιο του πλοίου που ανακαλύφθηκε στην Κυρήνεια της Κύπρου το 1967. [πηγή: ιστοσελίδα Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος]

 

 Κεφάλαιο 38

Αρχαίο κείμενο	Μετάφραση
Καὶ μὴν ἐπορισάμεθα τῇ γνώμῃ καὶ πλείστας ἀναπαύλας τῶν πόνων,	Φροντίσαμε νὰ μετριάζωμε τοὺς κόπους τῆς ἐργασίας καὶ νὰ ξεκουράζωμε τὸ πνεῦμα μας
ἀγῶσι μέν γε καὶ θυσίαις διετησίοις νομίζοντες,	μὲ συχνὲς θυσίες καὶ ἀγῶνες.
ἰδίαις δὲ κατασκευαῖς εὐπρεπέσιν,	Ἔχομε εὐχάριστη ἰδιωτικὴ ζωὴ ὁ καθένας μας
ὧν καθ' ἡμέραν ἡ τέρψις ἐκπλήσσει τὸ λυπηρὸν.	κ' ἡ ἀπόλαυσή της ἀποδιώχνει τὴν στενοχώρια.
διὰ δὲ μέγεθος τῆς πόλεως	Ἡ ἔκταση τῆς κυριαρχίας μας εἶναι τόσο μεγάλη,
ἐπεσέρχεται ἐκ πάσης γῆς τὰ πάντα,	ὥστε μποροῦμε καὶ φέρνομε ἀπὸ τὴν πᾶσα γῆ τὰ πάντα
καὶ ξυμβαίνει ἡμῖν καρποῦσθαι τὰ αὐτοῦ ἀγαθὰ γιγνόμενα μηδὲν οἰκειοτέρᾳ τῇ ἀπολαύσει ἢ καὶ τὰ τῶν ἄλλων ἀνθρώπων.	κ' ἔτσι χαιρόμαστε τὰ ξένα ἀγαθὰ ὅσο καὶ τὰ δικά μας.

Μετάφραση Άγγελου Βλάχου από το βιβλίο Θουκυδίδη Περικλέους Επιτάφιος, Γ΄ Γενικού Λυκείου, ΥΠΑΙΘ, ΙΤΥΕ Διόφαντος

 

Θουκυδίδη, Περικλέους Επιτάφιος (4) - Κεφάλαιο 37

 

Το θέατρο του Διονύσου, όπου συνεδρίαζε η Εκκλησία του Δήμου κατά τον 4ο αιώνα π.Χ. [πηγή: ιστοσελίδα Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού]

 

Κεφάλαιο 37

 

Αρχαίο κείμενο	Μετάφραση
Χρώμεθα γὰρ πολιτείᾳ	Τὸ πολίτευμα ποὺ ἔχομε
οὐ ζηλούσῃ τοὺς νόμους τῶν πέλας,	σὲ τίποτε δὲν ἀντιγράφει τὰ ξένα πολιτεύματα.
αὐτοὶ δὲ ὄντες παράδειγμα μᾶλλον τισὶν	Ἀντίθετα, εἴμαστε πολὺ περισσότερο ἐμεῖς παράδειγμα γιὰ τοὺς ἄλλους
ἢ μιμούμενοι ἑτέρους.	παρὰ μιμητὲς τους.
καὶ ὄνομα μὲν δημοκρατία κέκληται	Τὸ πολίτευμά μας λέγεται Δημοκρατία,
διὰ τὸ μὴ οἰκεῖν ἐς ὀλίγους ἀλλ' ἐς πλείονας·	ἐπειδὴ τὴν ἐξουσία δὲν τὴν ἀσκοῦν λίγοι πολίτες, ἀλλὰ ὅλος ὁ λαός.
μέτεστι δὲ πᾶσι τὸ ἴσον,	Ὅλοι οἱ πολίτες εἶναι ἴσοι
κατὰ μὲν τοὺς νόμους πρὸς τὰ ἴδια διάφορα	μπροστὰ στὸν νόμο γιὰ τὶς ἰδιωτικές τους διαφορές.
κατὰ δὲ τὴν ἀξίωσιν, προτιμᾶται ἐς τὰ κοινὰ	Γιὰ τὰ δημόσια ἀξιώματα προτιμῶνται
ὡς ἕκαστος ἔν τῳ εὐδοκιμεῖ,	ἐκεῖνοι ποὺ εἶναι ἱκανοὶ
οὐκ ἀπὸ μέρους τὸ πλέον ἢ ἀπ' ἀρετῆς,	καὶ τὰ ἀξίζουν καὶ ὄχι ἐκεῖνοι ποὺ ἀνήκουν σὲ μιὰ ὁρισμένη τάξη.
οὐδ' αὖ κατὰ πενίαν, κεκώλυται ἀφανείᾳ ἀξιώματος,	Κανείς, ἄν τύχη καὶ δὲν ἔχει κοινωνικὴ θέση ἤ ἄν εἶναι φτωχός, δὲν ἒμποδίζεται γι' αυτὸ νὰ ὑπηρετήση τὴν πολιτεία
ἔχων γέ δρᾶσαι τι ἀγαθὸν τὴν πόλιν.	ἄν ἔχη κάτι ἄξιο νὰ προσφέρη.
ἐλευθέρως δὲ τά τε πρὸς τὸ κοινὸν πολιτεύομεν	Στὴ δημόσια ζωὴ μας εἴμαστε ἐλεύθεροι,
καὶ ἐς τὴν ὑποψίαν πρὸς ἀλλήλους τῶν καθ' ἡμέραν ἐπιτηδευμάτων,	ἀλλὰ καὶ στὶς καθημερινὲς μας σχέσεις δὲν ὑποβλέπομε ὁ ἕνας τὸν ἄλλο,
οὐ δι' ὀργῆς τὸν πέλας ἔχοντες,	δὲν θυμώνομε μὲ τὸν γείτονά μας
εἰ καθ' ἡδονήν τι δρᾷ,	ἄν διασκεδάζη
οὐδὲ προστιθέμενοι ἀχθηδόνας τῇ ὄψει.	καὶ δὲν τοῦ δείχνομε ὄψη πειραγμένου
ἀζημίους μέν, λυπηρὰς δὲ	πού, ἄν ἴσως δὲν τὸν βλάφτη, ὅμως τὸν στενοχωρεί.
προσομιλοῦντες ἀνεπαχθῶς δὲ τὰ ἴδια	Ἄν, ὡστόσο, ἡ αυστηρότητα λείπη ἀπὸ τὴν καθημερινή μας ζωή,
τὰ δημόσια οὐ παρανομοῦμεν διὰ δέος μάλιστα,	στὰ δημόσια πράγματα, ἀπὸ ἐσωτερικὸ σεβασμό, δὲν παρανομοῦμε.
ἀκροάσει τῶν τε αἰεὶ ὄντων ἐν ἀρχῇ καὶ τῶν νόμων,	Σεβόμαστε τοὺς ἄρχοντες, πειθαρχοῦμε στοὺς νόμους,
καὶ μάλιστα αὐτῶν ὅσοι τε κεῖνται ἐπ' ὠφελίᾳ τῶν ἀδικουμένων	καί, μάλιστα, σὲ ὅσους ἔχουν γίνει γιὰ νὰ προστατεύουν τοὺς ἀδυνάτους
καὶ ὅσοι ἄγραφοι ὄντες	καὶ ὅσους πού, ἄν καὶ ἄγραφοι,
αἰσχύνην ὁμολογουμένην φέρουσιν.	εἶναι ντροπὴ νὰ τοὺς παραβαίνει κανείς.

Μετάφραση Άγγελου Βλάχου από το βιβλίο Θουκυδίδη Περικλέους Επιτάφιος, Γ΄ Γενικού Λυκείου,

ΥΠΑΙΘ, ΙΤΥΕ Διόφαντος

 

Θουκυδίδη, Περικλέους Επιτάφιος (3) - Κεφάλαιο 36

Ανάγλυφο με παράσταση ιππομαχίας από δημόσιο ταφικό μνημείο. Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. ΥΠΠΟ/ΤΑΠ. © ΥΠΠΟ [πηγή: ιστοσελίδα Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού]

 

 Κεφάλαιο 36

 

Βασικά σημεία

1. Έπαινος των προγόνων και της σύγχρονης γενιάς.

2. Πρόθεσις.

 

Σχολιασμός

Το κεφάλαιο αυτό περιλαμβάνει δύο ενότητες: τον έπαινο των προγόνων, των πατέρων και σύγχρονης γενιάς και την πρόθεσιν, το τμήμα δηλαδή όπου ο ρήτορας εκθέτει με συντομία το περιεχόμενο του λόγου του, τα ζητήματα που θα πραγματευτεί.