Αρχαία Ελληνική Γλώσσα Γ΄ Γυμνασίου (3) - Ενότητα 2η

Επιτύμβιο ανάγλυφο του Δεξίλεω, 394 π.Χ. Αθήνα, Μουσείο Κεραμεικού (πηγή: Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα)

 

Ενότητα 2η: Θυσία για την πατρίδα

Μερικές πληροφορίες για τον συγγραφέα και το έργο του
Ο Λυσίας ήταν ρήτορας και λογογράφος. Η νεότερη έρευνα τοποθετεί τη γέννηση του γύρω στο 445 π.Χ. Γίνεται αναφορά σε αυτόν στον Φαῖδρο του Πλάτωνα, ενώ στην Πολιτεία δίνονται πληροφορίες για την οικογένειά του. Ο πατέρας του Κέφαλος καταγόταν από τις Συρακούσες και ζούσε στην Αθήνα ως μέτοικος. Μετά τον θάνατο του πατέρα τους ο Λυσίας και οι αδερφοί του πήγαν στους Θουρίους -πανελλήνια αποικία στην Κάτω Ιταλία-, όπου ο Λυσίας διδάχτηκε τη ρητορική από τον Τεισία. Μετά τη Σικελική Εκστρατεία εκδιώχθηκαν ως φιλικά προσκείμενοι στην Αθήνα και επέστρεψαν στην Αθήνα ως μέτοικοι.

 

Κατά την περίοδο των Τριάκοντα τυράννων ο Λυσίας και ο αδερφός του Πολέμαρχος (ο άλλος αδερφός, ο Ευθύδημος, είχε πεθάνει) κατηγορήθηκαν για τα δημοκρατικά τους φρονήματα, με απώτερο στόχο, σύμφωνα με τον ίδιο τον Λυσία (12.6), τη δήμευση της περιουσίας τους. Ο Πολέμαρχος δολοφονήθηκε και ο Λυσίας κατέφυγε στα Μέγαρα, από όπου βοήθησε στην αποκατάσταση του δημοκρατικού πολιτεύματος. Ο Θρασύβουλος, εκτιμώντας την προσφορά του Λυσία, πρότεινε να του παραχωρηθεί το δικαίωμα του Αθηναίου πολίτη, διαδικασία που αμφισβητήθηκε από τον Αρχίνο και τελικά ακυρώθηκε.

 

Ο Λυσίας έγραψε λόγους και για ιδιωτικές και για δημόσιες υποθέσεις. Σώζονται 34 λόγοι του, ενώ είναι γνωστοί οι τίτλοι ή και αποσπάσματα άλλων 130 λόγων. Η φήμη του Λυσία ήταν τέτοια, ώστε να του αποδίδονται περίπου 425 λόγοι, από τους οποίους οι 233 θεωρούνται γνήσιοι. Το έργο του Λυσία, πέρα από το γεγονός ότι φωτίζει πλευρές του δημόσιου και ιδιωτικού βίου στην Αθήνα του 5ου αι. π.Χ., ξεχωρίζει για την επιδέξια χρήση της αττικής γλώσσας και για την ικανότητα του λογογράφου να προσαρμόζει τον λόγο στην προσωπικότητα του ομιλητή (ἠθοποιία). Ενδεικτικά αναφέρουμε τους εξής λόγους του Λυσία: Δήμου καταλύσεως ἀπολογία, Ὑπὲρ Μαντιθέου, Κατὰ Ἐρατοσθένους, Ὑπὲρ τοῦ Έρατοσθένους φόνου, Ὑπὲρ άδυνάτου, Ἐπιτάφιος.

βιβλίο του καθηγητή, σελ.27

 

Αρχαίο κείμενο	Μετάφραση
Ὥστε προσήκει ἡγεῖσθαι εὐδαιμονεστάτους τούτους,	Επομένως, ταιριάζει να θεωρούμε πάρα πολύ ευτυχισμένους αυτούς,
οἵτινες κινδυνεύσαντες	οι οποίοι, αφού αγωνίστηκαν
ὑπὲρ μεγίστων και καλλίστων	για τα πιο μεγάλα και τα πιο ευγενή ιδανικά,
οὕτω ἐτελεύτησαν τὸν βίον,	έτσι τελείωσαν τη ζωή τους,
οὐκ ἐπιτρέψαντες περὶ αὑτῶν τῇ τύχῃ	χωρίς δηλαδή να εμπιστευτούν τους εαυτούς τους στην τύχη
οὐδ’ ἀναμείναντες τὸν αὐτόματον θάνατον,	ούτε να περιμένουν το φυσικό θάνατο,
ἀλλ’ έκλεξάμενοι τὸν κάλλιστον.	αλλά διαλέγοντας τον πιο ωραίο.
Καὶ γάρ τοι μὲν αἱ μνῆμαι αὐτῶν ἔσονται ἀγήρατοι,	Και γι' αυτό βέβαια η ανάμνηση τους θα είναι αγέραστη
αἱ τιμαί δὲ (εἰσί) ζηλωταὶ ὑπὸ πάντων ἀνθρώπων·	και οι τιμές τους αξιοζήλευτες από όλους τους ανθρώπους·
οἵ πενθοῦνται μὲν διὰ τὴν φύσιν ὡς θνητοί,	αυτοί πενθούνται βέβαια ως θνητοί λόγω της φύσης τους,
ὑμνοῦνται δὲ ὡς ἀθάνατοι διὰ τὴν ἀρετήν.	υμνούνται όμως σαν αθάνατοι λόγω της γενναιότητας τους.
Καὶ γάρ τοι θάπτονται δημοσίᾳ,	Και θάβονται με δημόσια φροντίδα
καὶ ἀγῶνες τίθενται ἐπ’ αὐτοῖς	και καθιερώνονται αγώνες προς τιμήν τους
ρώμης καὶ σοφίας καὶ πλούτου,	αθλητικοί, μουσικοί και πλούτου,
ὡς τοὺς τετελευτηκότας ἐν τῷ πολέμῳ και τοὺς ἀθανάτους	με την ιδέα ότι αυτοί που έχουν πεθάνει στον πόλεμο και οι αθάνατοι (θεοί)
ἀξίους ὄντας τιμᾶσθαι ταῖς αὐταῖς τιμαῖς.	είναι άξιοι να τιμώνται με τις ίδιες τιμές.
Ἐγὼ μὲν οὖν αὐτοὺς καὶ μακαρίζω τοῦ θανάτου καὶ ζηλῶ,	Εγώ τουλάχιστον αυτούς και τους καλοτυχίζω για το θάνατο και τους ζηλεύω,
καὶ οἶμαι μόνοις τούτοις ἀνθρώπων	και θεωρώ ότι μόνοι αυτοί από τους ανθρώπους
κρεῖττον εἶναι γενέσθαι,	άξιζαν περισσότερο να ζήσουν,
οἵτινες, ἐπειδὴ ἔτυχον θνητῶν σωμάτων,	οι οποίοι, ενώ είχαν σώματα θνητών,
κατέλιπον ἀθάνατον μνήμην	άφησαν πίσω τους αθάνατη ανάμνηση
διὰ τὴν ἀρετήν αὑτῶν.	εξαιτίας της γενναιότητας τους.

 Λυσίας, Ἐπιτάφιος τοῖς Κορινθίων βοηθοῖς 79-81

 

Συμπληρωματικά σχόλια για το κείμενο της Ενότητας
Η πατρότητα και η αυθεντικότητα του Ἐπιταφίου αμφισβητούνται. Ο λόγος εικάζεται ότι εκφωνήθηκε υπέρ των πεσόντων στον Κορινθιακό πόλεμο, ενώ πολλοί ερευνητές εκφράζουν την άποψη ότι πρόκειται για καθαρά λογοτεχνικό προϊόν, πιθανότατα μια ρητορική άσκηση. Τα κύρια σημεία όπου στηρίζεται η αμφισβήτηση της πατρότητας είναι τα εξής: α) το συγκεκριμένο έργο διαφοροποιείται από τους άλλους λόγους του Λυσία (βέβαια, αυτό θα μπορούσε να οφείλεται στο είδος στο οποίο ανήκει)· β) σε άλλους λόγους του Λυσία υπάρχουν καυστικές αναφορές στα έκτροπα που προκλήθηκαν από ολιγαρχικούς μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας, ενώ σε αυτόν τον λόγο παρουσιάζεται μια εξωραϊσμένη εικόνα (βέβαια, και αυτό θα μπορούσε να θεωρηθεί ίδιον του συγκεκριμένου λογοτεχνικού είδους).

 

Από την άλλη, στον Ἐπιτάφιο (2.66) γίνεται αναφορά στον ρόλο που διαδραμάτισαν οι μέτοικοι στην αποκατάσταση του δημοκρατικού πολιτεύματος, και αυτή η αναφορά συνηγορεί υπέρ της αυθεντικότητας του λόγου.

 

Οι επιτάφιοι είναι επικήδειοι λόγοι που εκφωνούνταν από επιφανή άνδρα και είχαν σκοπό να τιμήσουν τους νεκρούς του πολέμου. Σύμφωνα με τον Δημοσθένη (20.141), οι επιτάφιοι λόγοι ήταν ίδιον της Αθήνας. Ο Θουκυδίδης χαρακτηρίζει ως «πάτριον νόμον» την οργάνωση της επικήδειας τελετής στον Κεραμεικό και υπάρχει η άποψη ότι η θεσμοθέτηση αυτής της τελετής έγινε από τον Σόλωνα (Διονύσιος Ἁλικαρνασσεύς, Τέχνη Ρητορική VI). Η προσθήκη του επιτάφιου λόγου εικάζεται ότι ίσως έγινε την εποχή των Περσικών πολέμων. Ο F. Jakoby θεωρεί ότι αυτός που φέρεται ως «πάτριος νόμος» θεσπίστηκε το 465/464 π.Χ. μετά την ήττα της Αθήνας στον Δράβησκο. Άλλοι φιλόλογοι (π.χ. ο Α. Gomme) αντικρούουν τα επιχειρήματά του και εκφράζουν την άποψη ότι η εκφώνηση επιταφίου θεσπίστηκε σε παλαιότερη εποχή· αν όχι στην εποχή του Σόλωνα, σίγουρα πάντως παλαιότερα από τους Περσικούς πολέμους.

 

Η πιο γνωστή περίπτωση επιτάφιου λόγου είναι εκείνου που εκφωνήθηκε από τον Περικλή για τους πεσόντες του πρώτου έτους (431 π.Χ.) του Πελοποννησιακού πολέμου, όπως τον παραδίδει ο Θουκυδίδης (Θουκυδίδης 2.35-46), αν και επικεντρώνεται περισσότερο στην εξύμνηση του μεγαλείου της αθηναϊκής δημοκρατίας του 5ου αι. π.Χ. Άλλοι επιτάφιοι λόγοι που σώζονται είναι: του Γοργία (απόσπασμα· κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου), του Πλάτωνα (πλαστός επιτάφιος στον διάλογο Μενέξενος, για τους νεκρούς των πολέμων πριν από την Ανταλκίδεια ειρήνη), του Δημοσθένη και του Υπερείδη. 

βιβλίο του καθηγητή, σελ.27-28

 

 

Λεξιλογική άσκηση:

 

 

 Θέλω κι άλλο!

• Δείτε σε αυτόν τον σύνδεσμο μια παρουσίαση για τον σχηματισμό ομαλών παραθετικών επιθέτων και επιρρημάτων.
• Βρείτε εδώ υποδείγματα κλίσης ομαλού συγκριτικού βαθμού και ανώμαλου υπερθετικού βαθμού επιθέτου. Υπόδειγμα κλίσης ανώμαλου συγκριτικού βαθμού υπάρχει στο βιβλίο και στη Γραμματική § 197.
  
• Βρείτε και λύστε σε αυτόν τον σύνδεσμο μια διαδραστική άσκηση στον σχηματισμό ομαλών παραθετικών επιθέτων από τον ιστότοπο Ελληνικός Πολιτισμός.
• Άσκηση στα ανώμαλα παραθετικά επιθέτων από τον ιστότοπο Ελληνικός Πολιτισμός.
• Άσκηση στα παραθετικά των επιρρημάτων από τον ιστότοπο Ελληνικός Πολιτισμός.

 

❦

Σοφοκλής, Αντιγόνη (3) - Πάροδος, στ. 100-161

Η Ιοκάστη κατηγορεί τους γιους της (χαλκογραφία του Velyn Philippus, 1816)
πηγή: Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα

 Πάροδος

Δομή

Α΄ Σύστημα	Στροφή α΄ (στ.100-116)             - Ο χορός χαιρετίζει τον ήλιο που ανατέλλει. Η καινούρια ημέρα φέρνει την απαλλαγή της πόλης από τον κίνδυνο. - Αποχώρηση του στρατού των Αργείων. Αντιστροφή α΄ (στ.117-133)   - Επίθεση των Αργείων εναντίον της Θήβας. - Απόκρουση της επίθεσης με τη βοήθεια του Δία και τιμωρία της «ὕβρεως».
Β΄ Σύστημα	Στροφή β΄ (στ.134-146) - Κατακεραύνωση του Καπανέα και φυγή των Αργείων. - Μονομαχία-αλληλοκτονία Ετεοκλή και Πολυνείκη. Αντιστροφή β΄ (στ.147-161) - Υποδοχή της Νίκης. Προτροπή για ευχαριστίες στους θεούς και για πανηγυρισμούς. - Αναγγελία της εισόδου του νέου βασιλιά, του Κρέοντα.

Σοφοκλής, Ἀντιγόνη (1) - οδηγίες διδασκαλίας και τρόπος εξέτασης (ενημέρωση Οκτώβριος 2023)

πηγή της φωτογραφίας: ΙΤΥΕ Διόφαντος

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ
Β΄ ΤΑΞΗ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

Σοφοκλέους Αντιγόνη

Σύμφωνα με τις Οδηγίες για τη διδασκαλία των μαθημάτων Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και Γραμματείας και των Αρχαίων Ελληνικών του Ημερησίου και του Εσπερινού Γενικού Λυκείου για το σχολικό έτος 2022-2023 (δείτε εδώ το σχετικό έγγραφο του ΥΠΑΙΘ, σελ.9-11) η Αντιγόνη διδάσκεται από την 1η Δεκεμβρίου (1/12) μέχρι το τέλος του έτους επί δύο ώρες την εβδομάδα.

Κατοχή στην Κρήτη: αντιστασιακές ενέργειες και γερμανικά αντίποινα (μετά την απαγωγή του στρατηγού Κράιπε)

Η ομάδα των απαγωγέων: (από αριστερά) Γεώργιος Τυράκης, Μπίλι Μος, Λη Φέρμορ, Εμμανουήλ Πατεράκης και Αντώνιος Παπαλεωνίδας (οι Βρετανοί φορούν γερμανική στολή)

Το παρακάτω απόσπασμα από το βιβλίο της Άρτεμις Κούπερ, Πάτρικ Λη Φέρμορ, μια περιπέτεια (εκδ. Μεταίχμιο, 2013) δίνει μια εικόνα της κρητικής αντίστασης και των λόγων για τους οποίους οι Γερμανοί προχωρούσαν σε αντίποινα σε βάρος του άμαχου πληθυσμού. Τα γεγονότα που αναφέρονται ακολουθούν την περίφημη απαγωγή του στρατηγού Κράιπε, που έγινε την 24 Απριλίου 1944 και συντονίστηκε από τον Πάτρικ Λη Φέρμορ (ή Πάντι, όπως αναφέρεται στο κείμενο), τον Μπίλι Μος και μέλη της κρητικής αντίστασης. 

Παρακολουθήστε εδώ μια ιστορική εκπομπή του Ν. Μαστοράκη, στην οποία ο γηραιός πια στρατηγός Κράιπε συναντά στο στούντιο τους απαγωγείς του μετά σχεδόν 30 χρόνια!

Αρχαία Ελληνικά Κείμενα (μετάφραση) Β΄ Γυμνασίου (4) - Ιλιάδα, Α 494-612

Δίας και Θέτις (1811): πίνακας του Γάλλου ζωγράφου Ζαν Ωγκύστ Ντομινίκ Ενγκρ.
Φιλοξενείται στο Μουσείο Γκρανέ (Musée Granet) στο Αιξ-αν-Προβάνς (Γαλλία). [πηγή: Βικιπαίδεια]

 

Α 494-612, Σκηνές από τον Όλυμπο

Βασικά σημεία:

1. Σκηνές και περιεχόμενο.

2. Το αποτέλεσμα της συνάντησης Θέτιδας-Δία.

3. Ανθρωπομορφισμός.

4. Γιατί η Ήρα είναι με το μέρος των Αχαιών;

Ανάπτυξη:

1. Σκηνή αλλάζει όταν: (α) αλλάζει η σύνθεση των προσώπων, (β) αλλάζει ο τόπος της δράσης και (γ) αλλάζουν και τα δύο παραπάνω. Έτσι έχουμε:

• α΄ σκηνή (στ. 494-533): συνάντηση Θέτιδας-Δία.
• β΄ σκηνή (στ. 534-612): φιλονικία Ήρας-Δία· παρέμβαση Ηφαίστου· συμπόσιο των θεών.

 

Η δεύτερη σκηνή, επειδή όλα τα πρόσωπα είναι παρόντα εξαρχής και κάποια στιγμή εμπλέκονται στη δράση, μπορεί να χωριστεί σε τρία επεισόδια: 

(α) στ. 534-570· φιλονικία Ήρας-Δία, 

(β) στ. 571-599· η παρέμβαση του Ηφαίστου και 

(γ) στ. 600-612· συμπόσιο των θεών και αποχώρηση στα ιδιαίτερα διαμερίσματά τους.

2. Οι προοικονομίες μάς προετοίμασαν κατάλληλα για το αποτέλεσμα της συνάντησης Θέτιδας-Δία. Η απόφαση πάρθηκε από τον Δία· οι Αχαιοί θα κινδυνέψουν, για να βάλουν όλοι καλά στο μυαλό τους –και ιδίως ο αρχιστράτηγος- ότι κανείς δεν μπορεί να παίζει με την τιμή ενός ήρωα, όπως του Αχιλλέα.

3. Με μια προσεκτική ματιά αναγνωρίζει κανείς έντονη την αντίληψη του ανθρωπομορφισμού στην ενότητα. Ανθρώπινα χαρακτηριστικά, πάθη, ιδέες και συναισθήματα αποδίδονται στους θεούς, σαν να είναι άνθρωποι. Αναλυτικά:

- μυστικοπάθεια, οργή (Δίας)

- αίσθημα αδικίας (Θέτιδα)

- καχυποψία, φόβος (Ήρα)

- επιδεικνύεται σεβασμός στον ανώτερο θεό (στ. 536), όπως γινόταν ανάμεσα στους ανθρώπους.

- τιμωρία, σοβαρός τραυματισμός (αν και θεός!), συμβιβαστική διάθεση (Ήφαιστος)

- επιθυμία για φαγητό, ποτό, μουσική, διασκέδαση, ύπνο.

4. Η Ήρα δείχνει μια σοβαρή ανησυχία μήπως ο σεβαστός της σύζυγος ενισχύσει τους Τρώες. Από πού όμως προκύπτει η αντιπάθεια αυτή για τους Τρώες; Ο μύθος ήταν πολύ γνωστός (η «κρίση του Πάρη» ή «το μήλο της Έριδος»), και ο ποιητής δεν μπαίνει στον κόπο να δώσει εξηγήσεις. Ας τον θυμηθούμε:

«Όταν μαζεύτηκαν οι θεοί για τους γάμους της Θέτιδας και του Πηλέα, η Έριδα [θυμωμένη που δεν την είχαν καλέσει] έριξε ένα χρυσό μήλο ανάμεσά τους και είπε ότι έπρεπε να δοθεί στην πιο όμορφη -τῇ καλλίστῃ- από τις τρεις θεές, την Αθηνά, την Ήρα και την Αφροδίτη. Άρχισε φιλονικία· κανείς δεν ήθελε να πάρει το βάρος της επιλογής ανάμεσα στις τρεις θεές και ο Δίας ανέθεσε στον Ερμή να οδηγήσει την Αθηνά, την Ήρα και την Αφροδίτη πάνω στην Ίδη, όπου ο Πάρης θα γινόταν κριτής της διαφοράς. [...] Οι τρεις θεές υπερασπίστηκαν μπροστά του η καθεμιά τον εαυτό της. Η καθεμιά του υποσχέθηκε την προστασία της και ξεχωριστά δώρα, αν η κρίση του ήταν ευνοϊκή γι’ αυτήν. Η Ήρα ανέλαβε να του εξασφαλίσει την αυτοκρατορία της Ασίας όλης, η Αθηνά του υποσχέθηκε σοφία και νίκη σε όλες τις μάχες· η Αφροδίτη αρκέστηκε να του υποσχεθεί τον έρωτα της Ελένης από τη Σπάρτη. Ο Πάρης αποφάσισε πως η Αφροδίτη ήταν η πιο όμορφη[1].»

---

[1] Pierre Grimal, Λεξικό της ελληνικής και ρωμαϊκής μυθολογίας, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1991.

❦