 |
| Σόλιδος τού Ηρακλείου με τον γιο του [Ηράκλειο] Κωνσταντίνο Γ΄. Επιγραφή DDNN HERACLIUS ET HERA. CONST. PP AV. πηγή: Βικιπαίδεια. |
Ο Ηράκλειος και η δυναστεία του
Α. Το Βυζάντιο σε κρίση
(α) ποια γεγονότα οδήγησαν σε κρίση το κράτος;
- λοιμοί, κακές σοδειές, εισβολές στα εδάφη της αυτοκρατορίας (Σλάβοι και Πέρσες).
(β) ποια τα αποτελέσματα της κρίσης;
Β. Η αντεπίθεση του Ηράκλειου
(α) στρατιωτικές επιτυχίες του Ηράκλειου:
- Το 614 η Παλαιστίνη πέφτει στα χέρια του Πέρση Σαρ-Μπαράζ, στρατηγού του βασιλιά Χοσρόη Β΄, ο οποίος σφαγιάζει 90.000 χριστιανούς, και παίρνει ως λάφυρο το θρησκευτικό κειμήλιο του Τίμιου Σταυρού από τον ναό του Παναγίου Τάφου στην Ιερουσαλήμ, τον οποίο και μεταφέρει στη πρωτεύουσά του, την Κτησιφώντα. Ο Ηράκλειος εκστρατεύει εναντίον των Περσών, τους συντρίβει στη Νινευί και ανακτά τις βυζαντινές επαρχίες στην Εγγύς Ανατολή (627). Ο αυτοκράτορας επιστρέφει θριαμβευτής στην Κωνσταντινούπολη και το 630 αναστηλώνει τον Τίμιο Σταυρό στην Ιερουσαλήμ.
- ενώ βρίσκεται στην εκστρατεία, Άβαροι και Σλάβοι σε συνεργασία με τους Πέρσες πολιορκούν την Κωνσταντινούπολη (626), αλλά αποτυγχάνουν.
 |
| Ο Ηράκλειος επιστρέφει τον Τίμιο Σταυρό (από το εργαστήρι του Χανς Μούλτσερ, περί το 1440) |
Γ. Ο θεσμός των θεμάτων
(α) τι ήταν τα θέματα;
- διοικητικές περιφέρειες με δικό τους στρατό.
(β) ποιες μεταρρυθμίσεις προκάλεσε η οργάνωση του κράτους σε θέματα;
- το κράτος παραχωρούσε κτήματα, τα στρατιωτόπια, στους ελεύθερους αγρότες που υπηρετούσαν στον στρατό των θεμάτων, για να συντηρούνται και να φροντίζουν τον οπλισμό τους.
- ο στρατός των θεμάτων έγινε ένας αποτελεσματικός εθνικός στρατός και αντικατέστησε τα παλαιότερα μισθοφορικά στρατεύματα.
- η στρατιωτική και πολιτική εξουσία ενώθηκε στο πρόσωπο του στρατηγού, που ασκούσε την ανώτατη εξουσία στο θέμα.
Δ. Ο εξελληνισμός του κράτους
- ποιες εξελίξεις επιβεβαιώνουν τον εξελληνισμό του κράτους;
- επίσημη γλώσσα του κράτους ορίστηκε η ελληνική.
- ο Ηράκλειος υιοθέτησε τον ελληνικό τίτλο βασιλεύς (πιστὸς ἐν Χριστῷ) αντί του λατινικού imperator Romanorum.
 |
| The Wilton Cross: σταυρός που ενσωματώνει έναν σόλιδο (νόμισμα) του Ηράκλειου. Χρονολογείται το 613–632 και φιλοτεχνήθηκε σε εργαστήριο της Αγγλίας (πηγή της εικόνας και περισσότερες πληροφορίες εδώ) |
Σχετικά παραθέματα:
1. Η κατάσταση του κράτους όταν ανέλαβε ο Ηράκλειος
Η αυτοκρατορία είχε μεταβληθεί σε ερείπια, όταν ανέλαβε τη διακυβέρνησή της ο Ηράκλειος (610-641), ένας από τους μεγαλύτερους ηγεμόνες του Βυζαντίου. Η χώρα βρισκόταν σε άθλια οικονομική κατάσταση και ο παλαιωμένος διοικητικός μηχανισμός είχε αχρηστευθεί. Η στρατιωτική οργάνωση, που στηριζόταν στους μισθοφόρους, δεν απέδιδε, αφού δεν υπήρχαν χρήματα, ενώ είχαν εξαντληθεί και οι παλαιές εστίες τροφοδοτούσαν το στράτευμα με έμψυχο υλικό. Οι κεντρικές επαρχίες του κράτους είχαν κυριευθεί από τους εχθρούς. Άβαροι και Σλάβοι είχαν εγκατασταθεί στη Βαλκανική χερσόνησο, ενώ οι Πέρσες βρίσκονταν στην καρδιά της Μ. Ασίας. Μόνο μια εσωτερική αναγέννηση θα μπορούσε να σώσει την αυτοκρατορία από την καταστροφή.
Georg Ostrogorsky, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, μετ. Ι. Παναγόπουλος,
εκδ. Σ. Βασιλόπουλος, Αθήνα 2001, σελ. 159
2. Τα δεδομένα στη Βαλκανική στις αρχές του 7ου αι.
Ολόκληρη η περιοχή των Βαλκανίων έγινε θέατρο σοβαρών φυλετικών ζυμώσεων, αφού μάλιστα συνεχιζόταν ακόμη η εισροή των Σλάβων. Η χερσόνησος ολόκληρη ως το νοτιότερο άκρο της πλημμύρισε από Σλάβους. Αυτό βέβαια δε σημαίνει ότι εκσλαβίσθηκε πλήρως και οριστικά ο ελληνικός χώρος. Όμως ακόμη και η Πελοπόννησος βρέθηκε κάτω από σλαβική κατοχή περισσότερο από δύο αιώνες. Ωστόσο, η βυζαντινή εξουσία κατόρθωσε σιγά – σιγά να επιβληθεί πάλι στην Ελλάδα και στις λοιπές παράκτιες περιοχές, οι οποίες έτσι διαφύλαξαν ή ανέκτησαν τον ελληνικό τους χαρακτήρα.
Ολόκληρη η περιοχή των Βαλκανίων έγινε θέατρο σοβαρών φυλετικών ζυμώσεων, αφού μάλιστα συνεχιζόταν ακόμη η εισροή των Σλάβων. Η χερσόνησος ολόκληρη ως το νοτιότερο άκρο της πλημμύρισε από Σλάβους. Αυτό βέβαια δε σημαίνει ότι εκσλαβίσθηκε πλήρως και οριστικά ο ελληνικός χώρος. Όμως ακόμη και η Πελοπόννησος βρέθηκε κάτω από σλαβική κατοχή περισσότερο από δύο αιώνες. Ωστόσο, η βυζαντινή εξουσία κατόρθωσε σιγά – σιγά να επιβληθεί πάλι στην Ελλάδα και στις λοιπές παράκτιες περιοχές, οι οποίες έτσι διαφύλαξαν ή ανέκτησαν τον ελληνικό τους χαρακτήρα.
Georg Ostrogorsky, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, μετ. Ι. Παναγόπουλος,
εκδ. Σ. Βασιλόπουλος, Αθήνα 2001, σελ. 161
3. Η συμβολή του Ηράκλειου
Οι στρατιωτικές νίκες του Ηράκλειου ήταν οπωσδήποτε λαμπρές, το μεγαλείο όμως και η αξία του έργου του δεν οφείλονται στις εξωτερικές επιτυχίες του. Οι κατακτήσεις του στην Ανατολή χάθηκαν, όταν ύστερα από μερικά χρόνια ήρθε η αραβική κατοχή. Αυτό που έμεινε ήταν η νέα οργάνωση του στρατού και της διοικήσεως. Πάνω σε αυτή στηρίχθηκε η δύναμη των Βυζαντινών στους επόμενους αιώνες, και μόνον όταν αυτή εξασθένησε, άρχισε και η πτώση της βυζαντινής πολιτείας. Το σύστημα των θεμάτων που θεμελίωσε ο Ηράκλειος αποτέλεσε τη σπονδυλική στήλη του μεσαιωνικού βυζαντινού κράτους.
Η εποχή του Ηράκλειου αποτελεί ορόσημο για την ανατολική αυτοκρατορία όχι μόνο στον πολιτικό αλλά και στον πολιτιστικό χώρο. Τελειώνει η ρωμαϊκή και εγκαινιάζεται η βυζαντινή εποχή στην κυριολεκτική της σημασία. Η έμφαση του ελληνικού στοιχείου και η μεγάλη επιρροή της Εκκλησίας σε όλους τους τομείς της δημόσιας ζωής δίνουν στην αυτοκρατορία μια νέα όψη. Το πρώιμο βυζαντινό κράτος διατήρησε με εντυπωσιακή επιμονή τη Λατινική ως επίσημη γλώσσα και μόνο αργά και διστακτικά αποδέχθηκε την προοδευτική επικράτηση της Ελληνικής, χωρίς ωστόσο να μεταβάλει ουσιαστικά τη νοοτροπία του. Έτσι η διγλωσσία ανάμεσα στην κρατική διοίκηση και τον λαό ήταν ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της εποχής εκείνης· η επίσημη Λατινική επικρατούσε σε όλη την κρατική διοίκηση και τον στρατό, ήταν όμως ακατανόητη από τη συντριπτική πλειοψηφία του ανατολικού πληθυσμού. Ο Ηράκλειος έθεσε τέλος στην κατάσταση αυτή και καθιέρωσε την Ελληνική ως την επίσημη γλώσσα της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Η γλώσσα του λαού και της Εκκλησίας έγινε τώρα και γλώσσα του κράτους. Η επικράτηση της Ελληνικής, που είχε συγκρατηθεί με μέσα τεχνητά, εξαπλώθηκε με γρήγορο ρυθμό, με αποτέλεσμα η γνώση της Λατινικής να είναι στις αμέσως επόμενες γενιές φαινόμενο σπάνιο, ακόμη και στους κύκλους των λογίων Βυζαντινών.
Οι στρατιωτικές νίκες του Ηράκλειου ήταν οπωσδήποτε λαμπρές, το μεγαλείο όμως και η αξία του έργου του δεν οφείλονται στις εξωτερικές επιτυχίες του. Οι κατακτήσεις του στην Ανατολή χάθηκαν, όταν ύστερα από μερικά χρόνια ήρθε η αραβική κατοχή. Αυτό που έμεινε ήταν η νέα οργάνωση του στρατού και της διοικήσεως. Πάνω σε αυτή στηρίχθηκε η δύναμη των Βυζαντινών στους επόμενους αιώνες, και μόνον όταν αυτή εξασθένησε, άρχισε και η πτώση της βυζαντινής πολιτείας. Το σύστημα των θεμάτων που θεμελίωσε ο Ηράκλειος αποτέλεσε τη σπονδυλική στήλη του μεσαιωνικού βυζαντινού κράτους.
Η εποχή του Ηράκλειου αποτελεί ορόσημο για την ανατολική αυτοκρατορία όχι μόνο στον πολιτικό αλλά και στον πολιτιστικό χώρο. Τελειώνει η ρωμαϊκή και εγκαινιάζεται η βυζαντινή εποχή στην κυριολεκτική της σημασία. Η έμφαση του ελληνικού στοιχείου και η μεγάλη επιρροή της Εκκλησίας σε όλους τους τομείς της δημόσιας ζωής δίνουν στην αυτοκρατορία μια νέα όψη. Το πρώιμο βυζαντινό κράτος διατήρησε με εντυπωσιακή επιμονή τη Λατινική ως επίσημη γλώσσα και μόνο αργά και διστακτικά αποδέχθηκε την προοδευτική επικράτηση της Ελληνικής, χωρίς ωστόσο να μεταβάλει ουσιαστικά τη νοοτροπία του. Έτσι η διγλωσσία ανάμεσα στην κρατική διοίκηση και τον λαό ήταν ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της εποχής εκείνης· η επίσημη Λατινική επικρατούσε σε όλη την κρατική διοίκηση και τον στρατό, ήταν όμως ακατανόητη από τη συντριπτική πλειοψηφία του ανατολικού πληθυσμού. Ο Ηράκλειος έθεσε τέλος στην κατάσταση αυτή και καθιέρωσε την Ελληνική ως την επίσημη γλώσσα της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Η γλώσσα του λαού και της Εκκλησίας έγινε τώρα και γλώσσα του κράτους. Η επικράτηση της Ελληνικής, που είχε συγκρατηθεί με μέσα τεχνητά, εξαπλώθηκε με γρήγορο ρυθμό, με αποτέλεσμα η γνώση της Λατινικής να είναι στις αμέσως επόμενες γενιές φαινόμενο σπάνιο, ακόμη και στους κύκλους των λογίων Βυζαντινών.
Georg Ostrogorsky, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, μετ. Ι. Παναγόπουλος,
εκδ. Σ. Βασιλόπουλος, Αθήνα 2001, σελ. 171-2
Θέλω κι άλλο!
- Υλικό για στρατό και τα θέματα, από την ιστοσελίδα Εξερευνώντας τον κόσμο του Βυζαντίου, Ευρωπαϊκό Κέντρο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων.
- «Οχυρωματικά έργα (κάστρα, οχυρά, πύργοι)», Εξερευνώντας τον κόσμο του Βυζαντίου, Ευρωπαϊκό Κέντρο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων.
- Διαβάστε το σχεδιάγραμμα της ενότητας με σχετικά παραθέματα.
❦
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου