Ιστορία Β΄ Γυμνασίου (8) - Η εξάπλωση των Αράβων, Ισλαμικός πολιτισμός

Η Κάαμπα, ο ιερότερος τόπος του Ισλάμ, (αλ Κάμπα, που σημαίνει «ο κύβος»)
είναι οικοδόμημα μέσα στο τζαμί Μασγίντ αλ-Χαράμ στη Μέκκα. [πηγή: Βικιπαίδεια]

 

Η εξάπλωση των Αράβων

Βασικά σημεία 

1. Ίδρυση και αρχές του Ισλάμ

(α) ο ιδρυτής του Ισλάμ: 

Ιδρυτής του Ισλάμ ήταν ο Μωάμεθ, ένας Άραβας έμπορος και οδηγός καραβανιών. Στα ταξίδια του γνώρισε τον Ιουδαϊσμό και τον Χριστιανισμό και επηρεάστηκε από τις δύο αυτές θρησκείες. Στη συνέχεια, δίδαξε τη δική του εκδοχή για την πίστη, που έγινε γρήγορα μια νέα μονοθεϊστική θρησκεία με το όνομα Ισλάμ. Ο Μωάμεθ εκδιώχθηκε από την πόλη του, τη Μέκκα, το 622 και κατέφυγε στη Μεδίνα. Το έτος αυτό ονομάστηκε Εγίρα και είναι η αρχή του αραβικού ημερολογίου.

(β) τι σημαίνει Ισλάμ; Τι είναι το Κοράνι και η τζιχάντ;

Ισλάμ: πίστη και αφοσίωση στο θέλημα του Θεού. Οι πιστοί του Ισλάμ λέγονται Μουσλίμ, δηλαδή μουσουλμάνοι.

Κοράνι (= λόγος Θεού): το ιερό βιβλίο των μουσουλμάνων. 

Τζιχάντ: ο ιερός πόλεμος για τη διάδοση του Ισλάμ.

2. Η επέκταση των Αράβων-παράγοντες και συνέπειες

(α) η εξόρμηση των Αράβων και οι αρχικές τους κατακτήσεις:

Λίγο μετά τον θάνατο του Μωάμεθ οι Άραβες άρχισαν τις κατακτήσεις. Ο βυζαντινός στρατός υπέστη ήττα το 636 στη μάχη του ποταμού Γιαρμούκ (ή αλλιώς Ιερομύακα· περισσότερες λεπτομέρειες εδώ).

Κατά τη διάρκεια της βασιλείας των 4 πρώτων χαλίφηδων [Abu Bekr (632-4), Ομάρ Α΄ (634-644), Ομάν (644-656), Αλή (656-661)] κατέκτησαν τις περιοχές γύρω από την αραβική χερσόνησο: Αίγυπτο, Παλαιστίνη, Συρία, Μεσοποταμία και Περσία. Οι Ομαϊάδες χαλίφηδες, που ηγήθηκαν από το 661 ως το 750, πρόσθεσαν την υπόλοιπη Βόρεια Αφρική, την Ισπανία, την Ανατολική Μικρασία και εδάφη ανατολικά ως την Κίνα και την Ινδία, δημιουργώντας μια τεράστια αυτοκρατορία (δες τον χάρτη του βιβλίου στη σελ.27). 

 

Ο ποταμός Ιορδάνης με τον παραπόταμο Γιαρμούκ (Yarmouk)

 

Με τον στόλο τους οι Άραβες κυρίευσαν την Κύπρο και κάποια νησιά του Αιγαίου (Ρόδο, Κω, Χίο) και πολιόρκησαν χωρίς επιτυχία δύο φορές την Κωνσταντινούπολη (674-8 και 717-8). Απέτυχαν εξαιτίας των ισχυρών τειχών της Κωνσταντινούπολης και του υγρού πυρός, ενός νέου όπλου, που επινόησε ο Σύρος μηχανικός Καλλίνικος. Τον 9ο αι. οι Άραβες κυρίευσαν την Κρήτη και τη Σικελία.

(β) οι παράγοντες που βοήθησαν την αστραπιαία επέκταση των Αράβων:

• Η μαχητικότητα Βυζαντινών και Περσών είχε υποχωρήσει από τις μεταξύ τους συγκρούσεις.
• Οι ανατολικές επαρχίες δεν αντιστάθηκαν στους Άραβες, γιατί οι Μονοφυσίτες κάτοικοι καταπιέζονταν από την Κωνσταντινούπολη. 

(γ) μέχρι ποιες περιοχές έφτασε η επέκταση των Αράβων στα δυτικά; 
Κατέκτησαν τη Βόρεια Αφρική και την Ισπανία. Όμως, ο Γάλλος Κάρολος Μαρτέλος τους σταμάτησε στο Πουατιέ (732).

(δ) οι συνέπειες της αραβικής επέκτασης:

• Η αυτοκρατορία έχασε εδάφη και σημαντικές πόλεις. Έτσι, διασπάστηκε η ενότητα του ρωμαϊκού κόσμου γύρω από τη Μεσόγειο.
• Μειώθηκε η αγροτική παραγωγή και περιορίστηκε το εμπόριο στο Βυζάντιο.

Αραβουργήματα στη διακόσμηση του παλατιού της Αλάμπρας στη Γρανάδα της Ισπανίας [πηγή: Βικιπαίδεια]

 

Το εμπόριο και ο πολιτισμός του Ισλάμ 

 

Βασικά σημεία  

 

1. Το εμπόριο των Αράβων

(α) οι παράγοντες που ευνόησαν το αραβικό εμπόριο:

• Η γεωγραφική θέση του Χαλιφάτου: γέφυρα μεταξύ Ανατολής και Δύσης.
• Τα μεταλλεία χρυσού και αργύρου της Αφρικής.

(β) τόποι όπου δραστηριοποιούνταν εμπορικά οι Άραβες:
Η Ινδία, η ΝΑ Ασία και η Κίνα. Επίσης, πουλούσαν προϊόντα της Ανατολής στις αγορές του Βυζαντίου.

(γ) καινοτομίες των Αράβων εμπόρων:

• συγκρότησαν εταιρείες, 
• επινόησαν τις επιταγές και 
• ανέπτυξαν τον δανεισμό για την χρηματοδότηση των επιχειρήσεων (πιστωτικό σύστημα).

2. Γράμματα και τέχνες

(α) μερικές αραβικές πόλεις όπου άνθισαν οι τέχνες και τα γράμματα:

Η Κόρδοβα και η Βαγδάτη διέθεταν βιβλιοθήκες και πανεπιστήμια.

(β) λαοί και στοχαστές που επηρέασαν τη σκέψη των Αράβων:

Ινδοί, Πέρσες και Έλληνες. Οι Άραβες ενδιαφέρθηκαν και μετέφρασαν κυρίως ελληνική φιλοσοφία (Αριστοτέλη) και επιστημονικά συγγράμματα.

(γ) αραβική τέχνη· βασικά χαρακτηριστικά της πρώτης περιόδου: 

• επιρροές από τη βυζαντινή τέχνη.
• ανεικονική τεχνοτροπία: οι άραβες καλλιτέχνες δεν απεικονίζουν πρόσωπα και ιδίως ιερά, π.χ. τον Μωάμεθ. 

 

Ανεικονικά μοτίβα (αραβουργήματα) στο εσωτερικό του τεμένους Sheikh Lotfollah (Ισπαχάν, Ιράν).

Η κατασκευή του άρχισε το 1603 και ολοκληρώθηκε το 1619 [πηγή: Βικιπαίδεια]

 

(δ) πεδία του πολιτισμού στα οποία άσκησαν σπουδαία επίδραση οι Άραβες:

Στις επιστήμες

Μαθηματικά: έφεραν στη Δύση τους ινδικούς αριθμούς, που όλοι χρησιμοποιούμε σήμερα.

Γεωγραφία: έκαναν μακρινά ταξίδια.

Αστρονομία: υπολόγισαν την τροχιά του ήλιου και των πλανητών.

Χημεία: επινόησαν το θειικό οξύ και το αλκοόλ (οινόπνευμα).

Το θειικό οξύ ή βιτριόλι είναι χημική ένωση με μοριακό τύπο H2SO4. Είναι ισχυρό οξύ, καυστικό (προκαλεί εγκαύματα αν πέσει στο δέρμα) και όταν είναι θερμό και πυκνό προκαλεί την οξείδωση ενώσεων. Έχει πολλές εφαρμογές και είναι ένα από τα κορυφαία προϊόντα της χημικής βιομηχανίας. Κύριες χρήσεις του είναι τα υγρά μπαταρίας διαφόρων οχημάτων, η κατεργασία ορυκτών, η παρασκευή λιπασμάτων, η διύλιση του πετρελαίου, η κατεργασία αποβλήτων και η χημική σύνθεση. Η ανακάλυψη του θειικού οξέος πιστώνεται στον αλχημιστή Abu Musa Jābir ibn Hayyān al azdi (Geber) του 8ου αιώνα.

πηγή: Βικιπαίδεια

 Ιατρική: εισήγαγαν νέα φάρμακα και έκαναν προχωρημένες εγχειρήσεις.

Στην καθημερινή ζωή

Διέδωσαν το χαρτί (κινεζική εφεύρεση) στη Δύση.

Στη γεωργία

Εισήγαγαν στην Ευρώπη το βερίκοκο, το βαμβάκι, το λεμόνι, το ζαχαροκάλαμο, την αγκινάρα κλπ.

Ζευγάρι από χρυσά σκουλαρίκια. Κοσμείται με ζεύγος πτηνών που πλαισιώνουν το δέντρο της ζωής και αραβική επιγραφή «Στο όνομα του Θεού, του Φιλεύσπλαχνου, του Ελεήμονος» και «Είθε ο Θεός να ευλογεί τον Μωάμεθ». Ισπανία, τέλη 12ου αι. Ύψ. 0,058 μ. [πηγή: ιστοσελίδα Μουσείου Μπενάκη]

Πηγές:

Η Βαγδάτη, η πρωτεύουσα των Αββασιδών κατά τον 10ο αι.

Αρχίζω πρώτα από τη Βαγδάτη, γιατί είναι το κέντρο του Ιράκ, η πιο σπουδαία πόλη, που δεν έχει ταίρι σ' Ανατολή και Δύση, σε έκταση, σε σπουδαιότητα, σε ευδαιμονία, σε αφθονία νερού ή σε υγιεινό κλίμα. Την κατοικούν οι πιο διαφορετικοί άνθρωποι, αστοί ή χωρικοί. Σ' αυτή μεταναστεύουν από παντού, τόσο από κοντινούς όσο και από μακρινούς τόπους. Και απ' όλα τα μέρη πολλοί είναι εκείνοι που την προτίμησαν από την πραγματική τους πατρίδα. Όλοι οι λαοί του κόσμου έχουν σ' αυτή μια συνοικία, ένα κέντρο για συναλλαγές και για εμπόριο. Εδώ βρίσκουμε συγκεντρωμένο ό,τι δεν υπάρχει σε καμιά άλλη πόλη του κόσμου.

Η πόλη απλώνεται στις όχθες των δύο μεγάλων ποταμών, του Τίγρη και του Ευφράτη, και γι' αυτό έρχονται άφθονα εμπορεύματα και τρόφιμα από τους χερσαίους και τους υδάτινους δρόμους. Με πολύ λίγο κόπο φτάνουν συνέχεια κάθε λογής εμπορεύματα από την Ανατολή και τη Δύση, από μουσουλμανικές και από άλλες περιοχές. Γενικά τα εμπορεύματα φτάνουν από όλα τα μέρη τόσο πολλά, σε σημείο που τα βρίσκουμε στη Βαγδάτη σε μεγαλύτερη αφθονία παρά στις χώρες όπου παράγονται. Τα προμηθεύεται κανείς τόσο εύκολα και τόσο σίγουρα, που θα μπορούσε να πιστέψει ότι όλα τα αγαθά της γης φτάνουν εδώ, όλοι οι θησαυροί του κόσμου συγκεντρώνονται εδώ, όλες οι ευλογίες της οικουμένης συγκεντρώνονται εδώ.

Γιακουμπί, Οι χώρες, στο: Μ. Μοllat, O μεσαίωνας, 49 [βιβλίο του καθηγητή, σελ.54]

 

Η Βαγδάτη στα μέσα του 12ου αι., στα μάτια ενός ισπανοεβραίου προσκυνητή

Από την Οκμπάρα είναι δύο ημέρες πορείας ως τη Βαγδάτη, τη μεγαλόπολη και ηγεμονική καθέδρα του χαλίφη εμίρη αλ Μουνιμίν αλ Αμπάσι από την οικογένεια του Μωάμεθ. Ο εμίρης είναι επικεφαλής της μωαμεθανικής θρησκείας και όλοι οι "βασιλείς" του Ισλάμ υπακούουν σ' αυτόν. Κατέχει μια θέση παρόμοια με την εξουσία που ασκεί ο Πάπας πάνω στους Χριστιανούς. Έχει ένα παλάτι στη Βαγδάτη που καλύπτει έκταση τριών μιλίων, όπου υπάρχει ένα μεγάλος κήπος με όλες τις ποικιλίες των φυτών, καρποφόρα και άλλα, και όλα τα είδη των ζώων. Το συγκρότημα περιβάλλεται από τείχος και στον κήπο υπάρχει μια λίμνη που τροφοδοτείται από το ποτάμι Hiddekel.

[...] Μέσα στο χώρο των ανακτόρων του χαλίφη υπάρχουν μεγάλα κτίρια από μάρμαρο και κίονες από ασήμι και χρυσάφι, ενώ στους τοίχους έχουν προσηλωθεί σκαλίσματα πάνω σε σπάνιες πέτρες (δηλ. ημιπολύτιμους λίθους). Στο παλάτι του χαλίφη υπάρχουν μεγάλα πλούτη και πύργοι γεμάτοι από χρυσάφι, μεταξωτά ενδύματα και όλοι οι πολύτιμοι λίθοι. [...] 0 χαλίφης σε επίσημη πομπή προχωρεί από το παλάτι προς το μεγάλο τέμενος του Ισλάμ που βρίσκεται κοντά στην πύλη της Βασόρας. Κατά μήκος του δρόμου οι τοίχοι είναι στολισμένοι με μετάξι και πορφύρα και οι κάτοικοι τον υποδέχονται με κάθε είδους τραγούδια και ύμνους [...].

Ο χαλίφης έκτισε στην άλλη πλευρά του ποταμού, στις όχθες ενός βραχίονα του Ευφράτη που βρίσκεται στις παρυφές της πόλης, ένα νοσοκομείο αποτελούμενο από συγκροτήματα οικημάτων και καταλυμάτων για τους άπορους ασθενείς που έρχονται εδώ να θεραπευθούν. Υπάρχουν εδώ περίπου 60 φαρμακαποθήκες που εφοδιάζονται με δρόγες και ό,τι άλλο χρειάζεται από τον Οίκο του Χαλίφη. Κάθε φτωχός που έρχεται εδώ συντηρείται με έξοδα του χαλίφη και γίνεται αντικείμενο ιατρικής μέριμνας.

Το Οδοιπορικό του Βενιαμίν από την Τουδέλα (The Itinerary of Veniamin of Tudela), έκδ. Μ. Ν. Adler, 1907, 35-38.

[βιβλίο του καθηγητή, σελ.54-55]

 

 

Θέλω κι άλλο!

• Χρονολόγιο - ιστοριογραμμή της αραβικής εξάπλωσης: μαθησιακό αντικείμενο από το Φωτόδεντρο.
• Μουσείο Μπενάκη: πλοηγηθείτε στη συλλογή Ισλαμικής Τέχνης. Υπάρχει η δυνατότητα εικονικής περιήγησης.
• Museum with no frontiers: Discover Islamic art. Επιλέξτε περιήγηση κατά τόπο ή θεματική περιήγηση.
• Πολιτιστικές επιδράσεις Βυζαντινών και Αράβων: μαθησιακό αντικείμενο από το Φωτόδεντρο.
• Μια μαθηματικός στο Ισλάμ - άρθρο στην εφημερίδα Καθημερινή.
• Διαβάστε το σχεδιάγραμμα της ενότητας με ερωτήσεις.

 

❦