Ιστορία A΄ Γυμνασίου (15) - Επανάληψη: από την Εποχή του Χαλκού στα τέλη της Αρχαϊκής Εποχής

Παρακάτω θα βρείτε μία χρονογραμμή, που θα σας βοηθήσει να ξαναθυμηθείτε και να τοποθετήσετε πιο καθαρά στον άξονα του χρόνου τα βασικά σημεία των ενοτήτων που μελετήσατε ως τώρα. Τα κείμενα είναι παρμένα κυρίως από το σχολικό βιβλίο, ενώ μερικά στοιχεία προέρχονται από το βιβλίο Ελληνική Ιστορία της Εκδοτικής Αθηνών. Φυσικά, περιλαμβάνουν πολύ βασικές πληροφορίες και δεν εξαντλούν το αναφερόμενο θέμα· περισσότερα θα διαβάσετε στο βιβλίο και στα σχεδιαγράμματα των αναρτήσεων του ιστολογίου.

Όπως θα παρατηρήσετε, κάποιες χρονολογίες σημειώνουν φαινόμενα που εξελίχθηκαν στη διάρκεια δεκαετιών ή και αιώνων· αυτό έγινε καθαρά για τις ανάγκες κατασκευής της χρονογραμμής και για τηρηθεί η σειρά των ενοτήτων που υιοθετεί το σχολικό εγχειρίδιο.  

Νίκος Δήμου, Το κρύο και η ζέστη (μια χριστουγεννιάτικη εμπειρία)

Για όλους -εκτός από τα παιδιά- γιορτή σημαίνει ανάμνηση. Τα παιδιά, βέβαια, παρελθόν δεν έχουν -έχουν το ζωντανό παρόν. (Όσο για το μέλλον, το έχουν κι αυτό, αλλά δεν το ξέρουν. Και, ίσως, καλύτερα.)

Εμείς, όμως, παρελθόν. Κάθε χρόνο και πιο φορτωμένο. («Θυμάσαι τα Χριστούγεννα του ’73;» «Θυμάσαι την Πρωτοχρονιά του ’65;»)

Ένα Adventskranz με αναμμένα κεριά

Αυτές τις θυμήθηκα τα Χριστούγεννα του ’59. Είχε χιονίσει πολύ αυτό τον χρόνο στο Μόναχο -λευκές παραμονές, κατά πως πρέπει. Ξαφνικά ζωντάνεψαν πάλι όλες οι γλυκερές καρτ ποστάλ -παιδάκια με κόκκινες μύτες και μάλλινες σκούφιες, έλκηθρα, χιονισμένα έλατα στις πλατείες, χωριουδάκια θαμμένα στο χιόνι με φωτισμένα παράθυρα και δραστήριες καμινάδες.

Για μένα όμως ήταν κακή χρονιά: πένθη, πικροί χωρι­σμοί, ατυχίες - έτσι όπως καμιά φορά έρχονται όλα μαζί τα δυσάρεστα. Μπήκε ο Δεκέμβρης, έκανα πως δεν έβλε­πα, πως δεν άκουγα και, κυρίως, πως δεν θυμόμουν. Κυ­ριακή άναψαν οι Γερμανοί κι άλλο κεράκι στο στεφάνι της Advent. Στο τέταρτο κερί, πανικός. Αχ! αυτές οι μέρες της υποχρεωτικής, της αναγκαστικής χαράς -πόσο σκληρές είναι γι' αυτούς που δεν καταφέρνουν να πιάσουν την εθνική (κατά κεφαλήν) νόρμα ευτυχίας...

Νεοελληνική Λογοτεχνία Β΄ Γυμνασίου - Νίκος Κάσδαγλης, Τόκιο

Νίκος Κάσδαγλης (1928 - 2009)

 

Νίκος Κάσδαγλης, Τόκιο

 

Βασικά σημεία

 

1. Ενότητες

Στο απόσπασμα μπορούμε να διακρίνουμε δύο ενότητες:

(α) από το αεροδρόμιο στο ξενοδοχείο: εδώ ο συγγραφέας επιμένει στην οργάνωση, τη μεθοδικότητα και την ευγένεια με την οποία οι υπάλληλοι εξυπηρετούν τους ταξιδιώτες. Τονίζεται επίσης το κόστος ορισμένων υπηρεσιών (το ταξί) και η ερημιά που επικρατεί στην πόλη, παρόλο που το Τόκιο είναι πολυάνθρωπη σύγχρονη πρωτεύουσα. Η περιορισμένη νυχτερινή ζωή κάνει εντύπωση στον συγγραφέα, αφού έρχεται από μια χώρα που η νυχτερινή ζωή είναι έντονη.

Η Ιαπωνία είν' εντυπωσιακή, κι η αίσθηση αυτή ξεκινάει από τ' αεροδρόμιο, μόλις φτάνεις. [...] Πρώτη εμπειρία: στην Ιαπωνία μην περιμένεις να σε ρωτήσουν. Πρέπει να ζητήσεις κάτι, για να ενδιαφερθούν. [...]

Ιστορία Α΄ Γυμνασίου (14) - Τα Γράμματα και η Τέχνη στην Αρχαϊκή εποχή (800-479 π.Χ.)

 

Προτομή του Ομήρου. Ρωμαϊκό αντίγραφο ενός χαμένου πρωτότυπου του 2ου π.Χ. αι. (πηγή: Βικιπαίδεια)

 

Τα Γράμματα

 

Βασικά σημεία

 

1. Το έπος

	Ηρωικό	Διδακτικό (διδακτική ποίηση)
(α) σπουδαιότερος ποιητής:	Όμηρος	Ησίοδος
(β) θέμα:	τα θαυμαστά κατορθώματα  των προγόνων	- η δημιουργία του Κόσμου και η επικράτηση των θεών του Ολύμπου - συμβουλές για τη ζωή και την ηθική των ανθρώπων
(γ) γνωστότερα έργα:	Ιλιάδα, Οδύσσεια	Θεογονία, Έργα και Ημέραι

 

Νεοελληνική Λογοτεχνία Β΄ Γυμνασίου - Γρηγόριος Ξενόπουλος, Κάποια Χριστούγεννα

Γρ. Ξενόπουλος (1867-1951)

Από το 1896 ο Γρηγόριος Ξενόπουλος ανέλαβε το μεγαλύτερο μέρος της έκδοσης του μακροβιότερου και γνωστότερου περιοδικού για παιδιά Η Διάπλασις των παίδων, κατά τη δεύτερη περίοδο κυκλοφορίας του. Από τότε η πενηντάχρονη ενασχόλησή του με το περιοδικό λειτούργησε σε μεγάλο βαθμό ως δημιουργική πρόκληση για το συγγραφέα, ο οποίος ανανέωσε την ύλη και εμπλούτισε το περιοδικό με νέες στήλες, με πιο αντιπροσωπευτική τη μόνιμη στήλη «Αθηναϊκές επιστολές» που έγραφε ο ίδιος με την υπογραφή «Σας ασπάζομαι, Φαίδων». Οι επιστολές αυτές αποτελούσαν ένα πρωτότυπο είδος χρονογραφήματος-σχολίου για παιδιά και νέους, με προσωπικό ύφος και με ιδιαίτερα αφηγηματικά χαρακτηριστικά. Αναφέρονταν κυρίως σε θέματα της πολιτικής, της κοινωνικής και της πολιτιστικής επικαιρότητας, και αποτελούσαν έναν ξεχωριστό τρόπο επικοινωνίας ανάμεσα στον κόσμο των ενηλίκων και στο παιδικό αναγνωστικό κοινό.

βιβλίο του καθηγητή, σελ.46

Νεοελληνική Λογοτεχνία Γ΄ Γυμνασίου (7) - Πηνελόπη Δέλτα, Πρώτες ενθυμήσεις

Πηνελόπη Δέλτα (1874-1941)

Οι αναμνήσεις από την παιδική ηλικία έχουν ειδική σημασία στο πλαίσιο του αυτοβιογραφικού εγχειρήματος. Σύμφωνα με την εύστοχη διατύπωση του Παν. Μουλλά αυτοβιογραφούμαι σημαίνει «υπακούω στο παιδί που ζει μέσα μου και που δε λέει να μεγαλώσει». […] Το σύντομο απόσπασμα από τις Πρώτες Ενθυ­μήσεις της Πηνελόπης Δέλτα περιγράφει αναδρομικά την εικόνα της πατρικής μορ­φής, όπως αυτή χαράχτηκε στη συνείδηση και τη μνήμη της μικρής κόρης. Η εικό­να του πατέρα περικλείει δύο αντιθετικές όψεις: από τη μια μεριά το φόβο και την τυραννική παρουσία του αυταρχικού και απρόσιτου άντρα, που διατάζει και επι­βάλλεται στους γύρω του, και από την άλλη το θαυμασμό, τη γοητεία και την υπε­ρηφάνεια που προκαλεί η ομορφιά, η ευγένεια και η ακεραιότητά του. Το ενδιαφέ­ρον στοιχείο εδώ είναι πως η αυτοβιογραφική αφήγηση δεν επιλέγει τελικά μία από τις δύο όψεις ως επικρατέστερη. Αντιθέτως, οι δύο αντίρροπες οπτικές αναπτύσσονται παράλληλα, για να συνθέσουν την εικόνα μιας μυθικής μορφής, που λατρεύε­ται σαν θεότητα και υποχρεώνει την αφηγήτρια να παραδεχτεί πως έγινε «η τελευ­ταία μεγάλη αγάπη της ζωής μου». Όπως συμβαίνει συχνά, ο αυτοβιογραφικός μονόλογος της Δέλτα φανερώνει περισσότερα για το δικό της τραυματισμένο ψυχι­σμό παρά για την προσωπικότητα και τη συμπεριφορά των προσώπων για τα οποία γίνεται λόγος.

Βιβλίο του καθηγητή, σελ.86-87

Νεοελληνική Λογοτεχνία Β΄ Γυμνασίου - Ένας αριθμός

Αντόν Πάβλοβιτς Τσέχωφ (1860 – 1904). Πηγή: Βικιπαίδεια

 

Άντον Τσέχωφ, Ένας αριθμός

 

 

Βασικά σημεία

 

1. Τα πρόσωπα

 
(α) Ο αφηγητής και ο χαρακτήρας του
Ο αφηγητής είναι παράλληλα και ο πρωταγωνιστής του διηγήματος. Είναι ο πατέρας που έχει αναθέσει τη μόρφωση των παιδιών του σε μια δασκάλα, την δεσποινίδα Ιουλία. Η αφήγησή του ξεκινά τη στιγμή που την προσκαλεί, για να της πληρώσει τους μισθούς της. Από τα πρώτα του λόγια, θα σχημάτιζε κανείς την εντύπωση ότι πρόκειται για άνθρωπο που σκέφτεται τις ανάγκες των συνανθρώπων του:

Κάθισε να κάνουμε το λογαριασμό, της είπα. Θα 'χεις ανάγκη από χρήματα και συ ντρέπεσαι να ανοίξεις το στόμα σου...

Αμέσως μετά, όμως, δείχνει τελείως διαφορετική στάση, γιατί με διάφορες προφάσεις, ψέματα και επινοημένα περιστατικά φαίνεται ότι έχει σκοπό να της πληρώσει λιγότερα από τα συμφωνημένα: 

Συμφωνήσαμε για τριάντα ρούβλια το μήνα...
- Για σαράντα.
- Όχι, για τριάντα, το έχω σημειώσει. Εγώ πάντοτε τριάντα ρούβλια δίνω στις δασκάλες... Λοιπόν, έχεις δύο μήνες εδώ...
- Δύο μήνες και πέντε μέρες...
- Δύο μήνες ακριβώς... Το 'χω σημειώσει... Λοιπόν, έχουμε εξήντα ρούβλια. Πρέπει να βγάλουμε εννιά Κυριακές... δε δουλεύετε τις Κυριακές. Πηγαίνετε περίπατο μετα παιδιά. Έπειτα έχουμε τρεις γιορτές...
Η Ιουλία έγινε κατακόκκινη και άρχισε να τσαλακώνει νευρικά την άκρη του φουστανιού της, μα δεν είπε λέξη.

- Την παραμονή της πρωτοχρονιάς έσπασες ένα φλιτζάνι του τσαγιού με το πιατάκι του... Βγάζουμε δύο ρούβλια... Το φλιτζάνι κάνει ακριβότερα γιατί είναι οικογενειακό κειμήλιο, μα δεν πειράζει... Τόσο το χειρότερο! Προχωρούμε! Μια μέρα δεν πρόσεξες τον Κόλια, ανέβηκε ο μικρός στο δέντρο και έσκισε το σακάκι του... Βγάζουμε άλλα δέκα ρούβλια... Άλλη μια μέρα που δεν πρόσεχες, έκλεψε μια καμαριέρα τα μποτάκια της Βαρβάρας. Πρέπει να 'χεις τα μάτια σου τέσσερα, γι' αυτό σε πληρώνουμε... Λοιπόν, βγάζουμε άλλα πέντε ρούβλια. Στις δέκα του Γενάρη σε δάνεισα δέκα ρούβλια...
- Όχι, δεν έγινε τέτοιο πράμα. μουρμούρισε η Ιουλία.
- Το 'χω σημειώσει!
- Καλά...
- Βγάζουμε είκοσι επτά ρούβλια, μας μένουν δεκατέσσερα.
Τα μάτια της Ιουλίας γέμισαν δάκρυα. Κόμποι ιδρώτα γυάλιζαν πάνω στη μύτη της. Κακόμοιρο κορίτσι!

Ολοφάνερα, η παραπάνω στάση ταιριάζει σε έναν άνθρωπο άδικο, ψεύτη, υποκριτή, εκμεταλλευτή και εκβιαστή. Τη στιγμή, όμως, που ο αναγνώστης είναι έτοιμος να εκραγεί από τον κυνισμό με τον οποίο το αφεντικό κοιτά να στερήσει από την εργαζόμενη όσα δικαιούται, το σκηνικό αλλάζει τελείως: το αφεντικό (ο αφηγητής) παραδέχεται την αδικία και δίνει τα οφειλόμενα στη δασκάλα! Ομολογεί πως όλα αυτά ήταν ένα παιχνίδι, για να της γίνει μάθημα ότι δεν πρέπει να πέφτει θύμα του κάθε επιτήδειου. Στο τέλος, λοιπόν, ο αφηγητής φαίνεται δίκαιος, μεγαλόψυχος και συμπονετικός: ενώ θα μπορούσε πανεύκολα να κλέψει την άβουλη και υποχωρητική δασκάλα, αυτός όχι μόνο τηρεί τη συμφωνία, αλλά επιπλέον προσπαθεί να την εμψυχώσει, ώστε στο εξής να διεκδικεί το δίκιο της.
 

(β) Η δεσποινίς Ιουλία

Η δασκάλα των παιδιών, η δεσποινίς Ιουλία, είναι ένα παθητικό άτομο: ενώ αντιλαμβάνεται την κατάφωρη αδικία, εντούτοις δεν προβάλλει παρά χλιαρή αντίσταση:

Πρέπει να βγάλουμε εννιά Κυριακές... δε δουλεύετε τις Κυριακές. Πηγαίνετε περίπατο με τα παιδιά. Έπειτα έχουμε τρεις γιορτές...
Η Ιουλία έγινε κατακόκκινη και άρχισε να τσαλακώνει νευρικά την άκρη του φουστανιού της, μα δεν είπε λέξη. 

Το αριστερό μάτι της Ιουλίας έγινε κατακκόκινο και νότισε. Άρχισε να τρέμει το σαγόνι της. Την έπιασε ένας νευρικός βήχας, έβαλε το μαντίλι στη μύτη της, μα δεν έβγαλε άχνα.τις δέκα του Γενάρη σε δάνεισα δέκα ρούβλια... 

- Όχι, δεν έγινε τέτοιο πράμα. μουρμούρισε η Ιουλία.
- Το 'χω σημειώσει!
- Καλά...
- Βγάζουμε είκοσι επτά ρούβλια, μας μένουν δεκατέσσερα.
Τα μάτια της Ιουλίας γέμισαν δάκρυα. Κόμποι ιδρώτα γυάλιζαν πάνω στη μύτη της. Κακόμοιρο κορίτσι!

Πρόκειται ολοφάνερα για μια νέα υποχωρητική, άβουλη, διστακτική, φοβισμένη και υποταγμένη, που δεν ξέρει να κερδίζει το δίκιο της. Είναι όμως και τυχερή, γιατί όλα αυτά είναι ένα παιχνίδι, μια φάρσα: το αφεντικό της δεν έχει σκοπό να την εκμεταλλευτεί, αλλά να της διδάξει πως χρειάζεται να διεκδικεί κανείς όσα του οφείλονται. Εντούτοις, η τελευταία αντίδρασή της δείχνει ότι μάλλον ο κόπος του αφεντικού της πήγε χαμένος, γιατί η ίδια δε φαίνεται να έχει τη διάθεση ή τις δυνάμεις να υιοθετήσει στο μέλλον την κατάλληλη στάση:

Μα γιατί δε φωνάζεις για το δίκιο σου; Γιατί στέκεσαι έτσι σαν χαζή; Μπορείς να ζήσεις σ' αυτό τον κόσμο αν δεν πατήσεις λίγο πόδι, αν δε δείξεις τα δόντια σου; Γιατί είσαι άβουλη;

Μουρμούρισε μερικά ευχαριστώ και βγήκε.

2. Αφηγηματικές τεχνικές

Στο διήγημα κυριαρχεί ο διάλογος. Πολύ ταιριαστά, ο Τσέχωφ επέλεξε τον συγκεκριμένο αφηγηματικό τρόπο,  για να δώσει ταχύτητα και ζωηράδα στο διήγημα. Καθώς προχωρά η αφήγηση, ο αναγνώστης νιώθει την ένταση της ατμόσφαιρας και έχει την εντύπωση ότι οι χαρακτήρες ζωντανεύουν μπροστά του, όπως σε μια θεατρική παράσταση.  

Η κορύφωση έρχεται στο φινάλε του διηγήματος, όπου ο συγγραφέας αξιοποιεί το στοιχείο της έκπληξης. Εντελώς αναπάντεχα ο αφηγητής παραδέχεται την απαράδεκτη συμπεριφορά του και ομολογεί τους πραγματικούς σκοπούς του. Με την πλήρη ανατροπή της κατάστασης, με το εντυπωσιακό και απροσδόκητο τέλος, το διήγημα κερδίζει σε ένταση και μεταφέρει το μήνυμα αποτελεσματικότερα στον αναγνώστη.

Σχήματα λόγου
Στο διήγημα συναντούμε αρκετές μεταφορές, που δίνουν ποικιλία στο λόγο και τονίζουν σημαντικές εκφράσεις, π.χ.:

- … ντρέπεσαι να ανοίξεις το στόμα σου.
- … μα δεν έβγαλε άχνα.
- Πρέπει να 'χεις τα μάτια σου τέσσερα…
- Με έπιασαν τα δαιμόνια μου. 

- Μπορείς να ζήσεις σ' αυτό τον κόσμο αν δεν πατήσεις λίγο πόδι, αν δε δείξεις τα δόντια σου;

 

 ❦

Ιστορία Β΄ Γυμνασίου (13) - Η Βυζαντινή εποποιία

Νόμισμα που απεικονίζει στη δεξιά πλευρά τον Νικηφόρο Β΄ Φωκά και τον θετό γιο του, μετέπειτα αυτοκράτορα Βασίλειο Β΄ (πηγή: Βικιπαίδεια)

 

Η Βυζαντινή εποποιία

Επικοί αγώνες και επέκταση της Αυτοκρατορίας

 

1. Αγώνες με τους Άραβες
Ο ακόλουθος πίνακας στηρίχθηκε στις πληροφορίες του σχολικού βιβλίου και στους πίνακες των σελ. 143-4:

Ιστορία Β΄ Γυμνασίου (12) - Η διάδοση του Χριστιανισμού στους Μοραβούς και τους Βουλγάρους

Άγαλμα των Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Σόφιας (πηγή: Βικιπαίδεια)

 

Η διάδοση του Χριστιανισμού στους Μοραβούς και τους Βουλγάρους 

Βασικά σημεία: 

 

1. Η πορεία εκχριστιανισμού των Μοραβών

(α) ο Ραστισλάβος και το Βυζάντιο:

Ο ηγεμόνας των Σλάβων της Μοραβίας, για να αποφύγει τον κίνδυνο των Γερμανών και των Βουλγάρων, αναζήτησε έναν ισχυρό σύμμαχο. Για να εξασφαλίσει τη βοήθεια της  Κωνσταντινούπολης, θέλησε να αναθέσει τον εκχριστιανισμό του λαού του σε βυζαντινούς ιερείς.