Ιστορία Α΄ Γυμνασίου (14) - Τα Γράμματα και η Τέχνη στην Αρχαϊκή εποχή (800-479 π.Χ.)

 

Προτομή του Ομήρου. Ρωμαϊκό αντίγραφο ενός χαμένου πρωτότυπου του 2ου π.Χ. αι. (πηγή: Βικιπαίδεια)

 

Τα Γράμματα

 

Βασικά σημεία

 

1. Το έπος

	Ηρωικό	Διδακτικό (διδακτική ποίηση)
(α) σπουδαιότερος ποιητής:	Όμηρος	Ησίοδος
(β) θέμα:	τα θαυμαστά κατορθώματα  των προγόνων	- η δημιουργία του Κόσμου και η επικράτηση των θεών του Ολύμπου - συμβουλές για τη ζωή και την ηθική των ανθρώπων
(γ) γνωστότερα έργα:	Ιλιάδα, Οδύσσεια	Θεογονία, Έργα και Ημέραι

 

2. Η λυρική ποίηση

(α) ποιοι και πώς τραγουδούσαν τα λυρικά ποιήματα;

Τα λυρικά ποιήματα τραγουδιόνταν από τους ίδιους τους δημιουργούς ή από ομάδες τραγουδιστών με συνοδεία λύρας ή αυλού.

 

(β) κύρια θέματα και γνωστοί εκπρόσωποι της λυρικής ποίησης:  

Οι λυρικοί ποιητές δεν ενδιαφέρονταν τόσο για ήρωες και κατορθώματα των παλαιών εποχών· ήθελαν πρωτίστως να εκφράσουν τον ψυχικό κόσμο και τα συναισθήματα των ανθρώπων.

Φημισμένοι λυρικοί ποιητές ήταν ο Πίνδαρος από τη Βοιωτία, ο Αρχίλοχος από την Πάρο, η Σαπφώ από τη Λέσβο, ο Σιμωνίδης από την Κέα κ.ά.

 

Αλκαίος και Σαπφώ από ερυθρόμορφο αττικό κάλαθο. Ακράγαντας, περ. 470 π.Χ. (πηγή: Βικιπαίδεια)

 

3. Φιλοσοφία

(α) σκοπός και γνωστότεροι φιλόσοφοι:

Οι στοχαστές την εποχή εκείνη επιχειρούν να κατανοήσουν τη δημιουργία του κόσμου, το νόημα της ζωής και τα φυσικά φαινόμενα με βάση τη λογική και όχι τους μύθους. Αρχίζουν να καλλιεργούνται τα πεδία της γνώσης που σήμερα τα ονομάζουμε επιστήμες: τα μαθηματικά, η αστρονομία, η φιλοσοφία, η γεωγραφία κλπ.

Διασημότεροι στοχαστές/φιλόσοφοι της εποχής ήταν ο Θαλής ο Μιλήσιος, ο Πυθαγόρας ο Σάμιος, ο Ηράκλειτος ο Εφέσιος κ.ά.

 

Πηγή του χάρτη: Αρχαία Ιστορία για την εκπαίδευση μουσουλμανοπαίδων, σελ.79

 

Οι Έλληνες για πολλούς αιώνες εξηγούσαν τον κόσμο με τους μύθους. Στην Ιωνία, από τον 7ο αιώνα π.Χ. και μετά, σε όσα έμαθαν από τους λαούς της Ανατολής και της Αιγύπτου, προσθέτουν τις δικές τους γνώσεις, που βασίζονται στην παρατήρηση. Σε όλο τον ελληνικό κόσμο, από τη Σικελία μέχρι την Ιωνία, φιλόσοφοι και επιστήμονες, προχωρώντας πέρα από το μύθο και τον κόσμο των θεών, προσπάθησαν να εξηγήσουν τον κόσμο με τη λογική και τις επιστήμες (μαθηματικά, γεωγραφία, αστρονομία και φιλοσοφία).

Αρχαία Ιστορία. Από τους πρώτους ανθρώπους ως την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης (330 μ.Χ.), σελ. 79

διδακτικό εγχειρίδιο για την εκπαίδευση μουσουλμανοπαίδων.

 

 

❧

 

 

Η Τέχνη

 

Βασικά σημεία

 

1. Κύρια χαρακτηριστικά της τέχνης της εποχής

• η κατασκευή λίθινων ναών.
• η δημιουργία λίθινων αγαλμάτων σε φυσικό και υπερφυσικό μέγεθος.
• η επίδραση της τέχνης της Ανατολής και της Αιγύπτου.

 

2. Ναοί

(α) το υλικό κατασκευής και τα μέρη του αρχαίου ελληνικού ναού:

Οι ναοί κατασκευάζονται από πέτρα ή μάρμαρο.

 

πηγή: Αρχαίος ελληνικός ναός, εφαρμογή από το Φωτόδεντρο

 

(β) οι δύο ρυθμοί και τα κύρια χαρακτηριστικά τους: 

• ο δωρικός: κοντός, βαρύς και αυστηρός, λιτός.

 

• ο ιωνικός: ψηλότερος, κομψότερος, με πλούσια διακόσμηση και χαρακτηριστικές έλικες στα κιονόκρανα.
  

Τα μέρη του ιωνικού κίονα (πηγή: Βικιπαίδεια)

1: τύμπανον 2: ακρωτήριο 3: γείσο καταέτιο 4: γείσο 7: ζωφόρος 13: επιστύλιο 14: κιονόκρανο 17: κίονας 18: αυλάκια 19: στυλοβάτης 20: κοχλίας 21: αστράγαλος 23: σπείρα 24: δακτύλιοι

 

3. Η αρχαϊκή γλυπτική

Κούροι

• Μεγάλων διαστάσεων μαρμάρινα αγάλματα ανδρικής μορφής.
• Γενικά, είναι φτιαγμένοι να αντικρίζουν τον θεατή κατά μέτωπο, ενώ έχουν πλατείς ώμους και λεπτή μέση.
• Τα χέρια, με σφιγμένες γροθιές, είναι τεντωμένα και συνήθως κολλημένα στους μηρούς (σπάνια κάμπτονται οι αγκώνες).
• Το αριστερό πόδι κινείται ελαφρά προς τα εμπρός.
• Τα μαλλιά είναι μακριά, τραβηγμένα πίσω στην πλάτη και πολλές φορές δεμένα με ταινία προς τα πίσω.
• Κύριο χαρακτηριστικό της μορφής των Κούρων είναι το «αρχαϊκό μειδίαμα», ένα ανεπαίσθητο δηλαδή -και γι' αυτό αινιγματικό- χαμόγελο που σχηματίζεται από το τραβηγμένο στις άκρες στόμα.

 

Ο Κούρος της Aναβύσσου («Κροίσος»), Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών, 540 - 515 π.Χ.

 

Κόρες

Αγάλματα που παριστάνουν νεαρές κοπέλες. Στέκονται όρθιες με επιμελημένο χτένισμα και ντύσιμο. Επίσης, είναι στολισμένες.

 

Κόρη της Χίου, 520 - 510 π.Χ., Μουσείο της Ακρόπολης

 

4. Οι δύο βασικοί ρυθμοί της αγγειογραφίας

 

• Μελανόμορφος ρυθμός: οι μορφές απεικονίζονται με μαύρο χρώμα πάνω στην κοκκινωπή επιφάνεια του αγγείου.

 

Αττικός μελανόμορφος ψυκτήρας που απεικονίζει την αναχώρηση του πολεμιστή (περ. 525-500 π.Χ., Λούβρο)

 

• Ερυθρόμορφος ρυθμός: οι μορφές απεικονίζονται με κόκκινο χρώμα πάνω στη μαύρη επιφάνεια του αγγείου (αντίστροφη τεχνική).

 

Νεαρός κραδαίνει ξίφος. Έργο άγνωστου αγγειογράφου. Περίπου 470 π.Χ. Μουσείο Λούβρου

 

Θέλω κι άλλο!

• Αρχαίος ελληνικός ναός: εφαρμογή από το Φωτόδεντρο με πολλές πληροφορίες για τον αρχαίο ελληνικό ναό. 
• Οι κλασικοί ρυθμοί: ένα πολύ ενδιαφέρον βίντεο (στα αγγλικά, χωρίς ελληνικούς υπότιτλους) που παρουσιάζει και εξηγεί τα βασικά χαρακτηριστικά των αρχαίων ελληνικών ναών (τους ρυθμούς, την ένταση του κίονα κλπ.).
• Η αρχαϊκή Ακρόπολη: από τον ιστότοπο του Μουσείου της Ακρόπολης.
• Χρωμάτισε την πεπλοφόρο: από τον ιστότοπο του Μουσείου της Ακρόπολης.
• «Μια φορά κι έναν καιρό ένας αγγειοπλάστης (αρχαία ελληνική κεραμική)» και «Εποπτικό υλικό (ppt)», Ενημερωτικό υλικό για τις συλλογές του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης.

 

❦