Ιστορία Β΄ Γυμνασίου (12) - Η διάδοση του Χριστιανισμού στους Μοραβούς και τους Βουλγάρους

Άγαλμα των Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Σόφιας (πηγή: Βικιπαίδεια)

 

Η διάδοση του Χριστιανισμού στους Μοραβούς και τους Βουλγάρους 

Βασικά σημεία: 

 

1. Η πορεία εκχριστιανισμού των Μοραβών

(α) ο Ραστισλάβος και το Βυζάντιο:

Ο ηγεμόνας των Σλάβων της Μοραβίας, για να αποφύγει τον κίνδυνο των Γερμανών και των Βουλγάρων, αναζήτησε έναν ισχυρό σύμμαχο. Για να εξασφαλίσει τη βοήθεια της  Κωνσταντινούπολης, θέλησε να αναθέσει τον εκχριστιανισμό του λαού του σε βυζαντινούς ιερείς. 

 

Χάρτης της Μεγάλης Μοραβίας. Το βασίλειο στα τέλη του 9ου αι. είχε πυρήνα την περιοχή της Μοραβίας (ανατολική Τσεχία) και περιλάμβανε γειτονικές περιοχές, όπως τη Βοημία, το μεγαλύτερο τμήμα της Σλοβακίας και τμήματα της Ουγγαρίας, Πολωνίας και Ουκρανίας. (πηγή: Βικιπαίδεια) 

 

(β) οι κινήσεις του Μιχαήλ Γ΄ και του πατριάρχη Φώτιου:

Ανταποκρίθηκαν αμέσως, γιατί αντιλήφθηκαν ότι η πρόταση του Ραστισλάβου θα είχε σπουδαία οφέλη για το Βυζάντιο: θα αύξανε την πολιτική και πνευματική επιρροή του κράτους στην κεντρική Ευρώπη. Γι’ αυτό ανέθεσε το έργο του εκχριστιανισμού των Σλάβων της Μοραβίας σε δύο έμπειρους και πολύγλωσσους διπλωμάτες από τη Θεσσαλονίκη, τον Μεθόδιο και τον Κωνσταντίνο (Κύριλλο), οι οποίοι χρησιμοποίησαν τη σλαβική γλώσσα, για να φέρουν εις πέρας το έργο τους ευκολότερα. Παράλληλα, ο Κωνσταντίνος επινόησε σλαβικό αλφάβητο και απέδωσε στη σλαβική τη Θεία λειτουργία και τα ιερά βιβλία, για να είναι κατανοητά από τους Σλάβους.

2. Η σημασία του εκχριστιανισμού

(α) οργανώθηκε η σλαβική Εκκλησία.

(β) οι σλαβικοί λαοί εντάχθηκαν στη σφαίρα επιρροής του Βυζαντίου.
(γ) η χρήση της σλαβικής γλώσσας βοήθησε τους Σλάβους να κατανοήσουν τα κηρύγματα της νέας θρησκείας. Η ένταξή τους στην ίδια θρησκευτική κοινότητα ενίσχυσε παράλληλα και την ενότητά τους.

 

Η πρώτη σελίδα από το Κατά Μάρκον Ευαγγέλιο του Κώδικα Ζωγράφου σε γλαγολιτικό αλφάβητο, που πιθανότατα επινοήθηκε από τον Άγιο Κύριλλο (πηγή: Βικιπαίδεια)

 

3. Ο εκχριστιανισμός των Βουλγάρων

 

- το γεγονός που οδήγησε στον εκχριστιανισμό των Βουλγάρων:

Ο Πάπας επιχείρησε να επεκτείνει την επιρροή του στους Βουλγάρους, εκχριστιανίζοντάς τους. Η Κωνσταντινούπολη αντέδρασε, υποχρεώνοντας με στρατιωτικά μέσα τον βούλγαρο ηγεμόνα Βόρη να δεχθεί απεσταλμένους από το Βυζάντιο για τον εκχριστιανισμό του λαού του. Ο ίδιος ο Βόρης βαπτίσθηκε χριστιανός από τον αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ΄ το 864.

Ο Βόρης, στράφηκε ξανά στον Πάπα και τότε ο Πατριάρχης Φώτιος κατηγόρησε την Εκκλησία της Ρώμης για παρεκκλίσεις από την ορθή πίστη (πρώτο Σχίσμα, «Φωτίειο»).

4. Το σχίσμα του 867: ποιες αποφάσεις πήρε…

(α) …  η σύνοδος του 867; 

• Αναθεμάτισε τον Πάπα.
• Απέρριψε το filioque (η αντίληψη των δυτικών θεολόγων ότι το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται και από τον Υιό).
• Καταδίκασε την επέμβαση της Ρώμης στη Βουλγαρία.

(β) …  και η σύνοδος του 870;

η Εκκλησία της Βουλγαρίας υπάχθηκε οριστικά στη δικαιοδοσία του πατριαρχείου Κωνσταντινούπολης.

Η εξάπλωση του Χριστιανισμού στην Ευρώπη (πηγή: Βικιπαίδεια)

 

 

Παραθέματα:

[Η άνοδος του Φωτίου στον πατριαρχικό θρόνο]

Μετά το θάνατο του [πατριάρχη] Μεθοδίου (847) ανέβηκε στον πατριαρχικό θρόνο ο Ιγνάτιος, κατά κόσμο Νικήτας, γιος του Μιχαήλ Α΄ και ιδρυτής και ηγούμενος μιας μονής στα Πριγκηπόννησα. Ο νέος πατριάρχης είχε ασκητεύσει ήδη από πολύ νεαρή ηλικία και είχε ζυμωθεί με τον αυστηρό τρόπο ζωής και την άκαμπτη μοναχική νοοτροπία. Σκοπός του ήταν η αποκάθαρση της εκκλησιαστικής ζωής από κάθε μελανό σημάδι, έστω και το παραμικρό, καθώς και η καυτηρίαση κάθε κακίας. Έτσι, όμως, αφενός ήρθε σε διάσταση με τον αρχιεπίσκοπο Συρακουσών Γρηγόριο Ασβεστά και τους υποστηρικτές του, μεταξύ των οποίων σπουδαιότερος ήταν ο μετέπειτα πατριάρχης Φώτιος, και αφετέρου έκανε εχθρό του τον καίσαρα Βάρδα, του οποίου τον έκλυτο βίο καυτηρίασε και του απαγόρεψε να λάβει τη Θεία Κοινωνία στα Θεοφάνεια του 858.

Η απάντηση στη συμπεριφορά αυτή του Ιγνατίου ήρθε σύντομα. Ο Βάρδας κατηγόρησε τον Ιγνάτιο για συνωμοσία κατά του αυτοκράτορα, τον καθαίρεσε και τον εξόρισε (Νοέμβριος 858) [...]. Λίγες εβδομάδες αργότερα ανέβηκε στον πατριαρχικό θρόνο ο πρωτοασηκρήτης [αρχιγραμματέας] Φώτιος (25 Δεκεμβρίου 858), αφού μέσα σε τέσσερις μέρες έγινε διαδοχικά αναγνώστης, υποδιάκονος, διάκονος, πρεσβύτερος και τέλος επίσκοπος. Το γεγονός αυτό, το γεγονός ότι ο Φώτιος ανέβηκε στον πατριαρχικό θρόνο μέσα σε τέσσερις μέρες και τέλος το γεγονός ότι ο πατριαρχικός θρόνος της Κωνσταντινούπολης [...] δεν ήταν ελεύθερος, γιατί ο Ιγνάτιος ούτε είχε παραιτηθεί ούτε είχε καθαιρεθεί από συνοδικό δικαστήριο, αποτέλεσαν τις κυριότερες αντιρρήσεις και τα επιχειρήματα των αντιπάλων του Φωτίου κατά τη διάρκεια των μακροχρόνιων αντιπαραθέσεων που ακολούθησαν στους κόλπους της βυζαντινής Εκκλησίας.

Ι. Καραγιαννόπουλος, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, τόμος Β, σελ. 267-270

❊

 

Ο εκχριστιανισμός των Σλάβων

Το γεγονός ότι ο Ραστισλάβος στράφηκε προς το Βυζάντιο εξηγείται βέβαια από το φόβο της επιρροής του φραγκικού κλήρου καθώς και από την επιθυμία του να δημιουργήσει με τη σύνδεσή του με το Βυζάντιο αντιστάθμισμα μπροστά στον κίνδυνο ενός ενδεχόμενου φραγκο-βουλγαρικού εγκλωβισμού. Από την άλλη μεριά, στο Βυζάντιο παρουσιάσθηκε η ευκαιρία να επεκτείνει την επιρροή του σε νέες και απομακρυσμένες χώρες και να ασκήσει πίεση πάνω στη Βουλγαρία, που βρισκόταν στη μέση. Αποτελεί απόδειξη της συνέσεως της κρατικής και εκκλησιαστικής ηγεσίας του Βυζαντίου το γεγονός, ότι ανέθεσε τη σπουδαία αυτή αποστολή στους δύο αδελφούς από τη Θεσσαλονίκη και ότι άφησε να κηρύξουν τη νέα πίστη στις σλαβικές χώρες σε γλώσσα σλαβική. Η τιμή για τη μεταστροφή των Σλάβων στη χριστιανική πίστη ανήκει από κοινού στον Κωνσταντίνο και το Μεθόδιο, τον πατριάρχη Φώτιο και τον καίσαρα Βάρδα. Οι Βυζαντινοί είχαν αρχίσει πολύ νωρίτερα την εκχριστιάνιση των Σλάβων που κατοικούσαν μέσα στην αυτοκρατορία. Τώρα όμως άρχισε η περίοδος της συστηματικής ιεραποστολής στον ευρύτερο σλαβικό κόσμο, πέρα από τα σύνορα της αυτοκρατορίας. [...] Αλλά οι Θεσσαλονικείς αδελφοί τελούσαν και τη λειτουργία στη Μοραβία σε σλαβική γλώσσα. Με τον τρόπο αυτό η επιτυχία της ιεραποστολής ήταν εξασφαλισμένη. [...] Με το έργο τους ο Μεθόδιος και ο μεγάλος αδελφός του ρίζωσαν βαθιά στις σλαβικές χώρες τον βυζαντινό πολιτισμό, που με τον καιρό απέφεραν πλούσιους καρπούς. Το έργο αυτό έχει ακατάλυτη σημασία για τους νότιους και ανατολικούς Σλάβους. Οι λαοί αυτοί οφείλουν τη γραφή τους καθώς και τις απαρχές της εθνικής τους φιλολογίας και του πολιτισμού τους στους δύο θεσσαλονικείς αδελφούς, τους «αποστόλους των Σλάβων».

Georg Ostrogorsky, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, τομ. 2, σελ. 102-3

❊

Ο εκχριστιανισμός των Βουλγάρων

 

Το Βουλγαρικό Κράτος υπό τον Βόρη Α΄ (852-889)
[πηγή: Βικπαίδεια]

Μετά την εκχριστιάνιση της Μοραβίας οι Βούλγαροι διαισθάνθηκαν επίσης την ανάγκη να εδραιώσουν την πολιτική και πολιτιστική τους οντότητα με την αποδοχή του χριστιανισμού. Ενώ όμως η Μοραβία στράφηκε στο Βυζάντιο, ο βούλγαρος ηγεμόνας Βόρης έστειλε τους πρέσβεις του στους Φράγκους. Το Βυζάντιο επενέβη αστραπιαία, γιατί ήταν αδύνατο να επιτρέψει την πνευματική προσάρτηση της γειτονικής χώρας στο κράτος των Φράγκων και κατά συνέπεια στη Ρώμη. [...] Η εμφάνιση των Βυζαντινών στρατευμάτων στα βουλγαρικά σύνορα καθώς και η επιβλητική επίδειξη του αυτοκρατορικού στόλου στις βουλγαρικές ακτές ανάγκασαν το Βόρη να ενδώσει στις βυζαντινές αξιώσεις. Το 864 δέχθηκε το χριστιανισμό από το Βυζάντιο και έλαβε το όνομα Μιχαήλ, το όνομα δηλαδή του βυζαντινού αυτοκράτορα, ο οποίος ήταν ανάδοχος στη βάπτισή του. Αμέσως μετά ο ελληνικός κλήρος προχώρησε, σύμφωνα με τις υποδείξεις του πατριάρχη, στην εκχριστιάνιση του βουλγαρικού λαού και στη διοργάνωση της βουλγαρικής Εκκλησίας. 

Η εκχριστιάνιση της Βουλγαρίας είχε σαν αποτέλεσμα όχι μόνο μεγάλη πρόοδο στην πολιτιστική της ανάπτυξη, αλλά και την ολοκλήρωση της διαδικασίας του εκσλαβισμού της και συνάμα την πολιτική και φυλετική ενοποίηση του νέου αυτού κράτους.

Georg Ostrogorsky, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, τομ. 2, σελ. 104

Η στροφή του Βόρη-Μιχαήλ στο Βυζάντιο ήταν [...] αποτέλεσμα όχι ειλικρινούς διάθεσης, αλλά στρατιωτικής πίεσης που ασκήθηκε από το Βυζάντιο και από το φόβο ότι η θρησκευτική εξάρτηση της Μοραβίας από το Βυζάντιο θα είχε ως συνέπεια τη δημιουργία θανάσιμου για τη Βουλγαρία κλοιού. 

Ι. Καραγιαννόπουλος, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους

 

✍ Άσκηση

Δοκιμάστε τις γνώσεις σας λύνοντας την επόμενη διαδραστική άσκηση:

 

Θέλω κι άλλο!

• Διαβάστε ή κατεβάστε το σχεδιάγραμμα της ενότητας με πηγές, ερωτήσεις και ασκήσεις πολλαπλής επιλογής.
• Η αποστολή εκχριστιανισμού των Σλάβων: διαδραστική εφαρμογή από το Φωτόδενδρο.
• Οι διαφορές των δύο εκκλησιών: μαθησιακό αντικείμενο από το  Φωτόδεντρο.

 

❦