 |
| Νόμισμα που απεικονίζει στη δεξιά πλευρά τον Νικηφόρο Β΄ Φωκά και τον θετό γιο του, μετέπειτα αυτοκράτορα Βασίλειο Β΄ (πηγή: Βικιπαίδεια) |
Η Βυζαντινή εποποιία
Επικοί αγώνες και επέκταση της Αυτοκρατορίας
1. Αγώνες με τους Άραβες
Ο ακόλουθος πίνακας στηρίχθηκε στις πληροφορίες του σχολικού βιβλίου και στους πίνακες των σελ. 143-4:
Ο ακόλουθος πίνακας στηρίχθηκε στις πληροφορίες του σχολικού βιβλίου και στους πίνακες των σελ. 143-4:
Αυτοκράτορας
|
Δραστηριότητα
|
Χρονολογία
|
Ρωμανός
Α΄ Λακαπηνός
(920-944)
|
Κατάκτηση
συριακής Έδεσσας
|
944
|
Ρωμανός
Β΄
(959-963)
|
Ανάκτηση
Κρήτης
|
961
|
Νικηφόρος
Β΄ Φωκάς
(963-969)
|
Ανάκτηση
Κύπρου & Συρίας
|
965
|
Ιωάννης
Α΄ Τζιμισκής
(969-976)
|
Ανάκτηση
Παλαιστίνης
|
975
|
Βασίλειος
Β΄
(976-1025)
|
Υποταγή
της Βουλγαρίας
|
1018
|
2. Αγώνες με τους Βούλγαρους
(α) τσάρος Συμεών: ποια τα κύρια γεγονότα της βασιλείας του;
- σπουδαγμένος στην Πόλη (ελληνομαθής) ονειρευόταν μια βουλγαροβυζαντινή αυτοκρατορία. [Ο Συμεών βασίλεψε από το 893 ως το 927 και κατάφερε να επεκτείνει σημαντικά το βουλγαρικό κράτος (δες και τον χάρτη στη σελ.25 του βιβλίου)]
- πολιόρκησε δύο φορές την Πόλη (913 και 924).
- απέδωσε στον εαυτό του τον τίτλο βασιλεύς Ρωμαίων και Βουλγάρων.
- σπουδαγμένος στην Πόλη (ελληνομαθής) ονειρευόταν μια βουλγαροβυζαντινή αυτοκρατορία. [Ο Συμεών βασίλεψε από το 893 ως το 927 και κατάφερε να επεκτείνει σημαντικά το βουλγαρικό κράτος (δες και τον χάρτη στη σελ.25 του βιβλίου)]
- πολιόρκησε δύο φορές την Πόλη (913 και 924).
- απέδωσε στον εαυτό του τον τίτλο βασιλεύς Ρωμαίων και Βουλγάρων.
 |
| Η Βουλγαρική Αυτοκρατορία γύρω στα 960, πριν από τους πολέμους με Ρώσους και Βυζαντινούς. [πηγή: Βικιπαίδεια] |
(β) τσάρος Σαμουήλ (βασίλεψε από το 997 ως το 1014):
- το επίκεντρο του κράτους του:
Το νέο Βουλγαρικό Κράτος που ίδρυσε είχε επίκεντρο την Αχρίδα.
- το επίκεντρο του κράτους του:
Το νέο Βουλγαρικό Κράτος που ίδρυσε είχε επίκεντρο την Αχρίδα.
- με ποιον βυζαντινό αυτοκράτορα συγκρούστηκε και ποιο το αποτέλεσμα των πολέμων;
Ο Σαμουήλ συγκρούστηκε επανειλημμένα με τον βυζαντινό στρατό, όσο ήταν αυτοκράτορας ο Βασίλειος Β΄. Μετά τη μάχη του Σπερχειού (997) και του Κλειδίου (1014) ο Βασίλειος Β΄ κατάφερε να υποτάξει τους Βουλγάρους και να ενσωματώσει τη Βουλγαρία στην επικράτεια του Βυζαντίου.
 |
| Xάρτης της Βουλγαρίας στη μεγαλύτερή της έκταση κατά τη βασιλεία του Σαμουήλ γύρω στα 1000. Αποτυπώνονται επίσης οι πορεία των στρατευμάτων και οι μάχες Βουλγάρων και Βυζαντινών. [πηγή: Βικιπαίδεια] |
3. Οικονομικές συνέπειες των πολέμων
(α) οικονομική ανάπτυξη:
- προστέθηκαν νέα εδάφη και εργατικό δυναμικό.
- η καλλιέργεια της γης γινόταν απρόσκοπτα, γιατί σταμάτησαν οι αραβικές επιδρομές.
- αυξήθηκε η παραγωγή και τα κρατικά έσοδα.
(β) ο πλούτος έφερε περισσότερες δυνατότητες και διεθνές κύρος στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία και αυτοπεποίθηση στους υπηκόους της.
Ο Βασίλειος Β' βγήκε νικητής από τον αγώνα με τη αριστοκρατία της Μ. Ασίας. Μετά από απεγνωσμένη πάλη και εξοντωτικούς εμφύλιους πολέμους πέτυχε να κατατροπώσει όλους τους εχθρούς και τους αντιπάλους του. Ο πόλεμος όμως είχε διαρκέσει δεκατρία ολόκληρα χρόνια και στο διάστημα αυτό των πικρών δοκιμασιών μεταβλήθηκε σημαντικά και ο χαρακτήρας του αυτοκράτορα. Είχε χάσει πια κάθε διάθεση για τις απολαύσεις της ζωής, που είχε γευθεί στη νεότητα του με αχαλίνωτο πάθος. Έγινε σκοτεινός και καχύποπτος, δεν είχε εμπιστοσύνη σε κανένα και δεν γνώριζε ούτε φιλία ούτε αγάπη. Ο αυτοκράτορας αυτός έμεινε σε όλη του τη ζωή ανύπαντρος. Ζούσε μόνος και κλεισμένος στον εαυτό του, και κυβέρνησε εντελώς μόνος την αυτοκρατορία αποφεύγοντας κάθε συμβουλή -ήταν πράγματι ένας αυτοκράτορας στην κυριολεξία του όρου. Ο τρόπος της ζωής του ήταν ο τρόπος ζωής του ασκητή ή του πολεμιστή. Η αυλική μεγαλοπρέπεια δεν τον συγκινούσε και δεν έτρεφε καμία συμπάθεια ούτε για τη τέχνη και τη επιστήμη, αυτός που ήταν εγγονός του λόγιου Κωνσταντίνου Πορφυρογέννητου. Έδειξε μεγάλη αποστροφή στη ρητορική τέχνη, που τόσο αγαπούσαν στο Βυζάντιο. Η έκφραση του ήταν απλή και κοφτή, και θεωρούνταν άτεχνη και ωμή από τους καλλιεργημένους Βυζαντινούς. Αν και ήταν εχθρός της αριστοκρατίας δεν επιζήτησε να κερδίσει τη εύνοια του λαού. Από τους υπηκόους του απαιτούσε υπακοή, όχι αγάπη. Όλη του η φιλοδοξία στράφηκε στην αύξηση της δυνάμεως του κράτους και στον αγώνα εναντίον των εξωτερικών και εσωτερικών εχθρών της αυτοκρατορίας.
Όταν μετά τη επιστροφή του από την Ασία το έτος 1001 εμφανίσθηκε ο Βασίλειος εκ νέου στα Βαλκάνια, άρχισε η μεγάλη βυζαντινή αντεπίθεση, την οποία διηύθυνε προσωπικά ο αυτοκράτορας, σύμφωνα με ένα τέλεια μελετημένο σχέδιο, και η οποία είχε ως αμετακίνητο στόχο να κόψει το νήμα της ζωής του εχθρού. Αρχικά ο Βασίλειος εισέβαλε στην περιοχή της Σαρδικής και κυρίευσε όλα τα γειτονικά κάστρα. Με τον τρόπο αυτό αποκλείσθηκε ο Σαμουήλ από τις παλαιές βουλγαρικές παραδουνάβιες κτήσεις ενώ, παράλληλα, βυζαντινοί στρατηγοί κατέλαβαν τις άλλοτε βουλγαρικές πρωτεύουσες Πλίσκα και Μεγάλη Πρεσθλάβα καθώς και τη Μικρή Πρεσθλάβα. Στη συνέχεια ο Βασίλειος Β' επέστρεψε στη Μακεδονία όπου η Βέρροια παραδόθηκε και τα Σέρβια εκπορθήθηκαν. Έτσι εξασφαλίσθηκε η πρόσβαση προς τη βόρεια Ελλάδα. Με γρήγορο ρυθμό αποκαταστάθηκε η βυζαντινή κυριαρχία στη Θεσσαλία, ενώ ο Βασίλειος εμφανίσθηκε πάλι στη Μακεδονία και μετά από άγρια μάχη κατέλαβε την καλά οχυρωμένη πόλη Βοδινά (Έδεσσα). Ο επόμενος στόχος ήταν η Βιδύνη, το σπουδαίο παραδουνάβειο κάστρο, το όποιο κυρίευσε υστέρα από οκτάμηνη πολιορκία, χωρίς να παρασυρθεί από τη έξυπνη παραπλανητική κίνηση του Σαμουήλ, ο οποίος κατέλαβε και λεηλάτησε τη Αδριανούπολη. Από τη Βιδύνη ο αυτοκράτορας κινήθηκε με γρήγορη προέλαση προς τον νότο. Στον ποταμό Αξιό, κοντά στα Σκόπια, πέτυχε αποφασιστική νίκη εναντίον τού στρατού του Σαμουήλ οπότε και παραδόθηκαν τα Σκόπια (1004). Με τη κατάληψη των Σκοπίων και των Βοδινών οι κεντρικές περιοχές του κράτους του Σαμουήλ αποκλείσθηκαν. Μετά από τετράχρονο ασταμάτητο πόλεμο, στη διάρκεια του όποιου το Βυζάντιο κέρδιζε τη μία νίκη μετά την άλλη, ο εχθρός έχασε περισσότερα από τα μισά εδάφη του. Τώρα ήταν πια κατάλληλος καιρός για το Βασίλειο να διακόψει τις επιχειρήσεις του και να επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη μέσω Φιλιππουπόλεως για να παραχειμάσει. Όπως γράφει ένας σύγχρονος του «ἐποιεῖτο τάς πρός τούς βαρβάρους στρατειάς οὐχ ὥσπερ εἰώθασιν οἱ πλείους τῶν βασιλέων ποιεῖν, μεσοῦντος ἐξιόντες ἔαρος καί τελευτῶντος θέρους έπαναζευγνύοντες, ἀλλ' ὅρος αὐτῷ τῆς άναζεύξεως ἤν τό τοῦ σκοποῦ τέλος, ἐφ' ᾧ καί τήν κίνησιν ἐποιήσατο».
Πράγματι, δεν χωρούσε πια καμία αμφιβολία για την έκβαση του πολέμου. Το βυζαντινό κράτος, που στηριζόταν σε μακραίωνες παραδόσεις, απέδειξε άλλη μια φορά την υπεροχή του. Ο τολμηρός τσάρος δεν μπόρεσε να νικήσει στην αναμέτρηση με τη βυζαντινή πολεμική τέχνη, τη στρατιωτική οργάνωση και τα τεχνικά μέσα της γηραιάς αυτοκρατορίας. Οι στρατηγοί και οι διοικητές του άρχισαν να τον εγκαταλείπουν: το 1005 έπεσε το Δυρράχιο στα χέρια του βυζαντινού αυτοκράτορα ύστερα από προδοσία. Το τελειωτικό όμως κτύπημα δόθηκε τον Ιούλιο του 1014 ύστερα από μακροχρόνιους αγώνες, για τους οποίους γνωρίζουμε ελάχιστα. Σε μια στενή διάβαση της οροσειράς Βελάσιτζα, που είναι γνωστή ως Κλειδίον, στην περιοχή του άνω Στρυμόνα ο στρατός του Σαμουήλ κυκλώθηκε. Ο τσάρος βέβαια κατόρθωσε να διαφύγει στην Πρίλαπο, ένα μεγάλο όμως τμήμα του στρατού του βρήκε το θάνατο, ενώ ένα ακόμη μεγαλύτερο αιχμαλωτίστηκε. Ο Βασίλειος ο Βουλγαροκτόνος πανηγύρισε τη νίκη του με μια τρομερή πράξη. Διέταξε να τυφλωθούν οι αιχμάλωτοι (περίπου 14.000) και να χωρισθούν σε ομάδες από εκατό άνδρες με ένα μονόφθαλμο ως αρχηγό κάθε ομάδας και να οδηγηθούν στον τσάρο τους, στην Πρίλαπο. Όταν ο Σαμουήλ αντίκρισε τη αποτρόπαιη αυτή πομπή έπεσε λιπόθυμος στο έδαφος. Δύο μέρες αργότερα ο γενναίος τσάρος πέθανε (6 Οκτωβρίου 1014).
[Ο Βασίλειος Β΄] πέθανε στις 15 Δεκεμβρίου 1025. Κληροδότησε μιαν αυτοκρατορία που εκτεινόταν από τις οροσειρές της Αρμενίας ως την Αδριατική και από τον Ευφράτη ως το Δούναβη. Είχε ενσωματώσει στην αυτοκρατορία αυτή ένα αχανές σλαβικό βασίλειο, ενώ ένα άλλο, ακόμη μεγαλύτερο, βρισκόταν κάτω από την πνευματική του επιρροή.
(α) οικονομική ανάπτυξη:
- προστέθηκαν νέα εδάφη και εργατικό δυναμικό.
- η καλλιέργεια της γης γινόταν απρόσκοπτα, γιατί σταμάτησαν οι αραβικές επιδρομές.
- αυξήθηκε η παραγωγή και τα κρατικά έσοδα.
(β) ο πλούτος έφερε περισσότερες δυνατότητες και διεθνές κύρος στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία και αυτοπεποίθηση στους υπηκόους της.
 |
| Τα σύνορα του Βυζαντινού Κράτους γύρω στα 1025 |
✻
Παραθέματα:
Η
προσωπικότητα του Βασίλειου Β΄
Ο Βασίλειος Β' βγήκε νικητής από τον αγώνα με τη αριστοκρατία της Μ. Ασίας. Μετά από απεγνωσμένη πάλη και εξοντωτικούς εμφύλιους πολέμους πέτυχε να κατατροπώσει όλους τους εχθρούς και τους αντιπάλους του. Ο πόλεμος όμως είχε διαρκέσει δεκατρία ολόκληρα χρόνια και στο διάστημα αυτό των πικρών δοκιμασιών μεταβλήθηκε σημαντικά και ο χαρακτήρας του αυτοκράτορα. Είχε χάσει πια κάθε διάθεση για τις απολαύσεις της ζωής, που είχε γευθεί στη νεότητα του με αχαλίνωτο πάθος. Έγινε σκοτεινός και καχύποπτος, δεν είχε εμπιστοσύνη σε κανένα και δεν γνώριζε ούτε φιλία ούτε αγάπη. Ο αυτοκράτορας αυτός έμεινε σε όλη του τη ζωή ανύπαντρος. Ζούσε μόνος και κλεισμένος στον εαυτό του, και κυβέρνησε εντελώς μόνος την αυτοκρατορία αποφεύγοντας κάθε συμβουλή -ήταν πράγματι ένας αυτοκράτορας στην κυριολεξία του όρου. Ο τρόπος της ζωής του ήταν ο τρόπος ζωής του ασκητή ή του πολεμιστή. Η αυλική μεγαλοπρέπεια δεν τον συγκινούσε και δεν έτρεφε καμία συμπάθεια ούτε για τη τέχνη και τη επιστήμη, αυτός που ήταν εγγονός του λόγιου Κωνσταντίνου Πορφυρογέννητου. Έδειξε μεγάλη αποστροφή στη ρητορική τέχνη, που τόσο αγαπούσαν στο Βυζάντιο. Η έκφραση του ήταν απλή και κοφτή, και θεωρούνταν άτεχνη και ωμή από τους καλλιεργημένους Βυζαντινούς. Αν και ήταν εχθρός της αριστοκρατίας δεν επιζήτησε να κερδίσει τη εύνοια του λαού. Από τους υπηκόους του απαιτούσε υπακοή, όχι αγάπη. Όλη του η φιλοδοξία στράφηκε στην αύξηση της δυνάμεως του κράτους και στον αγώνα εναντίον των εξωτερικών και εσωτερικών εχθρών της αυτοκρατορίας.
Georg Ostrogorsky, Ιστορία του
Βυζαντινού Κράτους,
τομ. 2, σελ.187-188.
Βασίλειος
Β΄: η βαλκανική εκστρατεία
Όταν μετά τη επιστροφή του από την Ασία το έτος 1001 εμφανίσθηκε ο Βασίλειος εκ νέου στα Βαλκάνια, άρχισε η μεγάλη βυζαντινή αντεπίθεση, την οποία διηύθυνε προσωπικά ο αυτοκράτορας, σύμφωνα με ένα τέλεια μελετημένο σχέδιο, και η οποία είχε ως αμετακίνητο στόχο να κόψει το νήμα της ζωής του εχθρού. Αρχικά ο Βασίλειος εισέβαλε στην περιοχή της Σαρδικής και κυρίευσε όλα τα γειτονικά κάστρα. Με τον τρόπο αυτό αποκλείσθηκε ο Σαμουήλ από τις παλαιές βουλγαρικές παραδουνάβιες κτήσεις ενώ, παράλληλα, βυζαντινοί στρατηγοί κατέλαβαν τις άλλοτε βουλγαρικές πρωτεύουσες Πλίσκα και Μεγάλη Πρεσθλάβα καθώς και τη Μικρή Πρεσθλάβα. Στη συνέχεια ο Βασίλειος Β' επέστρεψε στη Μακεδονία όπου η Βέρροια παραδόθηκε και τα Σέρβια εκπορθήθηκαν. Έτσι εξασφαλίσθηκε η πρόσβαση προς τη βόρεια Ελλάδα. Με γρήγορο ρυθμό αποκαταστάθηκε η βυζαντινή κυριαρχία στη Θεσσαλία, ενώ ο Βασίλειος εμφανίσθηκε πάλι στη Μακεδονία και μετά από άγρια μάχη κατέλαβε την καλά οχυρωμένη πόλη Βοδινά (Έδεσσα). Ο επόμενος στόχος ήταν η Βιδύνη, το σπουδαίο παραδουνάβειο κάστρο, το όποιο κυρίευσε υστέρα από οκτάμηνη πολιορκία, χωρίς να παρασυρθεί από τη έξυπνη παραπλανητική κίνηση του Σαμουήλ, ο οποίος κατέλαβε και λεηλάτησε τη Αδριανούπολη. Από τη Βιδύνη ο αυτοκράτορας κινήθηκε με γρήγορη προέλαση προς τον νότο. Στον ποταμό Αξιό, κοντά στα Σκόπια, πέτυχε αποφασιστική νίκη εναντίον τού στρατού του Σαμουήλ οπότε και παραδόθηκαν τα Σκόπια (1004). Με τη κατάληψη των Σκοπίων και των Βοδινών οι κεντρικές περιοχές του κράτους του Σαμουήλ αποκλείσθηκαν. Μετά από τετράχρονο ασταμάτητο πόλεμο, στη διάρκεια του όποιου το Βυζάντιο κέρδιζε τη μία νίκη μετά την άλλη, ο εχθρός έχασε περισσότερα από τα μισά εδάφη του. Τώρα ήταν πια κατάλληλος καιρός για το Βασίλειο να διακόψει τις επιχειρήσεις του και να επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη μέσω Φιλιππουπόλεως για να παραχειμάσει. Όπως γράφει ένας σύγχρονος του «ἐποιεῖτο τάς πρός τούς βαρβάρους στρατειάς οὐχ ὥσπερ εἰώθασιν οἱ πλείους τῶν βασιλέων ποιεῖν, μεσοῦντος ἐξιόντες ἔαρος καί τελευτῶντος θέρους έπαναζευγνύοντες, ἀλλ' ὅρος αὐτῷ τῆς άναζεύξεως ἤν τό τοῦ σκοποῦ τέλος, ἐφ' ᾧ καί τήν κίνησιν ἐποιήσατο».
Πράγματι, δεν χωρούσε πια καμία αμφιβολία για την έκβαση του πολέμου. Το βυζαντινό κράτος, που στηριζόταν σε μακραίωνες παραδόσεις, απέδειξε άλλη μια φορά την υπεροχή του. Ο τολμηρός τσάρος δεν μπόρεσε να νικήσει στην αναμέτρηση με τη βυζαντινή πολεμική τέχνη, τη στρατιωτική οργάνωση και τα τεχνικά μέσα της γηραιάς αυτοκρατορίας. Οι στρατηγοί και οι διοικητές του άρχισαν να τον εγκαταλείπουν: το 1005 έπεσε το Δυρράχιο στα χέρια του βυζαντινού αυτοκράτορα ύστερα από προδοσία. Το τελειωτικό όμως κτύπημα δόθηκε τον Ιούλιο του 1014 ύστερα από μακροχρόνιους αγώνες, για τους οποίους γνωρίζουμε ελάχιστα. Σε μια στενή διάβαση της οροσειράς Βελάσιτζα, που είναι γνωστή ως Κλειδίον, στην περιοχή του άνω Στρυμόνα ο στρατός του Σαμουήλ κυκλώθηκε. Ο τσάρος βέβαια κατόρθωσε να διαφύγει στην Πρίλαπο, ένα μεγάλο όμως τμήμα του στρατού του βρήκε το θάνατο, ενώ ένα ακόμη μεγαλύτερο αιχμαλωτίστηκε. Ο Βασίλειος ο Βουλγαροκτόνος πανηγύρισε τη νίκη του με μια τρομερή πράξη. Διέταξε να τυφλωθούν οι αιχμάλωτοι (περίπου 14.000) και να χωρισθούν σε ομάδες από εκατό άνδρες με ένα μονόφθαλμο ως αρχηγό κάθε ομάδας και να οδηγηθούν στον τσάρο τους, στην Πρίλαπο. Όταν ο Σαμουήλ αντίκρισε τη αποτρόπαιη αυτή πομπή έπεσε λιπόθυμος στο έδαφος. Δύο μέρες αργότερα ο γενναίος τσάρος πέθανε (6 Οκτωβρίου 1014).
Georg Ostrogorsky, Ιστορία του
Βυζαντινού Κράτους,
τομ. 2, σελ.192-193.
Το
τέλος του Βασίλειου Β΄
[Ο Βασίλειος Β΄] πέθανε στις 15 Δεκεμβρίου 1025. Κληροδότησε μιαν αυτοκρατορία που εκτεινόταν από τις οροσειρές της Αρμενίας ως την Αδριατική και από τον Ευφράτη ως το Δούναβη. Είχε ενσωματώσει στην αυτοκρατορία αυτή ένα αχανές σλαβικό βασίλειο, ενώ ένα άλλο, ακόμη μεγαλύτερο, βρισκόταν κάτω από την πνευματική του επιρροή.
Ένας συγγραφέας του 13ου αιώνα θεωρεί ως πιο σημαντικούς αυτοκράτορες του Βυζαντίου τον Ηράκλειο και το
Βασίλειο Β΄. Τα δύο αυτά ονόματα, που είναι χωρίς αμφιβολία τα μεγαλύτερα
ονόματα της βυζαντινής ιστορίας, συμβολίζουν την ηρωική εποχή του Βυζαντίου, η
οποία άρχισε με τον πρώτο και έκλεισε με τον δεύτερο.
Georg
Ostrogorsky, Ιστορία του Βυζαντινού
Κράτους,
τομ. 2, σελ. 197.
✍ Άσκηση
Δοκιμάστε τις γνώσεις σας λύνοντας την επόμενη διαδραστική άσκηση:
Θέλω κι άλλο!
- Η πολιορκία του Χάνδακα και η ανάκτηση της Κρήτης από τον Νικηφόρο Φωκά (960-961) – βίντεο από το κανάλι Kings and Generals (χωρίς ελληνικούς υπότιτλους).
- Νικηφόρος Φωκάς: προέλαση εναντίον των Αράβων (961-962) – βίντεο από το κανάλι Kings and Generals (χωρίς ελληνικούς υπότιτλους).
- Βασίλειος Β': άνοδος στο θρόνο και στρατιωτικές επιχειρήσεις - βίντεο από το κανάλι Kings and Generals (με ελληνικούς υπότιτλους).
- Διαβάστε το σχεδιάγραμμα της ενότητας με ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής.
❦
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου