Ιστορία Β΄ Γυμνασίου (5) - Ο Ιουστινιανός και το έργο του

Η μορφή του Ιουστινιανού σε ψηφιδωτό του ναού του Αγίου Βιταλίου στη Ραβέννα (πηγή: Βικιπαίδεια)

 

Ο Ιουστινιανός και το έργο του

Α. Το πολιτικό του πρόγραμμα

Ένα κράτος, μία εκκλησία, μία νομοθεσία.

Νεοελληνική Λογοτεχνία Α΄ Γυμνασίου (3) - Το πιο γλυκό ψωμί (λαϊκό παραμύθι)

Ο Ορφέας Περίδης υπογράφει τους στίχους και τη μουσική αυτού του όμορφου τραγουδιού με τίτλο Παραμύθι.

✽

Το πιο γλυκό ψωμί

(λαϊκό παραμύθι) 

Βασικά σημεία

1. Γιατί είναι σημαντικά τα παραμύθια; 

(α) ήταν βασικό μέσο ψυχαγωγίας του λαού,

(β) αύξαναν τις γνώσεις και διεύρυναν τη φαντασία του κοινού,

(γ) μέσα στα παραμύθια βρίσκουμε πολλά παραδείγματα λαϊκής σοφίας και πείρας,

(δ) επίσης, μέσα από τα παραμύθια μπορούμε να μάθουμε πολλά για τον χαρακτήρα, τη νοοτροπία και τον πολιτισμό ενός λαού.

Αρχαία Ελληνικά Κείμενα (μετάφραση) Α΄ Γυμνασίου (2) - Οδύσσεια, α 1-25

Όμηρος, προτομή μαρμάρινη (1ος-2ος αι. μ.Χ.) Ρώμη, Βάιες, The British Museum

Οδύσσεια α 1-25, Προοίμιο

Βασικά σημεία:

1. Τι είναι το προοίμιο;	Προοίμιο ενός έργου είναι η εισαγωγή του, όπου μαθαίνουμε το θέμα και τον πρωταγωνιστή (ή πρωταγωνιστές). Δες περισσότερες λεπτομέρειες στην υποσημείωση 1 της σελ.17.
2. Τα δύο προοίμια της Οδύσσειας: ποιος μιλά και ποια τα θέματά τους;	Στο 1ο προοίμιο (στ.1-13) ακούμε τη φωνή του ποιητή. Τα θέματά του: (α) μερικές από τις περιπέτειες του Οδυσσέα:        - κατέκτησε την Τροία,        - περιπλανήθηκε στα πέρατα του κόσμου,        - γνώρισε πολλές πόλεις και ανθρώπους,        - έχασε τους συντρόφους του· (β) οι ιδιότητες του κεντρικού ήρωα: κοσμογυρισμένος, κατακτητής, σοφός, έμπειρος, ταλαιπωρημένος, φιλάνθρωπος. Στο 2ο προοίμιο (στ.14-25) ακούμε τη φωνή της Μούσας. Τα θέματα: (α) ο Οδυσσέας βρίσκεται στο νησί της Καλυψώς και θέλει να επιστρέψει στην Ιθάκη· (β) ο Οδυσσέας θα γυρίσει στο νησί του, αλλά εκεί τον περιμένουν άλλες περιπέτειες.
3.  Ποιοι εμποδίζουν τον Οδυσσέα να επιστρέψει στην Ιθάκη και γιατί; Ποιοι φαίνεται ότι θα τον βοηθήσουν;	Τον εμποδίζουν η νύμφη Καλυψώ, που τον θέλει κοντά της και ο θεός Ποσειδώνας, γιατί του τύφλωσε τον γιο του, τον Κύκλωπα Πολύφημο. Οι υπόλοιποι θεοί τον συμπαθούν και θα τον βοηθήσουν (στ.23).
4. Λογοτεχνικοί όροι: κύκλος, in medias res, μεταφορά.	(α) κύκλος ή κυκλικό σχήμα: δες την υποσημείωση 8, σελ.18. Παράδειγμα: 1 Τον άντρα, Μούσα, τον πολύτροπο να μου ανιστορήσεις … 12 Από όπου θες, Θεά, ξεκίνα την αυτήν την ιστορία … (β) μεταφορά· μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα: 2-3 αφού της Tροίας / πάτησε το κάστρο το ιερό 5 … πάθη πολλά που τον σημάδεψαν 6 σηκώνοντας το βάρος ... 11 ... κι αυτός τους άρπαξε του γυρισμού τη μέρα. (γ) in medias res: δες την υποσημείωση 9, σελ.18.

 ❦

Νεοελληνική Λογοτεχνία Γ΄ Γυμνασίου (2) - Tου γιοφυριού της Άρτας

Το γεφύρι της Πλάκας στο νομό Ιωαννίνων

Δημοτικό τραγούδι, Tου γιοφυριού της Άρτας

Βασικά σημεία

1. Θεματικά κέντρα

Τα κυρίαρχα θέματα που αναδεικνύονται στο ποίημα είναι τα εξής: 

• Οι θυσίες που απαιτούνται για τα μεγάλα έργα.
• Το αίσθημα της ευθύνης του πρωτομάστορα αλλά και της γυναίκας του.
• Η δύναμη της κατάρας.
• Η αδερφική αγάπη.

Ιστορία Β΄ Γυμνασίου (4) - Εξελίξεις ως τις αρχές του 6ου αι., Αιρέσεις-Χριστιανισμός-Αρχαία θρησκεία

Εξελίξεις ως τις αρχές του 6ου αι.

 

Βασικά σημεία: 

 

1. Οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα

- οι πόλεις στα ανατολικά παίζουν ιδιαίτερο οικονομικό ρόλο.

- κύρια πηγή πλούτου η γεωργία· δύο σημαντικές εξελίξεις:

(α) πολλοί μικροκαλλιεργητές βουλιάζουν στα χρέη και πουλούν τη γη τους σε πλούσιους γαιοκτήμονες, που επιτρέπουν στους πρώην ιδιοκτήτες να παραμείνουν στη γη τους ως πάροικοι.

(β) η φορολογία πλήττει κυρίως τον αγροτικό πληθυσμό: οι αγρότες για να γλιτώσουν καταφεύγουν στις πόλεις ή στα μοναστήρια.

 

Νεοελληνική Λογοτεχνία Α΄ Γυμνασίου (2) - Δροσίνης, Θαλασσινά τραγούδια

Δροσίνης Γεώργιος, Θαλασσινά τραγούδια

Βασικά σημεία

1. Στιχουργική 

Το ποίημα, χαρακτηριστικό δείγμα παραδοσιακής ποίησης, αποτελείται από 4 οκτάστιχες στροφές. Η ομοιοκαταληξία του είναι πλεκτή. Σε κάθε στροφή ομοιοκαταληκτούν οι στίχοι 1-3, 2-4, 5-7 και 6-8. 

2. Οι εικόνες του ποιήματος

Στο ποίημα συναντάμε καθαρά θαλασσινές εικόνες: στην 1η στροφή βλέπουμε την εικόνα του ήλιου που καθρεφτίζεται στη γαλανή θάλασσα και την εικόνα των μικρών ψαριών που παίζουν στα ασημένια κύματα· στη 2η στροφή πρωταγωνιστεί ένα δελφίνι που κολυμπά δίπλα στο καράβι και τυλίγεται με τους αφρούς των κυμάτων· στην 3η στροφή οι γλάροι πετούν γύρω από τα ξάρτια του καραβιού και βουτούν στο νερό· το ποίημα ολοκληρώνεται με την 4η στροφή, όπου βλέπουμε την εικόνα των καραβιών που αρμενίζουν στη θάλασσα.

3. Η ατμόσφαιρα του ποιήματος

Το ποίημα έχει χαρούμενο και ειρηνικό τόνο. Οι ζωηρές και λαμπερές εικόνες που διαλέγει ο ποιητής παρουσιάζουν την ειδυλλιακή και μαγευτική πλευρά της θάλασσας και της θαλασσινής ζωής.

 

4. Σχήματα λόγου 

(α) μεταφορές: - Γλυκά φυσά ο μπάτης: η λέξη γλυκά δεν αναφέρεται βέβαια στη γεύση του ανέμου, αλλά στον ήρεμο τρόπο που πνέει και στην ευχάριστη αίσθηση που δημιουργεί.

- ψαράκια χρυσοφτέρωτα / σε κύματα ασημένια: το επίθετο χρυσοφτέρωτα σημαίνει όχι ότι τα ψάρια έχουν φτερά φτιαγμένα από χρυσό αλλά πως τα φτερά τους είναι λαμπερά, όπως το χρυσάφι. Τη λευκή και εκτυφλωτική λάμψη των κυμάτων τονίζει και το επίθετο ασημένια στον επόμενο στίχο.

- χιονοπλασμένοι γλάροι: το επίθετο δηλώνει ότι οι γλάροι είναι κατάλευκοι, λες και πλάστηκαν από χιόνι.

(β) παρομοίωση:
- Και γύρω καραβάκια [...] σαν άσπρα προβατάκια: η παρομοίωση κάνει μια σύγκριση. Εδώ τα καράβια συγκρίνονται με/παρομοιάζονται με πρόβατα. Όπως τα πρόβατα βόσκουν τριγυρίζοντας αμέριμνα στο λιβάδι, έτσι και τα καράβια αρμενίζουν ήσυχα στην θάλασσα.

 

 

❧ 

Μερικές ζωγραφιές μαθητριών και μαθητών, εμπνευσμένες από το ποίημα του Δροσίνη:

Βιολέττα Μπασούρη, Το Γοργόφτερο δελφίνι

 

 

 

Όλγα-Μαρία Ρόμπη, Η γαλήνια θάλασσα

 

 

 

Κόλλιας Παναγιώτης, Το δελφίνι και το καράβι

 

Φανή Πέντου, Τα πανιά που ανεμίζουν

 

Μαναβής Δημήτρης, Η θάλασσα

 

 

 

Κωστούλα Μαρία, Το καράβι και το δελφίνι

 

 

❦

Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Γυμνασίου (2) - Ενότητα 2η: Γλώσσα-Γλώσσες και πολιτισμοί

Παρακολουθήστε ένα απόσπασμα ενημερωτικής εκπομπής της κρατικής τηλεόρασης, όπου ο δημοσιογράφος και η καλεσμένη του κ. Μαρία Κακριδή, καθηγήτρια κοινωνιογλωσσολογίας, συζητούν για τα greeklish: 

Στο επόμενο βίντεο οι παραγωγοί του Ράδιο Αρβύλα σχολιάζουν μια δημοσιογραφική έρευνα για τη γλώσσα των νέων:

 

 

✽

 

Θέματα για συζήτηση και παραγωγή λόγου

 

1. Με ποιους τρόπους μπορούμε να καλλιεργήσουμε τη μητρική μας γλώσσα;

• Διαβάζοντας τακτικά διάφορα κείμενα που σχετίζονται με θέματα που μας ενδιαφέρουν και πλουτίζοντας έτσι το λεξιλόγιο και την έκφρασή μας. Τα κείμενα αυτά μπορούμε να τα βρούμε στις εφημερίδες και στα διάφορα άλλα έντυπα που κυκλοφορούν. Προσέχουμε να επιλέγουμε σοβαρά έντυπα, που φροντίζουν την ποιότητα των κειμένων τα οποία δημοσιεύουν.
• Έχοντας οπωσδήποτε ένα καλό λεξικό, έντυπο ή ηλεκτρονικό, το οποίο πρέπει να συμβουλευόμαστε συχνά. 
• Μελετώντας κείμενα γραμμένα από καλούς χειριστές της γλώσσας, π.χ. δοκιμιογράφους, δημοσιογράφους κλπ.
• Αφιερώνοντας χρόνο στην ανάγνωση λογοτεχνικών έργων. Οι καταξιωμένοι  λογοτέχνες είναι καλοί χρήστες της γλώσσας και θα μας βοηθήσουν πολύ να βελτιώσουμε την έκφρασή μας.
• Γράφοντας όσο περισσότερο μπορούμε, ακόμη κι αν κάνουμε λάθη ορθογραφικά και εκφραστικά· με την άσκηση θα ξεπεράσουμε γρήγορα αυτά τα προβλήματα. 

2. Γνώση ξένων γλωσσών: γιατί είναι απαραίτητη στην εποχή μας; 

• Είναι απαραίτητη στην αγορά εργασίας. Θεωρείται προσόν του εργαζόμενου ή κάποιου που αναζητά εργασία στην πατρίδα του ή στο εξωτερικό. 
• Δίνει τη δυνατότητα σε κάποιον να μελετήσει ξενόγλωσσα βιβλία (επιστημονικά συγγράμματα, εφημερίδες, περιοδικά και λογοτεχνικά έργα) και να διαβάζει κείμενα δημοσιευμένα σε ξενόγλωσσες ιστοσελίδες. Έτσι, γνωρίζει και τη νοοτροπία των ξένων λαών και κερδίζει περισσότερες εμπειρίες στη ζωή του.
• Μπορεί κανείς να σπουδάσει ή να συνεχίσει τις σπουδές του σε πανεπιστήμια του εξωτερικού.
• Είναι αναγκαία η γνώση γλωσσών σε όσους εξαιτίας της δουλειάς τους ή του τόπου κατοικίας τους έρχονται σε επαφή με ξένους: κατοίκους ή εργαζόμενους σε τουριστικά μέρη, στελέχη επιχειρήσεων ή οργανισμών, δημοσιογράφους, πολιτικούς, διπλωμάτες, κλπ.
• Δίνει τη δυνατότητα στους ανθρώπους να χρησιμοποιούν αποτελεσματικότερα συσκευές υψηλής τεχνολογίας (π.χ. υπολογιστές).
• Αποκτά κανείς την άνεση να ταξιδεύει, να γνωρίζει άλλες χώρες και να προσαρμόζεται πιο εύκολα στο νέο περιβάλλον χωρίς να αισθάνεται ξένος και περιθωριοποιημένος.
• Δίνει τη δυνατότητα σε κάποιον να παρακολουθεί δορυφορικά προγράμματα και έτσι να ψυχαγωγείται, αλλά και να γνωρίζει την ιστορία και τον πολιτισμό των άλλων λαών. 

3. Με ποιους τρόπους μπορούμε να υποστηρίξουμε την εκμάθηση ξένων γλωσσών στο σχολείο;

• Οργανώνοντας τη διδασκαλία ξένων γλωσσών στη δημόσια εκπαίδευση, με στόχο τη συμμετοχή σε εξετάσεις για την απόκτηση τίτλου επάρκειας στην ξένη γλώσσα.
• Ενθαρρύνοντας τους μαθητές να διαβάζουν εύκολα και ενδιαφέροντα ξενόγλωσσα κείμενα (ενημερωτικά, λογοτεχνικά κλπ.) στα πλαίσια σχολικών εργασιών. Έτσι, οι μαθητές γνωρίζουν την πνευματική ζωή των άλλων λαών και  αποκτούν περισσότερες γνώσεις και εμπειρίες, δηλαδή πλατύτερη μόρφωση.
• Με την ενημέρωση και την προβολή της χρησιμότητας της γλωσσομάθειας. Βέβαια, η ελληνική οικογένεια είναι ενημερωμένη, γι’ αυτό τα περισσότερα παιδιά μαθαίνουν τουλάχιστο μία ξένη γλώσσα στα μαθητικά τους χρόνια.  
• Με τα προγράμματα ανταλλαγών, επισκέψεων και εκπαιδευτικής συνεργασίας μεταξύ σχολείων διαφορετικών χωρών.

✽

 

Κείμενα για περαιτέρω ενημέρωση και συζήτηση

 

Mαριάννα Tζιαντζή, Σταυροφορία κατά των γκρίκλις από το «Ράδιο Αρβύλα» 

Εκστρατεία για την αποφυγή των γκρίκλις (greeklish) στα γραπτά μηνύματα και στην ηλεκτρονική αλληλογραφία κήρυξε πρόσφατα η εκπομπή «Ράδιο Αρβύλα» (ΑΝΤ1). «Μια ολόκληρη γενιά», διαπιστώνουν οι Ρ.Α., «έχει μάθει καθημερινά να πληκτρολογεί ασταμάτητα γκρίκλις κι έχει σχεδόν ξεχάσει να γράφει ελληνικά». Οι παρουσιαστές προτρέπουν τους νέους να γυρίσουν το πληκτρολόγιο του κινητού ή του υπολογιστή τους στα ελληνικά... και αν κάνουν κάποια ορθογραφικά λάθη, δεν πειράζει, με τον καιρό θα μάθουν. Όπως αναφέρθηκε στον ΑΝΤ1, πολλοί νεαροί τηλεθεατές επικοινώνησαν με την εκπομπή και δήλωσαν ότι εγκατέλειψαν το λατινικό αλφάβητο και τώρα πια πληκτρολογούν μόνο στα ελληνικά. Αν και η ευαισθησία, η έγνοια για τη γραφή δεν είναι μονοπώλιο κανενός, είναι κωμικοτραγικό ένα ιδιωτικό κανάλι που, όπως όλα τα αδελφάκια του, δεν έχει ούτε μία εκπομπή για το βιβλίο, να υπερασπίζεται τον «γραπτό ελληνικό λόγο», τον οποίο «μπορεί να καταργήσει» η πρακτική των γκρίκλις.

Είναι η πρώτη φορά στα χρονικά της ελληνικής τηλεόρασης, που μια σατιρική εκπομπή ξεκινά μια εκστρατεία για τη γραφή – και όχι για τη γλώσσα, αν και οι «Ράδιο Αρβύλα» χαρακτηρίζουν τα γκρίκλις «καταστροφική συνήθεια για την ελληνική γλώσσα». Αν οι μαθητές άκουγαν την ίδια συμβουλή από τους καθηγητές τους στο γυμνάσιο ή στο λύκειο, μάλλον δεν θα έδιναν καμία σημασία. Όμως, στα μάτια των παιδιών και των εφήβων, ο τηλεοπτικός δάσκαλος έχει μεγαλύτερο κύρος από ό,τι ο πραγματικός. Η πρωτοβουλία αυτή του «Ράδιο Αρβύλα» παρουσιάζει ενδιαφέρον όχι μόνο για το αποτέλεσμα που ενδεχομένως θα φέρει, αλλά για την απήχησή της, που ήδη έχει εκδηλωθεί. Γύρω στις 90.000 είναι οι προβολές του σχετικού βίντεο στο ΥοuTube, ενώ πάρα πολλά είναι τα σχόλια σε αρκετά ιστολόγια. Αναρωτιέται κανείς ποια είναι η γνώμη των καθηγητών που ανακαλύπτουν γκρίκλις και συντμήσεις ακόμα και στις εκθέσεις των μαθητών...

Καλά έκαναν οι «Ράδιο Αρβύλα» κι έθιξαν το θέμα. Ούτε εκπαιδευτικοί ούτε γλωσσολόγοι είναι οι άνθρωποι και, επομένως, δεν μπορούσαν παρά να το θίξουν με όρους τηλεοπτικούς. Όμως, ενώ μιλούν για τη γλώσσα που κινδυνεύει, στο φόντο, στον ψηφιακό τοίχο της εκπομπής, είναι γραμμένες με μεγάλα κεφαλαία γράμματα οι αγγλικές λέξεις Politics, Freedom, Ecology, Please Baby κ.ά. Ακόμη και αν γυρίσει κανείς το πληκτρολόγιό του στα ελληνικά, τα γκρίκλις θα μπουν από την πίσω πόρτα αφού στην τηλεόραση –και όχι μόνο–, τα φτωχά, τα εύπεπτα, τα εργαλειακά αγγλικά συνδυάζονται με τα (συνήθως) φτωχά και νυσταλέα ελληνικά.

("δάσκαλε που δίδασκες!". Πόση απήχηση μπορεί να έχει η -κατά τα άλλα ορθή κι επαινετέα- έκκληση και πόσο φταίει η νέα γενιά για το φαινόμενο, όταν από το σύνολο σχεδόν των νεανικών εκπομπών και των περιοδικών η νεολαία βομβαρδίζεται από μοντέρνους και λαμπερούς -αγγλικούς κυρίως- όρους;)

✦

Γιάννης Χάρης, Θάνατος από αντιπάθεια

Κάπου στο Μεξικό πεθαίνει μια γλώσσα, πεθαίνει άλλη μια γλώσσα. Γιατί πεθαίνουν κι οι γλώσσες. Όχι όταν αλλάζουν, ας το πούμε με την ευκαιρία, ούτε όταν έρχονται σε επαφή με άλλες και δανείζονται απ’ αυτές, γιατί τότε ίσα ίσα εμπλουτίζονται και εξελίσσονται, όπως μας δείχνει η Ιστορία. Αλλά όταν εξαναγκάζονται οι ομιλητές τους να τις εγκαταλείψουν (μειονοτικές κ.ά. γλώσσες) ή και όταν τις εγκαταλείπουν οι ίδιοι καμιά φορά, για λόγους προσαρμογής και ενσωμάτωσης (οι Αρβανίτες λ.χ.). Άλλος λόγος, ο πιο συχνός και αναπόφευκτος, ο βιολογικός θάνατος όλων των ομιλητών τους, όπως συνέβη και συμβαίνει με πλήθος φυλές, της Αφρικής π.χ. και της Λατινικής Αμερικής.

Όταν πεθαίνει λοιπόν και ο τελευταίος ομιλητής μιας γλώσσας, πεθαίνει μαζί του κι η γλώσσα. Για την ακρίβεια, όταν πεθάνει ο προτελευταίος ομιλητής, λέει ο γλωσσολόγος Ντέιβιντ Κρύσταλ, γιατί δεν έχει πια με ποιον να μιλήσει ο τελευταίος που θα μείνει.

Αυτήν τη στιγμή στο Μεξικό ζει και ο προτελευταίος ομιλητής, ζουν δηλαδή δύο ομιλητές μιας γλώσσας, που τη λένε Αγιαπανέκο. Ένας γλωσσολόγος-ανθρωπολόγος ετοιμάζει λεξικό της, οι δύο τελευταίοι ομιλητές, 69 χρονών ο ένας, 75 ο άλλος, μένουν στο ίδιο χωριό, κι όμως η Αγιαπανέκο θεωρείται ήδη νεκρή. Γιατί οι δύο τελευταίοι ομιλητές δεν μιλιούνται μεταξύ τους, δεν συμπαθιούνται, λέει, δεν συμπαθιόντουσαν ίσως ποτέ.

Απολύτως ανθρώπινο να μη μιλιούνται δυο άνθρωποι· έτσι κι αλλιώς θα πέθαινε η γλώσσα· κι όμως, σου ’ρχεται να πεις: θάνατος γλώσσας από αντιπάθεια!

πηγή: http://yannisharis.blogspot.gr/  (1/6/13)

✦

Γ. Μπαμπινιώτης, Η εναλλακτική πρόταση για τη σωτηρία των γλωσσών

Ο Άγγλος γλωσσολόγος David Crystal, συγγραφέας (μεταξύ πολλών άλλων) τού «English as a global language» (Cambridge 1997), μιλώντας στην εφημερίδα «Guardian» είπε: «Ίσως μια μέρα η Αγγλική να είναι η μόνη γλώσσα που θα έχει μείνει να μάθει κανείς. Αν συμβεί κάτι τέτοιο, θα είναι η μεγαλύτερη πνευματική καταστροφή που γνώρισε ποτέ ο πλανήτης μας». Ο Crystal αναφερόμενος στον θάνατο των γλωσσών (D. Crystal: Language Death, Cambridge 2000) είπε την επίμαχη φράση για να δείξει ότι η κυριαρχία και επικράτηση στην επικοινωνία των ανθρώπων μίας και μόνο γλώσσας, οποιασδήποτε, αποτελεί πολιτισμική, ιστορική, αξιακή, πνευματική καταστροφή, προϋποθέτοντας τον θάνατο όλων των άλλων γλωσσών. 

Ανησυχητικά στοιχεία 

Είναι από καιρό γνωστό στους ειδικούς (γλωσσολόγους, ανθρωπολόγους, περιβαλλοντολόγους, ιστορικούς, μελετητές τού πολιτισμού κ.ά.) ότι από τις 140.000 περίπου γλώσσες που υπολογίζεται (Μ. Krauss: The world's language in crisis, 1998) ότι μιλήθηκαν στον κόσμο σήμερα σώζονται εν χρήσει περίπου 6.000. Απ' αυτές 3.000 γλώσσες βρίσκονται καθ' οδόν προς εξαφάνιση (με ρυθμό μία περίπου γλώσσα κάθε εβδομάδα!), έτσι που στο τέλος τού 21ου αιώνα υπολογίζεται ότι θα έχουν μείνει συγκριτικά ασφαλείς μόνο περί τις 600 γλώσσες. Τα στοιχεία είναι ανησυχητικά και οι προβλέψεις αληθινά δυσοίωνες. Τι μπορεί να γίνει; Τι μπορεί να σώσει τις απειλούμενες, κινδυνεύουσες με εξαφάνιση γλώσσες και τι μπορεί να βοηθήσει έναν άλλο μεγάλο αριθμό γλωσσών, συρρικνούμενων ή υποχωρουσών ή αποδυναμούμενων ή και κακοποιούμενων, που και στην περίπτωσή τους υποσκάπτεται έμμεσα και μακροπρόθεσμα η ίδια η επιβίωσή τους; Το θέμα συζητήθηκε στις θαυμάσιες εκδηλώσεις τού «Μεγάρου συν» (Megaron plus) στην εναρκτήρια εκδήλωση-συζήτηση μεταξύ τού πρώτου ονόματος σήμερα στη γαλλική γλωσσολογία, τού καθηγητή Claude Hagege, και τού γράφοντος τις γραμμές αυτές. Θα αναφερθώ εφεξής στις προσωπικές μου απόψεις για το θέμα. 

Οι προϋποθέσεις σωτηρίας 

Ας μπούμε, λοιπόν, κατευθείαν στην καρδιά τού θέματος: Έχουν μέλλον οι γλώσσες μας; Απαντώ: Ναι, υπό προϋποθέσεις. α) Με την προϋπόθεση ότι θα υπάρξει οργανωμένη-συντονισμένη ευαισθητοποίηση των πολιτών σε όσο γίνεται περισσότερες χώρες και ότι θα συνοδευθεί από έμπρακτη υποστήριξη, θεσμικού-υποχρεωτικού τύπου, η υιοθέτηση και προώθηση τής γλωσσικής πολυμορφίας, τής εκμάθησης και τής χρήσης περισσοτέρων γλωσσών πέρα από τη μητρική. β) Ότι θα υπάρξει αγώνας να συνειδητοποιηθεί το πρόβλημα τής εξαφάνισης, ο «θάνατος των γλωσσών» που επέρχεται με ιλιγγιώδεις ρυθμούς. γ) Ότι θα υπάρξει έμπρακτη καλλιέργεια τής γλωσσικής πολυμορφίας (τής πολυγλωσσίας) στην Εκπαίδευση και στην Επικοινωνία. Να μπορεί να μαθαίνει ο μαθητής στο σχολείο περισσότερες γλώσσες με δική του επιλογή (έστω και «μικρότερες», λιγότερο γνωστές γλώσσες, π.χ. την Πορτογαλική, ή και μεγαλύτερες, την Ισπανική, τη Γαλλική, τη Γερμανική). Να καθιερωθεί δε η δυνατότητα χρήσης περισσοτέρων γλωσσών σε μορφές επικοινωνίας όπως τα όργανα τής E.E., τα Συνέδρια, οι ομιλίες κ.λπ., με τη διευκόλυνση τής διερμηνείας/μετάφρασης. δ) Να δοθεί έμφαση στην κατάρτιση και αξιοποίηση διερμηνέων και μεταφραστών σε ποικίλες γλώσσες. Γιατί η μετάφραση είναι η άμυνα των ολιγότερο ομιλουμένων γλωσσών απέναντι στην κυριαρχία τής μίας γλώσσας, αλλά συγχρόνως και πηγή εμπλουτισμού κάθε γλώσσας με νέες λέξεις. ε) Να εξασφαλισθεί η καλύτερη δυνατή γνώση και χρήση τής μητρικής γλώσσας, γιατί αυτό θα βοηθήσει να παραμείνει κανείς αμετακίνητος στη γλώσσα του με αίσθημα ασφαλείας και αυτοεκτίμησης. Και μη ξεχνάμε: το κάστρο μιας γλώσσας πέφτει από μέσα. Αλώνεται εσωτερικά, με την παραμέληση, αποδυνάμωση και υποχώρηση τής γνώσης τής μητρικής γλώσσας. Όσο καλύτερα έχουμε κατακτήσει τη μητρική μας γλώσσα, τόσο μεγαλύτερες είναι οι αντοχές μας στην επίδραση και κυριαρχία μιας άλλης γλώσσας. Οι δε μικρές γλώσσες, όπως η δική μας, χρειάζονται μεγάλες αντοχές. 

Αγώνας για ενημέρωση 

Το αν έχουν μέλλον ή όχι οι γλώσσες μας, με τη γενική έννοια που δώσαμε πιο πάνω, εξαρτάται από την εγρήγορση ή τον εφησυχασμό τον δικό μας, αν είμαστε δηλαδή διατεθειμένοι ή όχι να αναλάβουμε έναν αγώνα ενημέρωσης τής Κοινής Γνώμης και να πείσουμε για την ανάγκη να διαφυλαχθούν οι γλώσσες που κινδυνεύουν. Σημείο εκκίνησης πρέπει να είναι πάντα η ουσία και οι πραγματικές διαστάσεις τής γλώσσας, κάθε ανθρώπινης γλώσσας. H ουσία, λοιπόν, είναι ότι η γλώσσα είναι ο τρόπος που βλέπει, οργανώνει, ταξινομεί και εκφράζει τον κόσμο μας κάθε λαός. Άρα, η γλώσσα δεν είναι ένα απλό εργαλείο («εργαλειακή αντίληψη»), αλλά ένα σημαντικό οντολογικό γεγονός: γεγονός ιστορικό, πολιτισμικό, αξιακό, οικολογικό, είναι όρος ταυτότητας (εθνικής και ατομικής) και ποιότητας σκέψεως. Ο γλωσσικός μονισμός μιας εργαλειακής αντίληψης υποβαθμίζει τραγικά τη σημασία τής γλώσσας. 

Στην κινητοποίηση για εξασφάλιση ενός μέλλοντος στις γλώσσες πρέπει να ορθώνεται ένα αδιαπραγμάτευτο όχι στον γλωσσικό ηγεμονισμό, στην παγκοσμιοποίηση μιας οποιασδήποτε γλώσσας ως κοινού μέσου επικοινωνίας, όπως πάει να συμβεί με την Αγγλική. H εναλλακτική - σωτήρια για τις γλώσσες - πρόταση είναι η εδραίωση στη συνείδηση όλων τής γλωσσικής πολυμορφίας, τής εκμάθησης και χρήσης περισσοτέρων γλωσσών. Όσοι αντιλαμβάνονται τη γλωσσική πολυμορφία όχι ως «ευλογία» αλλά αρνητικά σαν «Βαβέλ» (που στην Εβραϊκή σημαίνει «σύγχυση γλωσσών»), στον βωμό τού πρακτικισμού και τής εργαλειακής αντίληψης τής γλώσσας αποκηρύσσουν τον πλούτο και το ιστορικό - πολιτισμικό - αξιακό γεγονός τής διαφορετικότητας στη γλώσσα, υιοθετώντας την αρχή ενός «γλωσσικού επεκτατισμού» και παραγνωρίζοντας την άμεση οικολογική διάσταση τής γλώσσας στο τρίπτυχο: γλώσσα - πολιτισμός - περιβάλλον. 

Ο «γλωσσικός επεκτατισμός» οφείλεται σε μια στρεβλωτική για τα πνευματικά-αξιακά γεγονότα αντίληψη περί ομοιογενοποίησης τής γλώσσας, που οδηγεί στη στυγνή προσπάθεια αφομοίωσης τής ασθενούς από την ισχυρότερη γλώσσα και σε μια «ύβριν» προς την καθιερωμένη φυσική ποικιλία των γλωσσών. H αντίληψη αυτή στοιχεί προς μια αγοραία σύλληψη τής γλώσσας, που θεωρεί κυρίαρχο παράγοντα «την αγορά των γλωσσών» (ποια «πουλάει» περισσότερο), χωρίς να αντιλαμβάνεται σε ποια ιστορική - αξιακή παραβίαση και σε ποια ισοπέδωση οδηγεί αυτή η άποψη. Γενικά σ' έναν τέτοιο αγώνα αυτό που πρέπει να συνειδητοποιηθεί είναι να μη γίνουμε συνένοχοι στη γλωσσοκτονία που πάει να επιβληθεί είτε μέσω τής μονοκρατορίας μίας γλώσσας, είτε με την ανοχή -και συν-ενοχή μας- όταν στέκουμε απαθείς παρατηρητές στην καταπάτηση των γλωσσικών δικαιωμάτων μικρότερων ομάδων, που έτσι σύρονται αναπόδραστα στη μονογλωσσία τής κυρίαρχης γλώσσας («επίσημης» - «κοινής» - «γλώσσας εμπορικών συναλλαγών» - γλώσσας κύρους κ.τ.ό.). Τέτοια φαινόμενα πρέπει να αποτραπούν και τη θέση τής αθέλητης έστω γλωσσοκτονίας πρέπει να πάρουν η καταγραφή, μελέτη, περιγραφή και διάσωση των απειλουμένων γλωσσών ή των ασθενέστερων ή των συρρικνουμένων κ.λπ., γενικά των καταπιεζομένων γλωσσών. 

Χιλιάδες οι απειλούμενες 

Ισως σκεφθεί κανείς ότι το όλο ζήτημα είναι απλώς θεωρητικό πρόβλημα των διανοουμένων, των γλωσσολόγων και των οιονεί οικολόγων τής γλώσσας, ωστόσο εύκολα θα αντιληφθεί ότι είναι πρόβλημα που - στις διάφορες εκφάνσεις του - μάς αφορά όλους. Γιατί δεν είναι μόνο οι εξαφανισθείσες γλώσσες (Χεττιτική, Αρχ. Αιγυπτιακή, ινδιάνικες Αμερικής, αυστραλιανές, αφρικάνικες κ.λπ.) ούτε μόνο οι χαρακτηριζόμενες ως «νεκρές» (Αρχ. Ελληνική και Λατινική) που επιβιώνουν μέσα από τη συνέχειά τους (N. Ελληνική, Ιταλική) ή τις εξελιγμένες μορφές (Γαλλική, Ρουμανική, Ισπανική, Πορτογαλική κ.ά. από τη Λατινική). Είναι κυρίως μερικές χιλιάδες απειλούμενες γλώσσες σ' όλον τον κόσμο λόγω μείωσης των ομιλητών και γλώσσες συνεχώς συρρικνούμενες από τον περιορισμό έως την αποθάρρυνση από τη χρήση τους (όπως είναι τα δικά μας Τσιγγάνικα, Βλάχικα, Αρβανίτικα ή τα Πομάκικα). 

Με την κυριαρχία τής Αγγλικής στην E.E., ολιγότερο ομιλούμενες γλώσσες, όπως η Ελληνική, Δανική, Φινλανδική, Νορβηγική, Πορτογαλική κ.ά., πέρασαν στις υποχωρούσες επικοινωνιακά γλώσσες, ενώ και περισσότερο ομιλούμενες γλώσσες (Γερμανική, Γαλλική, Ιταλική, Ισπανική) έναντι τής κυριαρχίας τής Αγγλικής είναι στην πράξη γλώσσες επικοινωνιακά αποδυναμούμενες. Τέλος, σταδιακό, έστω και μακροπρόθεσμο, κίνδυνο διατρέχουν οι κακοποιούμενες γλώσσες, γλώσσες δηλαδή που οι φυσικοί ομιλητές τους εμφανίζουν έντονο λειτουργικό αναλφαβητισμό (δεν μπορούν να καταλάβουν εύκολα ένα απαιτητικό κείμενο, δεν μπορούν να γράψουν, να αναγνώσουν κείμενα κ.λπ.) και που η χρήση τους στην επικοινωνία είναι αισθητά υποβαθμισμένη (σε λεξιλογικό και συντακτικό επίπεδο), εμφανίζοντας αδικαιολόγητα υψηλό αριθμό δανείων από την Αγγλική. Τέτοια γλώσσα είναι, μεταξύ άλλων, η Ελληνική. 

Επομένως, υπό διάφορες μορφές και σε διαφορετική έκταση, προβλήματα εξαφάνισης ή συρρίκνωσης, υποχώρησης, αποδυνάμωσης και κακοποίησης εμφανίζουν σχεδόν όλες οι φυσικές γλώσσες. Και ναι μεν ισχύει η αρχή ότι μια γλώσσα εκλείπει κυρίως όταν εξαφανισθούν πλήρως οι φυσικοί ομιλητές της αλλά και η διαδικασία τής απώλειας (ολικής, μερικής, διαφόρων τύπων και μορφών και έκτασης) πλήττει σήμερα όλες τις γλώσσες, πράγμα που επιβάλλει μια σταυροφορία και έναν αγώνα για την επιβίωσή τους. 

Πρωτοβουλίες από την E.E. 

H Ενωμένη Ευρώπη, πιο «μαζεμένος» και πιο ενιαίος παγκόσμιος οργανισμός συνένωσης και συνεργασίας λαών, μπορεί να αποτελέσει από τη φύση της ένα «πιλοτικό» αλλά ουσιαστικό παράδειγμα υιοθέτησης τής αρχής τής γλωσσικής πολυμορφίας. Ο σεβασμός τής χρήσης και των 20 γλωσσών τής E.E. (και η δυνατότητα εκμάθησης μιας ή περισσότερων απ' αυτές στα σχολεία τής E.E.), γλώσσες που όλες τους διαθέτουν -περισσότερο ή λιγότερο- μια ιστορική παρουσία και μια πολιτισμική διάσταση, θα αποτελούσε το καλύτερο, λειτουργικά επεξεργασμένο και ελέγξιμο, παράδειγμα διατήρησης και ανάπτυξης τής γλωσσικής πολυμορφίας. H οικονομικίστικη αντίληψη για το υπερβολικό κόστος διερμηνείας και μετάφρασης όλων των γλωσσών τής E.E. αποτελεί οικονομική αποτίμηση τής ιστορίας, τού πολιτισμού, τού αξιακού χαρακτήρα κάθε μεμονωμένης γλώσσας και de facto αμφισβήτηση τής αρχής τής ισότητας που διέπει θεσμικά τα κράτη-μέλη τής E.E. Διότι αν αφαιρέσεις ή υποβαθμίσεις τη γλώσσα αυτού ή εκείνου τού λαού, αφαιρείς την ταυτότητά του, παρεμβαίνεις στη σκέψη του, αγνοείς τον πολιτισμό του, ξεχνάς την ιστορία του, υποτιμάς την αξία του και τον βλέπεις ως «οικονομικό μέγεθος» με βάση τη λογική τής αγοράς που είναι άλλη λογική από τον πολιτισμό, τον ανθρωπισμό και το πνεύμα γενικότερα. 

Ο γλωσσικός ηγεμονισμός (σήμερα τής Αγγλικής, αύριο ίσως κάποιας άλλης) οδηγεί σε μια χρησιμοθηρική-πρακτικίστικη αντίληψη τής ζωής, τής κοινωνίας, τής επικοινωνίας και τής ίδιας τής υπόστασης των λαών, για να εξοικονομηθούν ορισμένα ποσά από Ευρώ, που συχνά κατασπαταλώνται σε πολλές άλλες άνευ σημασίας διευθετήσεις. H μετάφραση και η διερμηνεία διευκολύνουν τη συνάντηση ατόμων και λαών, ενώ συγχρόνως διαφυλάσσουν τη γλωσσική και εθνική αξιοπρέπεια των λαών τής Ενωμένης Ευρώπης. H γλωσσική πολυμορφία αποτελεί «ευλογία» για τον πολιτισμό μας· δεν είναι «επικοινωνιακή δυσπλασία» που χρειάζεται να καταπολεμηθεί! 

Ο κ. Γεώργιος Μπαμπινιώτης είναι καθηγητής Γλωσσολογίας, 

πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών. 

πηγή: Το ΒΗΜΑ, 22/01/2006

❦