Αρχαία Ελληνικά Κείμενα (μετάφραση) Β΄ Γυμνασίου (2) - Ιλιάδα, Α 1-53

Η ικεσία του Χρύση. Ψηφιδωτό από την οικία των Νυμφών, Νεάπολη, 4ος αι. μ.Χ.

Α 1-53, Προοίμιο – Η ικεσία του Χρύση

Βασικά σημεία:

1. Η δομή του επικού προοιμίου. Το θέμα του έπους.

2. Η προϊστορία της φιλονικίας Αγαμέμνονα και Αχιλλέα: το αίτημα του Χρύση και η απάντηση του Αγαμέμνονα.

3. Η προσευχή του Χρύση· η δομή της ομηρικής προσευχής.

4. Ανθρωπομορφισμός. Ο ρόλος των θεών.

5. Προοικονομία.

6. Σχήματα λόγου.

Ανάπτυξη:

1. Το προοίμιο του έπους, η εισαγωγή δηλαδή του έργου, αποτελείται κανονικά από τρία μέρη:

(α) την επίκληση, όπου ο ποιητής καλεί τη Μούσα[1] να τον βοηθήσει στην αφήγηση των γεγονότων (στην Ιλιάδα ο στ. 1).

Η πρόσκληση στη Μούσα ήταν απαραίτητη, γιατί ο ποιητής πίστευε πως το έργο του ήταν θεόπνευστο. Άλλωστε, η βοήθεια της Μούσας τού ήταν απαραίτητη για να αφηγηθεί πράγματα που κανονικά δε θα μπορούσε να τα γνωρίζει (όπως, για παράδειγμα, τις σκέψεις ενός θεού). Ο ποιητής κέρδιζε, παράλληλα, την προσοχή και το σεβασμό των ακροατών του, αφού από το στόμα του ακούγονταν -υποτίθεται!- λόγια θεϊκά. 

(β) την διήγηση, όπου εκτίθεται περιληπτικά το θέμα του έπους και εμφανίζονται κάποια κεντρικά πρόσωπα (στην Ιλιάδα οι στ. 1-7),

(γ) την παράκληση, όπου ο ποιητής ζητά από τη Μούσα να ξεκινήσει από κάποιο σημείο την αφήγηση.

2. Αξίζει να παρατηρήσουμε με πόση λεπτότητα και ευγένεια θέτει το αίτημά του ο ιερέας και με πόση αγένεια και σκληρότητα τον διώχνει ο Αγαμέμνονας –αντίθετα προς τη θέληση των Αχαιών! Ύστερα από τέτοια αντιμετώπιση φαίνεται απολύτως δικαιολογημένη η επιθυμία του Χρύση για εκδίκηση.

3. Όπως το προοίμιο, έτσι και ο προσευχή έχει συγκεκριμένη δομή· περιλαμβάνει:

(α) την επίκληση, όπου ο ποιητής καλεί το θεό να τον ακούσει (στ. 38),

(β) την προσφώνηση, όπου αναφέρονται οι ιδιότητες του θεού και οι τόποι όπου κυρίως λατρεύεται (στ. 39),

(γ) την υπενθύμιση των προσφορών του ικέτη (στ. 40-42)

(δ) το αίτημα ως ανταπόδοση στις προσφορές (στ. 43).

4. Στους στίχους 9 και 44-53 παρατηρούμε ότι ο θεός Απόλλων αντιδρά σαν άνθρωπος: θυμώνει και εκδικείται. Ο άνθρωπος της ομηρικής εποχής φανταζόταν ότι οι θεοί του είχαν ανθρώπινα χαρακτηριστικά: θύμωναν, χαίρονταν, ζήλευαν, πεινούσαν, κοιμόντουσαν κλπ. Η απόδοση ανθρώπινων χαρακτηριστικών/ιδιοτήτων στους θεούς ονομάζεται ανθρωπομορφισμός (δες και το θέμα προς συζήτηση 4 στη σελ.32 του βιβλίου). Σε πάρα πολλά σημεία του έπους θα συναντήσουμε αυτήν την αντίληψη για τους θεούς. 

 

Η προσευχή του Χρύση. Ελαιογραφία του Jacopo Alessandro Calvi (Ιταλός, 1740–1815). The National Trust for Places of Historic Interest or Natural Beauty

 

5. Για να συνδέσει καλύτερα τα γεγονότα και να εξασφαλίσει έτσι την ομαλή εξέλιξη της πλοκής, ο ποιητής συχνά προετοιμάζει μελλοντικά γεγονότα. Η τεχνική αυτή ονομάζεται προοικονομία (δες και το θέμα προς συζήτηση 7 στη σελ.32 του βιβλίου). Στον στίχο 10 της Ιλιάδας ο ποιητής προοικονομεί ότι ο Απόλλων θα στείλει θανατικό στον στρατό των Αχαιών, κάτι που πραγματοποιείται στους στίχους 44-53. Επίσης, στο προοίμιο προοικονομείται η φιλονικία Αχιλλέα και Αγαμέμνονα, την οποία θα μας αφηγηθεί αναλυτικά ο ποιητής παρακάτω.

«Για τον ακροατή/αναγνώστη δεν είναι βέβαιο ότι οπωσδήποτε θα συμβούν αυτά που προοικονομούνται, ούτε είναι γνωστά με λεπτομέρειες αυτά που θα συμβούν και πολύ περισσότερο πώς θα συμβούν. [...] Μερικές φορές δε γίνονται αντιληπτά τα προοικονομούμενα παρά μόνο τη στιγμή που πραγματοποιούνται· στην περίπτωση αυτή η προοικονομία κατανοείται εκ των υστέρων»[2].

6. Τα βασικότερα σχήματα λόγου που συναντάμε στην ενότητα:

Μεταφορά	Παρομοίωση	Λειτουργία
Στ. 8 … ποιος άναψε την έχθραν … Στ.10 … εθέριζε τα πλήθη, Στ. 13 … την κόρη του να λύσει·	Στ. 48 … και όμοιαζε την νύκτα, ως προχωρούσε.	Γενικά, δίνουν ποικιλία, ζωντάνια και ομορφιά στον λόγο. Παράλληλα, στρέφουν την προσοχή του αναγνώστη σε συγκεκριμένα πρόσωπα ή σημεία.

---

Σημειώσεις 
[1] Οι Μούσες, κατά την αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων, ήταν εννέα αδελφές, κόρες του Δία και της Μνημοσύνης. Θεωρούνταν προστάτιδες των τεχνών και των επιστημών. Η Καλλιόπη προστάτευε την επική ποίηση, η Κλειώ την ιστορία, η Πολύμνια την παντομίμα, η Ευτέρπη τον αυλό, η Τερψιχόρη την ελαφρά μουσική και το χορό, η Ερατώ τη χορική λυρική ποίηση, η Μελπομένη την τραγωδία, η Θάλεια την κωμωδία και η Ουρανία την αστρονομία. 
[2] Ομήρου Οδύσσεια, βιβλίο του καθηγητή, έκδοση ΟΕΔΒ 2004, σελ. 163.

❦