Ιστορία Α΄ Γυμνασίου (20) – Ο Πελοποννησιακός Πόλεμος

Οι συμμαχίες και τα σημαντικότερα γεγονότα του Πελοποννησιακού Πολέμου (ανοίξτε σε νέα καρτέλα για μεγέθυνση)
[πηγή: Βικιπαίδεια]

Τα αίτια και οι αφορμές του Πελοποννησιακού πολέμου

Ο Αρχιδάμειος πόλεμος 

 

Βασικά σημεία

1. Πελοποννησιακός Πόλεμος 

(α) αίτια:  

i. η προσπάθεια επέκτασης των Αθηναίων στις δυτικές θάλασσες (Ιόνιο, Αδριατική) θίγει τα οικονομικά συμφέροντα των Κορινθίων, που είναι σύμμαχοι των Σπαρτιατών.   

ii. η ανησυχία της Σπάρτης για την ολοένα αυξανόμενη δύναμη της Αθήνας· η ανησυχία αυτή ενισχυόταν από τη διαφορετική νοοτροπία που επικρατούσε στις δύο πόλεις-κράτη: η κλειστή και αριστοκρατική Σπάρτη ένιωθε απειλή από την εξωστρεφή και δημοκρατική Αθήνα.

(β) αφορμές:

i. η ανάμειξη των Αθηναίων στο ζήτημα της Επιδάμνου, ενόχλησε την Κέρκυρα και την Κόρινθο, συμμάχους των Σπαρτιατών. 

ii. οι Κορίνθιοι με τη σειρά τους ενόχλησαν την Αθήνα, όταν έπεισαν την Ποτίδαια να αποχωρήσει από την αθηναϊκή συμμαχία.

iii. το Κατά Μεγαρέων ψήφισμα των Αθηναίων, που απαγόρευε στα πλοία των Μεγαρέων, συμμάχων της Σπάρτης, να αγκυροβολούν σε λιμάνια της Αθηναϊκής συμμαχίας.

2. Φάσεις του πολέμου 

(α) Αρχιδάμειος πόλεμος (431-421)

(β) Σικελική εκστρατεία (415-413)

(γ) Δεκελεικός πόλεμος (413-404)

3. Τα σημαντικότερα γεγονότα της α΄ φάσης του πολέμου 

• ο Αρχίδαμος εισβάλλει και λεηλατεί την Αττική (431 π.Χ.)
• οι Αθηναίοι αποδεκατίζονται από λοιμό (430 π.Χ.)
• οι Αθηναίοι καταλαμβάνουν τη Σφακτηρία και αιχμαλωτίζουν Σπαρτιάτες στρατιώτες (425 π.Χ.)
• Βρασίδας και Κλέων σκοτώνονται στην Αμφίπολη (422 π.Χ.)
• ειρήνη του Νικία (421 π.Χ.)

❧

Σικελική εκστρατεία – Δεκελεικός Πόλεμος 

1. Βασικά σημεία 

Τα κυριότερα γεγονότα:

• Ο Αλκιβιάδης πείθει τους Αθηναίους να εκστρατεύσουν στη Σικελία. Αρχηγοί της εκστρατείας ορίζονται ο Αλκιβιάδης, ο Νικίας και ο Λάμαχος.
• Ο Αλκιβιάδης κατηγορείται για ασέβεια και οι Αθηναίοι τον ανακαλούν. Αυτός προδίδει τους Αθηναίους, καταφεύγει στους Σπαρτιάτες και τους δίνει συμβουλές.
• Στη Σικελία οι δυνάμεις των Αθηναίων παθαίνουν πανωλεθρία.
• Οι Σπαρτιάτες οχυρώνουν τη Δεκέλεια και δυσκολεύουν τους Αθηναίους.
• Οι Σπαρτιάτες με περσικά χρήματα ναυπηγούν στόλο και απειλούν την κυριαρχία των Αθηναίων στη θάλασσα.
• Ο αθηναϊκός στόλος νικά το 406 π.Χ. στις Αργινούσες (νησάκια ανάμεσα στη Λέσβο και τη Μικρά Ασία).
• Ο αθηναϊκός στόλος ηττάται το 405 π.Χ. στους Αιγός Ποταμούς (στην ευρωπαϊκή ακτή του Ελλησπόντου) από τον Λύσανδρο.

2. Τελική έκβαση - Συνθήκη ειρήνης

(α) το τελευταίο γεγονός του πολέμου:  

Οι Σπαρτιάτες πολιορκούν την Αθήνα από στεριά και θάλασσα και τους αναγκάζουν να συνθηκολογήσουν το 404 π.Χ.

(β) το συνέδριο της Σπάρτης

Αμέσως μετά την παράδοση των Αθηναίων οι Σπαρτιάτες συγκαλούν συνέδριο στην πόλη τους, για να συζητηθούν οι όροι της ειρήνης. Οι σύμμαχοι των Σπαρτιατών ζητούν να ισοπεδωθεί η Αθήνα και πουληθούν ως δούλοι οι κάτοικοι. Οι Σπαρτιάτες αρνούνται να ταπεινώσουν με τέτοιον τρόπο μία πόλη που συνέβαλε τα μέγιστα στην απόκρουση των Περσών.

(γ) οι όροι της ειρήνης:

• οι Αθηναίοι να παραδώσουν όλον τον στόλο εκτός από 12 πλοία.
• να κατεδαφιστούν τα Μακρά Τείχη και τα τείχη του Πειραιά.
• να επιστρέψουν στην Αθήνα όλοι οι πολιτικοί εξόριστοι (προφανώς επρόκειτο για πολίτες που δεν είχαν δημοκρατικά φρονήματα και είχαν εξοριστεί)
• οι Αθηναίοι να έχουν τους ίδιους εχθρούς και φίλους με τους Σπαρτιάτες και να τους ακολουθούν όπου εκείνοι ζητήσουν.

3. Αποτελέσματα

• νίκη και κυριαρχία πλέον των Σπαρτιατών στον ελληνικό χώρο.
• χιλιάδες νεκροί, ερήμωση της υπαίθρου και κατεστραμμένες πόλεις.
• ανάμειξη των Περσών στην ελληνική πολιτική.

Ο Πελοποννησιακός πόλεμος με μια ματιά (για μεγέθυνση πατήστε πάνω στο διάγραμμα ή κάντε δεξί κλικ και άνοιγμα σε νέα καρτέλα)

❧

Πηγές

Η καταστροφή των Αθηναίων στους Αιγός Ποταμούς

Ξενοφώντας, Ελληνικά, βιβλίο Β΄, κεφ. 1, 16-32

[2.1.16] Στο μεταξύ οι Αθηναίοι, έχοντας τη Σάμο για ορμητήριο, λεηλατούσαν τα εδάφη του Βασιλέως, έκαναν επιδρομές στη Χίο και στην Έφεσο κι ετοιμάζονταν για ναυμαχία· εκλέξαν και καινούργιους στρατηγούς —κοντά σ᾽ αυτούς που είχαν κιόλας— τον Μένανδρο, τον Τυδέα και τον Κηφισόδοτο.

[2.1.17] Ο Λύσανδρος έκανε πανιά από τη Ρόδο, παραπλέοντας την Ιωνία, προς τον Ελλήσποντο· στόχος του ήταν το πέρασμα των εμπορικών πλοίων κι οι πόλεις που είχαν αποστατήσει από τους Λακεδαιμονίους. Ξεκίνησαν κι οι Αθηναίοι περνώντας από τ᾽ ανοιχτά της Χίου, επειδή οι ασιατικές ακτές ήταν στα χέρια του εχθρού. [2.1.18] Από την Άβυδο ο Λύσανδρος έβαλε πλώρη, ακολουθώντας την παραλία, για τη Λάμψακο, που ήταν σύμμαχος των Αθηναίων· οι Αβυδηνοί κι οι άλλοι σύμμαχοι ακολουθούσαν από τη στεριά, μ᾽ αρχηγό τον Θώρακα τον Λακεδαιμόνιο. [2.1.19] Έκαναν επίθεση στην πόλη, την κατέλαβαν μ᾽ έφοδο και καθώς ήταν πλούσια —γεμάτη τροφές, κρασί κι άλλες προμήθειες—, οι στρατιώτες τη λεηλάτησαν· τους πολίτες ωστόσο τους άφησε ο Λύσανδρος όλους ελεύθερους.

[2.1.20] Οι Αθηναίοι, που τους ακολουθούσαν από κοντά, αγκυροβόλησαν στον Ελαιούντα της Χερσονήσου μ᾽ εκατόν ογδόντα πλοία. Την ώρα που έτρωγαν εκεί για μεσημέρι έμαθαν τα νέα για τη Λάμψακο· αμέσως ξεκίνησαν για τη Σηστό, [2.1.21] όπου εφοδιάστηκαν με τροφές, κι αποκεί πήγαν στους Αιγός Ποταμούς, αντίκρυ στη Λάμψακο — εκεί που ο Ελλήσποντος έχει πλάτος κάπου δεκαπέντε στάδια. [2.1.22] Τ᾽ άλλο πρωί με τα χαράματα ο Λύσανδρος έδωσε παράγγελμα στα πληρώματα να φάνε και να επιβιβαστούν· αφού έκαναν όμως όλες τις προετοιμασίες για ναυμαχία και σήκωσαν τις λινάτσες στα πλευρά των πλοίων, πρόσταξε να μην κουνηθεί κανένα από τη θέση του μήτε ν᾽ ανοιχτεί. [2.1.23] Με την ανατολή του ήλιου οι Αθηναίοι παρατάχτηκαν κατά μέτωπο έξω από το λιμάνι, έτοιμοι για ναυμαχία· όταν ωστόσο πέρασε η μέρα δίχως ο Λύσανδρος να βγει να τους απαντήσει, επέστρεψαν στους Αιγός Ποταμούς. [2.1.24] Τότε ο Λύσανδρος πρόσταξε τα γοργότερα καράβια του ν᾽ ακολουθήσουν τους Αθηναίους, να παρατηρήσουν τί θα κάνουν μετά την αποβίβασή τους και να γυρίσουν να του αναφέρουν. Στο μεταξύ, ώσπου να επιστρέψουν αυτά, δεν έβγαλε τα πληρώματα από τα πλοία. Τέσσερις μέρες ακολούθησε αυτή την τακτική, και κάθε φορά οι Αθηναίοι έβγαζαν τον στόλο τους στο πέλαγο. 

[2.1.25] Ο Αλκιβιάδης ωστόσο έβλεπε από τον πύργο του τους Αθηναίους αραγμένους σ᾽ ανοιχτή ακρογιαλιά, μακριά από πόλη, κι αναγκασμένους ν᾽ ανεφοδιάζονται από τη Σηστό που απείχε δεκαπέντε στάδια — ενώ ο εχθρός ναυλοχούσε σε λιμάνι, κοντά σε πόλη, και δεν του ᾽λειπε τίποτα. Είπε λοιπόν στους Αθηναίους ότι δεν είχαν αγκυροβολήσει σε κατάλληλο μέρος και τους συμβούλεψε να μεταφερθούν στη Σηστό, όπου θα ᾽χαν λιμάνι και πόλη: «Αποκεί», τους είπε, «μπορείτε να ναυμαχήσετε όποτε θελήσετε». [2.1.26] Οι στρατηγοί όμως —και ιδίως ο Τυδεύς κι ο Μένανδρος— τον έδιωξαν λέγοντας ότι τη διοίκηση είχαν τώρα αυτοί κι όχι εκείνος. Κι ο Αλκιβιάδης έφυγε.

[2.1.27] Την πέμπτη μέρα που παρουσιάστηκαν οι Αθηναίοι, ο Λύσανδρος έδωσε διαταγές σ᾽ εκείνους που έστελνε ξοπίσω τους: μόλις τους έβλεπαν ν᾽ αποβιβάζονται και να σκορπίζουν στη Χερσόνησο (πράγμα που οι Αθηναίοι έκαναν κάθε μέρα κυρίως επειδή αναγκάζονταν ν᾽ αγοράζουν τροφές από μακριά, αλλά κι επειδή περιφρονούσαν τον Λύσανδρο που δεν έβγαινε να τους αντιμετωπίσει), να γυρίσουν πίσω και στα μισά της διαδρομής να σηκώσουν ψηλά μιαν ασπίδα. Οι διαταγές του εκτελέστηκαν. [2.1.28] Τότε ο Λύσανδρος έδωσε αμέσως παράγγελμα να ξεκινήσει ο στόλος με τη μεγαλύτερη δυνατή ταχύτητα· ο Θώραξ ακολουθούσε κι αυτός, με το πεζικό. Όταν ο Κόνων είδε τον εχθρό να πλησιάζει, παρήγγειλε να τρέξουν αμέσως όλοι στα καράβια. Καθώς όμως είχαν σκορπίσει τα πληρώματα, άλλα πλοία βρέθηκαν με δυο σειρές κωπηλάτες μονάχα, άλλα με μία κι άλλα αδειανά. Το πλοίο του Κόνωνος κι άλλα εφτά κοντινά του, που βρέθηκαν επανδρωμένα, βγήκαν όλα μαζί στ᾽ ανοιχτά με την «Πάραλο»· όλα τ᾽ άλλα έμειναν στον γιαλό κι έπεσαν στα χέρια του Λυσάνδρου. Το μεγαλύτερο μέρος του στρατού αιχμαλωτίστηκε στη στεριά, αν και μερικοί βρήκαν καταφύγιο στα οχυρώματα.

[2.1.29] Καθώς έφευγε με τα εννιά πλοία του, ο Κόνων κατάλαβε πως η Αθήνα ήταν χαμένη. Αποβιβάστηκε λοιπόν στην Αβαρνίδα, το ακρωτήρι της Λαμψάκου, και πήρε τα μεγάλα πανιά των πλοίων του Λυσάνδρου που βρίσκονταν εκεί· ύστερα ο ίδιος με οχτώ πλοία έβαλε πλώρη για την Κύπρο, στον βασιλιά Ευαγόρα, κι η «Πάραλος» για την Αθήνα, ν᾽ αναγγείλει τα γεγονότα.

[2.1.30] Στο μεταξύ ο Λύσανδρος οδήγησε τα πλοία, τους αιχμαλώτους (ανάμεσα σ᾽ αυτούς ήταν ο Φιλοκλής, ο Αδείμαντος κι άλλοι στρατηγοί) και τ᾽ άλλα λάφυρα στη Λάμψακο. Την ίδια μέρα της νίκης του εξάλλου έστειλε τον Θεόπομπο τον Μιλήσιο, τον κουρσάρο, ν᾽ αναγγείλει τα γεγονότα στη Λακεδαίμονα· αυτός έφτασε εκεί τη μεθεπόμενη μέρα κι έδωσε αναφορά. [2.1.31] Έπειτα ο Λύσανδρος συγκέντρωσε τους συμμάχους και τους είπε να συσκεφθούν για την τύχη των αιχμαλώτων. Τότε κατηγορήθηκαν για πολλά οι Αθηναίοι: για εγκλήματα που είχαν κάνει και γι᾽ άλλα που είχε ψηφίσει η Συνέλευσή τους να κάνουν αν κέρδιζαν τη ναυμαχία — να κόψουν το δεξί χέρι σ᾽ όλους τους αιχμαλώτους. Τους κατηγόρησαν κι ότι είχαν ρίξει στη θάλασσα ολόκληρο το πλήρωμα των πολεμικών που ᾽χαν στα χέρια τους, ενός ανδριώτικου κι ενός κορινθιακού· ο Φιλοκλής ήταν ο Αθηναίος στρατηγός που τους εξόντωσε. [2.1.32] Ειπώθηκαν κι άλλα πολλά, κι αποφασίστηκε να εκτελέσουν όσους αιχμαλώτους ήταν Αθηναίοι εκτός από τον Αδείμαντο (αυτός μονάχος, στη Συνέλευση, είχε εναντιωθεί στο κόψιμο των χεριών — μερικοί μάλιστα τον κατηγόρησαν ότι προδίδει τον στόλο).

Ο Λύσανδρος ρώτησε πρώτο τον Φιλοκλή ποιά τιμωρία τού άξιζε —αυτού, που πρώτος παραβίασε τους νόμους του πολέμου ανάμεσα στους Έλληνες— και κατόπιν τον έσφαξε.

❧

 

 

Θέλω κι άλλο!

Διαδραστικός χάρτης, Πελοποννησιακός Πόλεμος (οι συμμαχίες), από το Φωτόδεντρο. 

 

❦