Αρχαία Ελληνικά Γ΄ λυκείου (8) - 5η ενότητα, Ο πρωταγόρειος μύθος: η κλοπή της φωτιάς - έντεχνη σοφία και λόγος

 

Η Ανάγκη και οι Μοίρες (πηγή: Wikipedia)

Kείμενο αναφοράς: Πλάτων, Πρωταγόρας, 321b-322a

 

Βασικά σημεία
1. Το σφάλμα του Επιμηθέα και τα αποτελέσματά του.
2. Η επέμβαση του Προμηθέα και η τιμωρία του.
3. Η πολιτική τέχνη.
4. Σύμβολα.
5. Γλωσσικές επιλογές.

 

Ανάπτυξη

1. Ο Επιμηθέας, μοιράζοντας τις ιδιότητες στα ζωντανά πλάσματα, άφησε τελευταίο τον άνθρωπο, με αποτέλεσμα, όταν ήρθε η ώρα να προικίσει με ιδιότητες και αυτόν, να συνειδητοποιήσει ότι δεν του είχε απομείνει τίποτε να δώσει.

ειμαρμένη: για τους αρχαίους η ειμαρμένη είναι αναπότρεπτη, ισχυρότερη και από τους θεούς δύναμη που από τα πριν ορίζει τη μοίρα του ανθρώπου.

 

Ανάγκη

Η Ανάγκη, προσωποποίηση της απόλυτης επιταγής και της δύναμης που προδικάζει τις αποφάσεις της Μοίρας, είναι μια θεότητα «σοφή». Στην Ελλάδα εμφανίζεται με αυτό το όνομα μόνο στην ορφική θεογονία, όπου μαζί με την κόρη της Αδράστεια είναι τροφός του μικρού Δία. Η ίδια είναι κόρη του Κρόνου, όπως και η Δίκη. Παιδιά της είναι ο Αιθήρ, το Χάος και το Έρεβος.

Η Ανάγκη παίζει ρόλο στις κοσμογονικές και μεταφυσικές συνθέσεις των φιλοσόφων. Για παράδειγμα στον πλατωνικό μύθο της Πολιτείας, η Ανάγκη είναι η μητέρα των Μοιρών. Σιγά σιγά και ιδιαίτερα στο λαϊκό πνεύμα, η Ανάγκη γίνεται θεότητα του θανάτου· η Ανάγκη να πεθάνει κανείς. Στους ποιητές όμως και ιδιαίτερα στους τραγικούς παρέμεινε η ενσάρκωση της υπέρτατης Δύναμης, στην οποία πρέπει να υπακούουν ακόμα και οι θεοί.

Στη Ρώμη η Ανάγκη έγινε Necessitas, ποιητική αλληγορία που δεν φαίνεται να απέκτησε ξεχωριστή υπόσταση πέρα από υπαινιγμούς καθαρά λογοτεχνικούς.²

 

Ο Επιμηθέας επιβεβαιώνοντας πλήρως το όνομα του, ενέργησε απερίσκεπτα, δαπανώντας όλες τις διαθέσιμες ικανότητες για τα υπόλοιπα ζώα και αφήνοντας τον άνθρωπο χωρίς εφόδια, με αποτέλεσμα να οδηγηθεί σε τραγικό αδιέξοδο (ἠπόρει ὅ,τι χρήσαιτο). Αξιοσημείωτη η τριπλή επανάληψη της απορίας στο κείμενο: ἠπόρει, ἀποροῦντι, ἀπορίᾳ.

ἀκόσμητον τὸ ἀνθρώπων γένος: το ρήμα κοσμῶ σημαίνει τακτοποιώ, διευθετώ αλλά και στολίζω, καλλωπίζω. Οι αρχαίοι Έλληνες που θαύμαζαν ιδιαίτερα την τάξη, ισορροπία και αρμονία του σύμπαντος, το ονόμασαν κόσμον, δηλαδή στολίδι. Το επίθετο ακόσμητος, αναφερόμενο στον άνθρωπο, δηλώνει ότι αυτός δεν είναι εξοπλισμένος από τη φύση με αυτάρκεια, σωματικές ιδιότητες και ικανότητες.

Με άλλα λόγια, ο άνθρωπος για την αυτοσυντήρησή του δεν διαθέτει κανένα έμφυτο και πολύπλοκο σύστημα ενστίκτων, αλλά αντίθετα πάσχει από σωματική και βιολογική κατωτερότητα. Αντανακλάται επομένως η εμπειρική γνώση ότι ο άνθρωπος αδυνατεί να επιβιώσει αρκούμενος μόνο στις πενιχρές συγκριτικά με διάφορα ζώα σωματικές του ικανότητες. Ο Αριστοτέλης, αντίθετα, διατείνεται ότι η δημιουργία του ανθρώπου είναι τελεία και ότι όσοι ισχυρίζονται το αντίθετο, πως ήταν δηλαδή κατώτερη από εκείνη των άλλων ζώων, σφάλλουν. Στα Πολιτικά ο Αριστοτέλης υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος «γεννιέται εφοδιασμένος από τη φύση με όπλα για να υπηρετήσει τη φρόνηση και την αρετή», εννοώντας τα φυσικά του πάθη, τη λογική, τη γλώσσα. (δες 7η ενότητα)³

 

2. κλέπτει ῾Ηφαίστου καὶ ᾿Αθηνᾶς τὴν ἔντεχνον σοφίαν σὺν πυρί… καὶ οὕτω δὴ δωρεῖται ἀνθρώπῳ: επειδή η προκαθορισμένη μέρα πλησιάζει, ο Προμηθέας βρίσκεται σε άμεση ανάγκη να εξασφαλίσει για τον άνθρωπο όπλα αποτελεσματικά για την επιβίωσή του. Κλέβει λοιπόν από το εργαστήρι του Ηφαίστου και της Αθηνάς τις τεχνικές γνώσεις και ικανότητες (την τεχνολογία, τη μαστοριά) και τη φωτιά, η οποία είναι απαραίτητη για να αποκτηθούν και να εφαρμοστούν οι γνώσεις αυτές.

τὴν ἔντεχνον σοφίαν σὺν πυρί: την κρίσιμη στιγμή για τον άνθρωπο παρεμβαίνει αποφασιστικά ο Προμηθέας, ο οποίος κλέβει τις τεχνικές γνώσεις του Ηφαίστου και της Αθηνάς μαζί με τη φωτιά και τα δίνουν στον άνθρωπο. Έτσι ο φιλεύσπλαχνος Προμηθέας παρέχει τη δυνατότητα στον άνθρωπο όχι μόνο να επιβιώσει, αλλά και να δημιουργήσει τεχνικό πολιτισμό, μια ανώτερη μορφή ζωής και να διαφοροποιηθεί από όλα τα άλλα έμβια όντα.

Η μυθική μορφή με την οποία ο Πρωταγόρας ντύνει την άποψή του για τη γένεση του πολιτισμού δεν μας επιτρέπει να πάρουμε κάθε λέξη του τοις μετρητοίς. Πρόκειται βέβαια για συμβολισμούς και θα πρέπει να δούμε την παρέμβαση του Προμηθέα ως φάση της εξέλιξης, στην οποία δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για την επιβίωση του ανθρώπου και την προσαρμογή τους στο φυσικό περιβάλλον, πραγματοποιείται η γένεση των τεχνών και σχηματίζονται οι πρώτες κοινωνίες. Στην προηγούμενη φάση (του Επιμηθέα) συντελείται ο βιολογικός σχηματισμός του ανθρώπου.

Τι είναι όμως η «έντεχνος σοφία»; Πρόκειται για τη λογική με την οποία ο άνθρωπος αναπτύχθηκε στη συνέχεια κατασκευαστής και δημιουργός (homo faber)· για να επιβιώσει, εξαρτάται αποκλειστικά και υποχρεωτικά από την ευφυΐα του. Κατανοούμε, λοιπόν, τον όρο ως τεχνογνωσία, η οποία επιτρέπει στον άνθρωπο να προβεί σε επινοήσεις και εφαρμογές σωτήριες για τη ζωή του, που προωθούν την εν γένει παρουσία του στον κόσμο. Ειδικότερα, η κατάκτηση τεχνικής συνδέεται με την ανάπτυξη τεχνικών δεξιοτήτων, την οργάνωση της εργασίας ως κατασκευαστικής διαδικασίας, για παράδειγμα σπιτιών, όπλων, εργαλείων, με την επινόηση συμβολικών συστημάτων επικοινωνίας και αντιμετώπισης καθημερινών αναγκών. Παραδείγματος χάρη, γλώσσα, γραφή, αρίθμηση με την καλλιέργεια π.χ. της γης και με την αγωγή, καθώς όλα αυτά δεν είναι εξωτερικά προς τη φύση του ανθρώπου, αλλά την επηρεάζουν και οδηγούν τον άνθρωπο σταδιακά σε έλεγχο των παθών και οργάνωση της άμυνάς του προς τους άλλους. Πάντως, η σοφία αυτή δεν συνδέεται με τη γνώση των επιστημών και τη φιλοσοφία. (δες και σχόλιο σχολικού βιβλίου)

Αξιοσημείωτο είναι ότι οι τεχνικές γνώσεις εννοούνται εδώ χορηγημένες τον άνθρωπο ως ολοκληρωμένο σύνολο a priori και όχι ως αποτέλεσμα σταδιακής πείρας μέσα στους αιώνες. Επιπλέον, η έντεχνος σοφία, όπως προκύπτει και από τη σχετική διήγηση, είναι έμφυτη στον άνθρωπο από την αρχή, αφού ο Προμηθέας τη χαρίζει στους πρώτους ανθρώπους στη στιγμή της δημιουργίας τους. Δεν είναι παρά μια διαφορετική έκφραση για τη δεξιοτεχνία, που κατά τον Ευριπίδη και τον Αισχύλο είναι το πρώτο δώρο των θεών.

ἔμπυρος τέχνη: η φωτιά η πρώτη μεγάλη πηγή ενέργειας που έμαθε να μεταχειρίζεται ο άνθρωπος, εύλογα τοποθετείται στη βάση όλων των έως τότε τεχνολογικών κατακτήσεων. Ως πηγή ενέργειας υπήρξε αναγκαία συνθήκη για να οδηγηθεί ο άνθρωπος στα υψηλά τεχνικά επιτεύγματα και να αντισταθμίσει με αυτά τη φυσική αδυναμία του. Η «ἔμπυρος τέχνη» εκφράζει την εφαρμοσμένη, την κατασκευαστική εκδήλωση της ανθρώπινης δραστηριότητας. Η «ἔμπυρος τέχνη» είναι η πρακτική εφαρμογή των τεχνικών γνώσεων, κυρίως με τη χρήση της φωτιάς, καθώς είναι γνωστό ότι πολλά υλικά, όπως τα μέταλλα, μπορούν να γίνουν αντικείμενο κατεργασίας με τη χρήση της φωτιάς. Ο Πρωταγόρας, λοιπόν, πρέπει να είχε στο μυαλό του αυτό που σήμερα ονομάζουμε τεχνολογία, τηρουμένων των αναλογιών. Εννοούμε, βέβαια, μια τεχνολογία προσαρμοσμένη στα μέσα και τις δυνατότητες της εποχής.

τήν τε ἔμπυρον τέχνην τὴν τοῦ Ἡφαίστου καὶ τὴν ἄλλην τὴν τῆς Ἀθηνᾶς: εδώ εξυπακούεται αφενός η πρακτική του Ηφαίστου και αφετέρου η θεωρητική της Αθήνας γνώση, η εναρμόνιση των οποίων δημιουργεί την πρόοδο του τεχνολογικού πολιτισμού. Είναι αντιληπτό ότι προβάλλεται ιδιαίτερα η σημασία της φωτιάς για την ύπαρξη του ανθρώπινου γένους, αλλά και η άρρηκτη σύνδεση μεταξύ της τεχνολογικής και της πνευματικής ανθρώπινης δραστηριότητας.

κλοπῆς δίκην μετῆλθε: είναι γνωστό πως ο Προμηθέας τιμωρήθηκε ιδιαίτερα σκληρά για τη συγκεκριμένη πράξη του. Κάθε επίτευγμα απαιτεί ανυπολόγιστες θυσίες σε μια πορεία συνε-χούς αναζήτησης του καλύτερου. Και αυτή τη διπλή διάσταση της επιτυχίας και του τιμήμα-τός της υπενθυμίζει η λιτή αναφορά στην τιμωρία του Προμηθέα. Το επίτευγμα για να έχει αξία και διάρκεια προϋποθέτει αυταπάρνηση και ανιδιοτέλεια και αυτό το υπαινίσσεται η φράση του Πρωταγόρα στην οποία φαίνεται ότι ο θεός που λυπήθηκε τους ανθρώπους και έκλεψε τη φωτιά, τιμωρήθηκε για την πράξη του: 1) αμέλεια, παράβαση της αρχικής εντολής των θεών και απρονοησία, 2) ενέργεια με δόλιο τρόπο, 3) αποκλειστικό προνόμιο των θεών γίνεται κτήμα των ανθρώπων.⁴

 

Σύμφωνα με τον Πρωταγόρα η τεχνολογία και η φωτιά, τα μέσα δηλαδή με τα οποία ο άνθρωπος έλυσε βασικά προβλήματα και διευκόλυνε τη ζωή του, δωρήθηκαν στο ανθρώπινο γένος ως σύνολο και όχι σε κάποιες προνομιούχες ομάδες (βασιλιάδες, ευγενείς, αριστοκράτες, ιερατεία κλπ.). Συνεπώς, κατά το σοφιστή, αν βέβαια αφαιρεθεί το μυθολογικό περίβλημα, όλοι οι άνθρωποι έχουν από τη φύση τους τη δυνατότητα να μυηθούν στις τεχνικές γνώσεις και να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στο κοινωνικό σύνολο, βελτιώνοντας την ποιότητα της ζωής τους και της ζωής των συνανθρώπων τους. Οι άνθρωποι είναι από τη φύση ίσοι, αλλά οι κοινωνικές συνθήκες τους καθιστούν άνισους. Σε μια εποχή κατά την οποία ήταν ακόμη διαδεδομένη η αντίληψη πως μόνο οι αριστοκράτες είναι προικισμένοι με αρετές και ικανότητες, ενώ οι άσημοι, απλοί άνθρωποι όχι, έρχονται κάποιοι σοφιστές με τις ρηξικέλευθες απόψεις τους να κηρύξουν την ισότητα όλων των ανθρώπων, ανεξαρτήτως καταγωγής.

Στο μύθο χρησιμοποιείται και ο όρος ἀνθρώπων γένος. Γίνεται λόγος για ανθρώπους γενικά, όχι για ελεύθερους και δούλους, για ευγενείς, για Έλληνες και βαρβάρους κτλ. Άλλοι σοφιστές προχώρησαν περισσότερο στην ενότητα του ανθρώπινου γένους με τις διακηρύξεις τους κατά των κοινωνικών και φυλετικών διακρίσεων (᾿Αντιφῶν, Ἀλκιδάμας). Στον Πρωταγόρα (337c) βρίσκουμε την άποψη του Ιππία για την ενότητα των ανθρώπων. Πρόκειται για πρωτοποριακές για την εποχή τους αντιλήψεις. Η σημασία τους σε σχέση με τις αριστοκρατικές αντιλήψεις της εποχής τους, ακόμα και σε σχέση με σύγχρονες θεωρίες π.χ. για Αρίους είναι προφανής. (Να διαβάσετε από την εισαγωγή του βιβλίου σας τα σχετικά με τον Ιππία και τον Αντιφώντα, σσ. 26 και 28).⁵

 

Ο Ήφαιστος είναι ο θεός της φωτιάς και της μεταλλουργίας και η Αθηνά η θεά της σοφίας. Ο Ήφαιστος αντιπροσωπεύει την πρακτική και η Αθηνά τη θεωρητική γνώση. Οι δύο θεοί γιορτάζονταν μαζί στη γιορτή Χαλκείων⁶ και είχαν κοινό ναό στην αγορά της αρχαίας Αθήνας, το γνωστό Θησείο.

Σύμφωνα με το μύθο του Πρωταγόρα οι τεχνικές γνώσεις δόθηκαν όλες μαζί στον άνθρωπο· εμείς, βέβαια, γνωρίζουμε ότι η κατάκτησή τους ήταν σταδιακή. Εξάλλου, ο άνθρωπος συνεχίζει να εμπλουτίζει τις τεχνικές γνώσεις του, χωρίς να μπορεί κάποιος να προβλέψει αν θα υπάρξει τέλος στη διαδικασία αυτή.

οἴκημα τὸ κοινόν: η αθηναϊκή μυθολογία και λατρεία είχε συνδέσει στενά τον Ήφαιστο και την Αθηνά. Έτσι, η Αθήνα έγινε παιδαγωγός του γιου του Ηφαίστου, ενώ υπήρχαν και κοινές γιορτές. Επίσης, στην αρχαία αγορά της Αθήνας αλλά και στην Ολυμπία είχε ιδρυθεί κοινός ναός του Ηφαίστου και της Αθηνάς. Η αναφορά του Πρωταγόρα στην Αθηνά και τον Ήφαιστο και στο εργαστήρι τους συνιστά και έναν σαφή υπαινιγμό οργάνωσης της θεϊκής κοινότητας στη βάση ενός «καταμερισμού των εργασιών», όπου ο Δίας κατέχει την ύψιστη πολιτική τέχνη, ενώ η Αθηνά και ο Ήφαιστος καταγίνονται με τέχνες συνδεδεμένες με την αντιμετώπιση των καθημερινών αναγκών επιβίωσης, την πρακτική επινοητικότητα και την κατασκευαστική ικανότητα.⁷

 

3. Η κίνηση του Προμηθέα έβγαλε τον άνθρωπο από τη δύσκολη θέση: οι άνθρωποι έχουν από τη φύση την ικανότητα να αναπτύξουν τεχνικές γνώσεις και ικανότητες και έτσι μπορούν να λύσουν τα προβλήματα της επιβίωσης. Όμως, ο Δίας κρατά την ικανότητα της οργάνωσης της κοινωνίας, και ο Προμηθέας δεν μπορεί να την πάρει. Ο άνθρωπος δεν ξέρει -ακόμη- να συνεργάζεται και να συνυπάρχει.

τὴν δὲ πολιτικὴν οὐκ εἶχεν: οι άνθρωποι σε αυτό το στάδιο της λεγόμενης φυσικής κατάστασης δεν έχουν τη δυνατότητα να οργανώσουν πολιτική και κοινωνική ζωή και να αναπτύξουν κατ’ επέκταση πνευματικό πολιτισμό. Γίνεται σαφές ότι η πολιτική τέχνη είναι ανώτερη κατάκτηση, η οποία στον μύθο χαρακτηρίζει την κοινότητα των θεών και όχι των ανθρώπων, και αποτελεί στοιχείο εξουσίας του Δία απέναντι στους άλλους θεούς και τον κόσμο. Η παρουσίασή τους ως δώρων των θεών και όχι ως ανακαλύψεων του ανθρώπου, μπορεί να θεωρηθεί και ως ένδειξη σεβασμού προς αυτούς και προσπάθεια αποφυγής ύβρης εκ μέρους των ανθρώπων. Άρα η κατάκτηση της τεχνικής από τον άνθρωπο, που χαρακτηρίζεται σαν τιτανική πράξη κλοπής, συνέβη σε μια πρώιμη φάση, προκοινωνική και δείχνει τις τότε δυνατότητες του ανθρώπινου πνεύματος. Αντίθετα, η πολιτική ήταν ακόμα απρόσιτη σχεδόν στο ανθρώπινο πνεύμα και κατακτήθηκε σε υστερότερη στιγμή της ιστορίας του ανθρώπου και αφού είχαν διαμορφωθεί οι κατάλληλες συνθήκες.

ἀκρόπολιν τὴν τοῦ Διὸς οἴκησιν: κατά το πρότυπο των ανθρώπινων πόλεων, το ανάκτορο του πατέρα των θεών βρισκόταν σε ακρόπολη -στην υψηλότερη κορυφή του Ολύμπου. Οι αρχαίοι Έλληνες φαντάζονταν τους θεούς με ανθρώπινα χαρακτηριστικά και ιδιότητες. Επίσης, φαντάζονταν τον κόσμο στον οποίο ζούσαν οι θείοι και την κοινωνική τους οργάνωση με πολλές αναλογίες με τον ανθρώπινο κόσμο (π.χ. οι κατοικίες των θεών, η ακρόπολη όπου φυλάσσεται η πολιτική τέχνη, οι φρουρές, οι θεοί κτλ.).⁸

 

αἱ Διὸς φυλακαὶ: πρόκειται για το Κράτος και τη Βία. Είναι τα όργανα της εξουσίας του Δία. Στο μύθο του Πρωταγόρα συμβολίζουν τη δυσκολία της απόκτησης της πολιτικής τέχνης, τις επίπονες προσπάθειες του ανθρώπινου γένους για πολιτική οργάνωση. Η παρουσία των θεών στο μύθο φανερώνει την παρουσία της φύσης μέσα στην κοινωνία.

 

4. Αν διαβάσουμε προσεκτικά τον μύθο του Πρωταγόρα, θα διαπιστώσουμε ότι κάθε θεός αντιπροσωπεύει ένα στάδιο στην εξελικτική πορεία του ανθρώπου. Η επιμηθεϊκή φάση είναι το στάδιο της βιολογικής διαμόρφωσης του ανθρώπου, ενώ στην προμηθεϊκή φάση ο άνθρωπος τιθασεύει τη φωτιά και κατακτά τεχνολογικές γνώσεις και ικανότητες. Η Αθηνά, θεά της σοφίας, είναι το σύμβολο αυτών των γνώσεων, ενώ ο Ήφαιστος είναι η προσωποποίηση της πρακτικής εφαρμογής τους· πιο απλά, της μαστοριάς (δημιουργία τεχνικού πολιτισμού). Ο Δίας συμβολίζει τη φυσική νομοτέλεια, δηλαδή τους νόμους που καθορίζουν την εξέλιξη των φυσικών φαινομένων. Στη συνέχεια, θα δούμε πως ο Δίας με τα δώρα του θα δώσει στον άνθρωπο τη δυνατότητα να συγκροτήσει κοινωνίες, μια δυνατότητα που ουσιαστικά θα τον οδηγήσει στην κυριαρχία πάνω στη γη (στάδιο κοινωνικής οργάνωσης, ανώτερος πολιτισμός).

Βασική επισήμανση: η δυναμική της ιστορίας είναι φανερή: πιο πάνω από την τεχνική είναι η πολιτική, αλλά όχι ακόμη για τον άνθρωπο. Προηγείται η επίλυση ζωτικών αιτημάτων των υλικών συνθηκών ύπαρξης του ανθρώπου, η οποία στη συνέχεια του επιτρέπει να σκεφτεί για τα επιτεύγματά του, την κυριαρχία του στη φύση και την προαγωγή των συνθηκών ζωής του. Κάθε στάδιο προετοιμάζεται από το προηγούμενο και προετοιμάζει το επόμενο σε μια δυναμική πορεία, όπου η κάθε κατάκτηση γίνεται βάση για την επόμενη, με πολύ κόπο και με μεγάλο τίμημα κάποιες φορές, οπωσδήποτε καθόλου ανώδυνα.⁹

 

 

5. Γλωσσικές επιλογές

Λέξεις με ιδιαίτερο σημασιολογικό ενδιαφέρον:

• ἀπορία: στο κείμενο έχει τη σημασία της δυσκολίας, του αδιεξόδου. Άλλες σημασίες στα αρχαία ελληνικά: δυσκολία προσπελάσεως ή διαβάσεως, δυσχέρεια, δυσκολία, στέρηση, φτώχεια. Περισσότερες πληροφορίες στο λήμμα του Λεξικού Λίντελ-Σκοτ.
• εὐπορία: εφόδια, πλούσια μέσα. Άλλες σημασίες στα αρχαία ελληνικά: ευκολία, ευχέρεια, αφθονία, πλούτος. Περισσότερα εδώ.
• φυλακή: φρουροί, καστροφύλακες. Άλλες σημασίες στα αρχαία ελληνικά: φύλαξη, φρούρηση, βάρδια, επιτήρηση. Περισσότερες πληροφορίες στο λήμμα του Λεξικού Λίντελ-Σκοτ.

 

Αναφορικές προτάσεις

• ἐν ᾗ ἔδει καὶ ἄνθρωπον ἐξιέναι ἐκ γῆς εἰς φῶς
• ἐν ᾧ ἐφιλοτεχνείτην

Η πρώτη προσδιορίζει τη λέξη ἡμέρα και η δεύτερη τη λέξη οἴκημα. Πρόκειται για αναφορικές προσδιοριστικές προτάσεις, που αποτελούν αναγκαίο συμπλήρωμα των λέξεων που προσδιορίζουν.

 

Σχήμα λιτότητας: «οὐ πάνυ τι σοφός» αντί «ἀνόητος, ἄφρων, μωρός» [τονίζει την απρονοησία του Επιμηθέα].

Αντιθέσεις: «… τὰ μὲν ἄλλα ζῷα ἐμμελῶς πάντων ἔχοντα, τὸν δὲ ἄνθρωπον γυμνόν τε …» [τονίζεται η διαφορά του ανθρώπου από τα άλλα ζώα όσον αφορά την κατανομή εφοδίων]

Πολυσύνδετο σχήμα: «… γυμνόν τε καὶ ἀνυπόδητον καὶ ἄστρωτον καὶ ἄοπλον» [δίνεται έμφαση στις ελλείψεις του ανθρώπου σε σχέση με τα άλλα έμβια όντα]

 

Παραπομπές

1. Δρ. Ιωάννης-Παναγιώτης Αμπελάς, Φιλοσοφικός Λόγος, Αρχαία Ελληνική Γραμματεία, Ο.Π. Ανθρωπιστικών Σπουδών Γ΄ Λυκείου, Ερμηνευτικές Σημειώσεις - Επισημάνσεις, σελ.23

2. Pierre Grimal, Λεξικό της Ελληνικής και Ρωμαϊκής Μυθολογίας, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1991, σελ.85

3. Δρ. Ιωάννης-Παναγιώτης Αμπελάς, Φιλοσοφικός Λόγος, Αρχαία Ελληνική Γραμματεία, Ο.Π. Ανθρωπιστικών Σπουδών Γ΄ Λυκείου, Ερμηνευτικές Σημειώσεις - Επισημάνσεις, σελ.21-22

4. Δρ. Ιωάννης-Παναγιώτης Αμπελάς, Φιλοσοφικός Λόγος, Αρχαία Ελληνική Γραμματεία, Ο.Π. Ανθρωπιστικών Σπουδών Γ΄ Λυκείου, Ερμηνευτικές Σημειώσεις - Επισημάνσεις, σελ.23-25, 27

5. Το σχόλιο από την ομάδα συγγραφής του τεύχους αξιολόγησης του Κέντρου Εκπαιδευτικής Έρευνας.

6. Τα Χαλκεία ήταν αρχαία εορτή των Αθηναίων. Γιορτάζονταν τη τελευταία μέρα του μήνα Πυανεψιώνα, αρχικά απ’ όλο τον αθηναϊκό λαό, προς τιμή της θεάς Αθηνάς. Αργότερα (4ος αιώνας π.Χ.) τα Χαλκεία εορτάζονταν μόνο από τους χειρώνακτες και ειδικότερα από τους χαλκέους (τους σιδηρουργούς) προς τιμή του θεού Ηφαίστου, από τον οποίο επικράτησε και το όνομα Χαλκεία.

7. Δρ. Ιωάννης-Παναγιώτης Αμπελάς, Φιλοσοφικός Λόγος, Αρχαία Ελληνική Γραμματεία, Ο.Π. Ανθρωπιστικών Σπουδών Γ΄ Λυκείου, Ερμηνευτικές Σημειώσεις - Επισημάνσεις, σελ.26

8. Δρ. Ιωάννης-Παναγιώτης Αμπελάς, Φιλοσοφικός Λόγος, Αρχαία Ελληνική Γραμματεία, Ο.Π. Ανθρωπιστικών Σπουδών Γ΄ Λυκείου, Ερμηνευτικές Σημειώσεις - Επισημάνσεις, σελ.25-26

9. Δρ. Ιωάννης-Παναγιώτης Αμπελάς, Φιλοσοφικός Λόγος, Αρχαία Ελληνική Γραμματεία, Ο.Π. Ανθρωπιστικών Σπουδών Γ΄ Λυκείου, Ερμηνευτικές Σημειώσεις - Επισημάνσεις, σελ.27

 

♦

 

Ετυμολογικά σχόλια

• ἔλαθεν (λανθάνω): λάθος, λαθραίος, αλάθητος, λήθη, λήθαργος, αλήθεια, αναληθής.
• ἄλογα (ἀ + λόγος): παράλογος, κατάλογος, λέξη, λεξικό.
• ἠπόρει (ἀπορῶ < ἄπορος < ἀ + πόρος): απορία, απορητικός, πορίζω, πόρισμα.
• χρήσαιτο (χρῶμαι): χρήση, χρήσιμος, άχρηστος, χρήμα, χρηστικός.
• ἐπισκεψόμενος (ἐπί + σκέπτομαι): σκέψη, σκεπτικός, απερίσκεπτος.
• ὁρᾷ < ὁράω - ῶ: όραση, (α)ορατός, όραμα, πανόραμα, διορατικός όραση, άποψη, κάτοψη, προοπτική, υπερόπτης, υπεροψία, μέτωπο.
• ἔδει (δέω): δέον, δεόντως, δεοντολογία, δεοντολογικός.
• ἐξιἐναι (ἐκ + ἔρχομαι· θέματα: ἐλευθ- & ἐλυθ-): έλευση, Ελευσίνα, ελεύθερος, προσήλυτος, προσηλυτίζω, προσηλυτισμός.
• εὕροι (εὑρίσκω): εύρημα, εφευρέτης, ευρετήριο.
• ἔντεχνον (< ἐν + τέχνη < τέκτων): τέχνασμα, τεχνητός, τεχνικός, τεχνίτης, τεχνολογία, καλλιτέχνης, αριστοτεχνικός, αρχιτέκτονας, αρχιτεκτονική.
• κτητήν (κτῶμαι): (από)κτήση, (απο)κτήμα, κτηματίας, κτητικός.
• ἐνεχώρει (ἐν + χωρῶ): (από-, εκ-, κατά-, παρά-, προ-, συν-, υπο-)χωρώ, οπισθοχωρώ.
• ἔσχεν, ἔχοντα (ἔχω): σχέδιο, σχεδόν, σχέση, σχολή, συνεχής, σχήμα, ευεξία, καχεξία, καχεκτικός, πλεονέκτης, εχέμυθος, εχέφρων, πολιούχος, αξιωματούχος.

 

❦