 |
| πηγή: liberal.gr |
Μερικοί ορισμοί για την Ποίηση
Ποίηση είναι δύναμη της ψυχής, δια της οποίας πλάθομεν εις την φαντασίαν μας και εκφράζομεν ακολούθως τα πλαθόμενα με τρόπον γοητευτικόν και όχι συνήθη […]. Η ψυχική τούτη δύναμη του ανθρώπου ημπορεί να ενεργήση διαφοροτρόπως…».
Ανδρέας Λασκαράτος, Δοκίμιον Ποιητικής στο Σάτιρα και Πολιτική στη Νεώτερη Ελλάδα, σελ. 120
Ο Ίταλο Καλβίνο ήταν πεπεισμένος ότι η πεζογραφία δεν διαφέρει από την ποίηση, γιατί και οι δύο γραφές αναζητούν «μια έκφραση αναγκαία, μοναδική, πυκνή, λακωνική και αξιομνημόνευτη».
Μπορεί να συσχετιστεί η προηγούμενη άποψη με τη σκέψη του Μαλαρμέ, ο οποίος υπογράμμιζε την προσπάθεια της ποίησης να καταλήξει σε μια καθολική λέξη-έννοια μέσα σε πολλές λέξεις.
Χλόη Μουρίκη, Το Δέντρο, 214-5, σ.149
«Ποίηση είναι όταν δύο λέξεις συναντιούνται για πρώτη φορά» (η απάντηση του σε ερώτηση για το ορισμό της ποίησης ο Μιχάλης Γκανάς υπενθύμισε το Ινδιάνικο ρητό).
Με λέξεις αγρίμια: Ο Μιχάλης Γκανάς με δικά του λόγια, in.gr
Σκοπός της Ποίησης
Σκοπός του ποιήματος είναι να δώσει όλα τα στοιχεία στον αναγνώστη, ώστε να δοκιμάσει την ίδια εμπειρία που δοκίμασε ο ποιητής.
Γ. Σεφέρης, Μονόλογος πάνω στην ποίηση, στις Δοκιμές, τόμος Ι, σ.146
«Αν τα τραγούδια μας δίνουν κάποια ποιητική συγκίνηση, αυτό μας φτάνει, αν δεν το κατορθώνουν, στο διάβολο τα ρέστα.»
Γ. Σεφέρης, στο Ο Σεφέρης για νέους αναγνώστες, Ίκαρος, γ΄ εκδ. 2012, σ.38
Η ποίηση είναι η τέχνη να προκαλείς συγκίνηση χρησιμοποιώντας το παιχνίδι των λέξεων.
Η διαφορά μεταξύ ποίησης και πεζογραφίας βρίσκεται στον αναγνώστη, ο οποίος στη μεν πεζογραφία ζητά πληροφορία και επιχείρημα, ενώ στην ποίηση ξέρει ότι οφείλει να συγκινηθεί.
Χόρχε Λουίς Μπόρχες, Ποιήματα, μετ. Δ.Καλοκύρης, σ.33
Για τον ποιητή
…δε βλέπω άλλο τρόπο να κρίνω έναν ποιητή παρά σαν άνθρωπο που δίνει μορφή σε συναισθήματα.
Η δουλειά του ποιητή δεν είναι να λύει φιλοσοφικά ή κοινωνικά προβλήματα. Είναι να μας προσφέρει την ποιητική κάθαρση με τα πάθη και τους στοχασμούς που αισθάνεται μέσα του και γύρω του, σαν ένας ζωντανός άνθρωπος που έχει το μερδικό σ’ αυτόν τον κόσμο.
Γ. Σεφέρης, Δοκιμές, τόμος Ι, σ.442,360-1
Τι προσέχω σ’ ένα ποίημα;
Ένα ποίημα μπορεί αν το εξετάσης από το περιεχόμενό του να μην είναι τίποτε καινούριο, τίποτε πρωτόφαντο και βαθυστόχαστο. Μάλιστα είναι ποιήματα, και αριστουργήματα, που η αξία τους κρέμεται από το λεκτικό τους· είναι σημαντικά, όχι για τη σκέψη, μα για τη γλώσσα τους και τον τρόπο που τη μεταχειρίζεται ο ποιητής· η τέχνη τους είναι στα ονόματα, όχι στα πράγματα, αντίθετα με την τέχνη άλλων. Ανάλογο γνώρισμα θα είχε στο λογισμό του ο αρχαίος τεχνογράφος εκεί που χαραχτηρίζει κάποιον ποιητή «μᾶλλον τῆς συνθέσεως ἤ τοῦ νοῦ».
Η ποίηση καλά καλά δεν τρέφεται παρά με τρεις τέσσαρες, γενικώτατες και κοινότατες, από τον καιρό του Νώε, αλήθειες της καρδιάς και της σκέψης, καθώς ένα δέντρο, όσο κι αν είναι πλούσια, σαν πρωτόφαντη, η βλάστησή του, δεν εμεγάλωσ’ έτσι παρά με νερό, με αέρα, με γη, σαν όλου του κόσμου. Όμως όσο βαραίνουν στο δέντρο κάποιοι άλλοι όροι σχετισμένοι με την καλλιέργεια που αξιώθηκε να βρη, έτσι λογαριάζεται μέσα σ’ ένα ποίημα για την αξία του και η τέχνη του, στη γλώσσα, στο μέτρο, στο στίχο, είτε γιατί πρωτότυπα συνταιριάζει τα γνωρισμένα είτε γιατί συνεχίζει εντελέστερα τα παραδομένα. Κάθε ποιητής που αξίζει είναι και τεχνίτης άξιος. Πρώτ’ απ’ όλα, ρυθμοποιός.
Κ. Παλαμάς, Άπαντα, 10, Γκοβόστης, «Ζ΄. Το τέλος», 460
♦
Στίχος - Μέτρο
«Ο στίχος είναι μια ρυθμική ενότητα που το ρυθμό της τον δίνει η εναλλαγή, το συνταίριασμα δηλαδή τονισμένων και άτονων συλλαβών» (Θρ. Σταύρου, Νεοελληνική Μετρική)
Υπάρχουν πέντε, κυρίως, τρόποι τέτοιας εναλλαγής, οι οποίοι λέγονται μέτρα.
| Ίαμβος: υ ─ ε – γώ μω – ρό | υ ─ υ ─ υ ─ υ ─ υ ─ υ - Την εί / δα την / Ξαν θού / λα (7, Σολωμός) - Για τί μου ρί χνεις φως πι κρό (8, Ζαλοκώστας) - Με χιό νια και βρο χές τη γη ποτίζεις (11, Χορτάτσης)
- Ποιος είδε τέτοιο πόλεμο, να πολεμούν τα μάτια, |
| Τροχαίος: ─ υ σπί – τι πί – κρα | ─ υ ─ υ ─ υ ─ υ ─ υ - Σα να με φω νά ζα νε πα τέ ρα (10, Παλαμάς) - Απ’ τα κό κα λα βγαλμέ νη (8, Σολωμός) |
Ανάπαιστος: υ υ ─ δυ - να - τός θα το πω | υ υ ─ / υ υ ─ / υ υ ─ / υ - Ναι, χαρεί τε του χρό νου τη νιό τη (10, Σολωμός) - Το νερό ρο βο λά (2μετρο, Μαβίλης) |
| Δάκτυλος: ─ υ υ θά - λασ - σα πά - ρε με | ─ υ υ / ─ υ υ / ─ υ υ / ─ υ υ - Μακαρι σμένος ε σύ που με λέτησες (Παλαμάς) - Μ’ ένα φι λί της και μό νο (Παλαμάς) |
| Μεσότονο: υ ─ υ δα - κρύ - ζω ο κό - σμος | υ ─ υ / υ ─ υ / υ ─ υ |
♦
Ομοιοκαταληξία
Δύο ή περισσότεροι στίχοι ομοιοκαταληχτούν (ή ριμάρουν), όταν τα τελευταία τονισμένα φωνήεντά τους και όλοι οι έπειτα απ’ αυτά φθόγγοι, αν υπάρχουν, ηχούν απαράλλαχτα. (Θρ. Σταύρου)
Όλων τις πλάκες, χέρι μου θαυματουργό, τις κύλισες
Κι είχαν τα φτωχομνήματα βυζαντινές βασίλισσες (Παλαμάς)
♦
Στροφή
Ομάδα δύο ή περισσότερων στίχων με ρυθμική ενότητα, που αποτελεί βασική μονάδα των στιχουργικών συστημάτων: Tο ποίημα αποτελείται από τρεις στροφές.
♦
Θέμα
Αντικείμενο λογοτεχνικής ή γενικότερα καλλιτεχνικής παρουσίασης, που συνήθ. επαναλαμβάνεται συχνά: Tο ~ της Γέννησης / της Bάφτισης / της Aνάστασης το πραγματεύτηκαν πολλοί ζωγράφοι. Tο ~ της ύβρης και της τιμωρίας είναι σταθερό στις τραγωδίες του Aισχύλου. Ο καλλιτέχνης έπαιρνε τα θέματά του από την καθημερινή ζωή των ανθρώπων. [Λεξικό Κοινής Νεοελληνικής]
Ως προς το θέμα των ποιημάτων χρήσιμη είναι η παρακάτω διαπίστωση: «Η παλιά, η παραδοσιακή Ποίηση ήταν, κατά κανόνα, φωναχτή, καθαρή, τα έλεγε όλα. Η μοντέρνα αφήνει περιθώρια για προβολές και ταυτίσεις, που ίσως δε βρίσκονται ούτε στις προθέσεις του ποιητή. Δίνει ερεθίσματα, για να προβάλει ο αποδέκτης (αναγνώστης) πάνω στο έργο τέχνης το δικό του εσωτερικό κόσμο.» (Χάρης Σακελλαρίου, Παραδοσιακή και Μοντέρνα Ποίηση, εκδ. Πατάκη 2003, σελ.110.)
♦
Εικόνες
Και η παλαιότερη Ποίηση χρησιμοποιούσε τις εικόνες ως μέσο έκφρασης κι εποπτικότερης αναπαράστασης του εσωτερικού κόσμου του ποιητή. […] Η μοντέρνα όμως Ποίηση δεν ενδιαφέρεται γι’ αυτού του είδους τις εικόνες. Οι δικές της στηρίζονται στην υπέρβαση της πραγματικότητας, με συνδυασμό στοιχείων απόλυτα ετερόκλητων, που συνήθως δε φέρνει στην επιφάνεια παρά τέρατα […]. Και η βασική διαφορά ανάμεσα στις εικόνες της παραδοσιακής Ποίησης και σ’ αυτές της μοντέρνας είναι ότι ενώ οι πρώτες στηρίζονται στα δεδομένα της εμπειρίας, επεξεργασμένα από τη συνείδηση και διευρυμένα από την φαντασία και τις συγκινησιακές παρωθήσεις, οι δεύτερες έρχονται κατευθείαν από το υποσυνείδητο, αμακιγιάριστες, απροσποίητες, αρετουσάριστες, απειθάρχητες κι ίσως αλλόκοτες, μα φρέσκιες και σαν πρωτογέννητες, που διαστέλλουν το οπτικό μας πεδίο και μας δίνουν μιαν άλλη διάσταση και μιαν άλλη όψη της πραγματικότητας. Αυτό όμως μπορεί και να μην είναι αποτέλεσμα «αυτόματης» γραφής, αλλά συνειδητής επεξεργασίας, που στοχεύει στο να δώσει στην ποιητική έκφραση μια νέα διάσταση. (Χάρης Σακελλαρίου, Παραδοσιακή και Μοντέρνα Ποίηση, εκδ. Πατάκη 2003, σελ.111-112)
Παράδειγμα από την παραδοσιακή ποίηση:
Kαθαρότατον ήλιο επρομηνούσε
της αυγής το δροσάτο ύστερο αστέρι,
σύγνεφο, καταχνιά, δεν απερνούσε
τ' ουρανού σε κανένα από τα μέρη·
και από κει κινημένο αργοφυσούσε
τόσο γλυκό στο πρόσωπο τ' αέρι,
που λες και λέει μες στης καρδιάς τα φύλλα:
"Γλυκειά η ζωή κι ο θάνατος μαυρίλα". Σολωμός Διονύσιος, Ο Λάμπρος. H Ημέρα της Λαμπρής, 1.
Παράδειγμα από τη μοντέρνα ποίηση:
Ήταν μια μέρα γελαστή
Που τη χορεύαν όλοι. (Γ. Σαραντάρης, 1908 - 1941)
❦
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου