Θουκυδίδη, Περικλέους Επιτάφιος (9) - Κεφάλαιο 42

Επιτύμβιο ανάγλυφο του Δεξίλεω, 394 π.Χ. Αθήνα, Μουσείο Κεραμεικού. [πηγή: Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα]

 

Κεφάλαιο 42

 Ο έπαινος των νεκρών

 

Βασικά σημεία

1. Σύνδεση των κεφαλαίων 41 και 42.

2. Το εγκώμιο των νεκρών: οι ιδέες.

3. Η κλιμάκωση της ανδρείας που οδηγεί στη θυσία.

 

Σχολιασμός

1. Μίλησα πολύ για την πολιτεία μας … τον έπαινο των νεκρών αυτών: ο ρήτορας στην αρχή τού κεφαλαίου επιχειρεί να δικαιολογήσει την εκτενή αναφορά του στον ιδιαίτερο χαρακτήρα της Αθήνας, γιατί έτσι (α) αιτιολογείται η θυσία των νεκρών, που θέλησαν να προστατέψουν μια τόσο μοναδική πόλη και (β) δικαιολογείται το εγκώμιο των νεκρών που θα ακολουθήσει.

... για να στηρίξω σε ολοφάνερες αποδείξεις το εγκώμιο ... (στο πρωτότυπο εὐλογία): ο Περικλής (όπως φαίνεται και από το παρακάτω ὕμνησα) έχει συναίσθηση ότι φιλοτεχνεί ύμνο στην πόλη. [Ηλίας Σπυρόπουλος, Θουκυδίδη Περικλέους Επιτάφιος, εκδ. ΙΤΥΕ Διόφαντος, σελ.68]

 

2. Οι βασικές ιδέες του εγκωμίου:

(α) ο ηρωισμός των νεκρών είναι στολίδι για την πόλη.

(β) ο λόγος που εκφωνήθηκε είναι ισότιμος με την ανδρεία τους –ενώ συνήθως οι ρήτορες υπερβάλλουν.

(γ) ο θάνατός τους επιβεβαιώνει τη γενναιότητα όλων, και των νέων και των μεγαλυτέρων.

(δ) η θυσία αυτών που ίσως δεν υπήρξαν άμεμπτοι εξαλείφει κάθε τους παράπτωμα.

(ε) κανένας δεν επηρεάστηκε από την οικονομική του κατάσταση, ώστε να αποφύγει το χρέος.

(στ) η βιοθεωρία των νεκρών:

1. πιο επιθυμητή από την περιουσία είναι η απόκρουση των εχθρών.
2. ο κίνδυνος για την πατρίδα είναι ο ωραιότερος κίνδυνος.
3. πίστεψαν στην ελπίδα για την επιτυχία του αγώνα τους.
4. στηρίχτηκαν στην ανδρεία τους, για να φέρουν σε πέρας το έργο που είχαν μπροστά τους.
5. θεώρησαν καλύτερο να αμυνθούν και να πεθάνουν παρά να υποχωρήσουν και να σωθούν.

Για όλους αυτούς τους λόγους κανείς δεν μπορεί να τους κατηγορήσει ότι φοβήθηκαν, έστω κι αν ένιωσαν φόβο.

 

3. τὴν δὲ τῶν ἐναντίων τιμωρίαν ... ἀπηλλάγησαν: ο ρήτορας μας μεταφέρει την ψυχολογία του αθηναίου πολεμιστή την ώρα του χρέους και της θυσίας. Οι φράσεις έχουν εσωτερική ένταση και ακολουθούν μια κλιμάκωση, ώσπου να φτάσουν στην τελική τραγική κορύφωση. Σχηματικά:

		απέφυγαν την ντροπή να τους πουν δειλούς, κράτησαν γερά τον αγώνα και, σε ελάχιστο χρόνο που τον όρισε η τύχη … έφυγαν από τη ζωή.
	… έκριναν πως είχαν χρέος να στηριχτούν στον εαυτό τους και θεώρησαν προτιμότερο να αντισταθούν και να πάθουν …	⇑
Πιο ποθητή θεώρησαν την τιμωρία των εχθρών και συνάμα πίστεψαν πως απ’  όλους τους κινδύνους αυτός είναι ο ωραιότερος …	⇑

 

 

❦