Θάλαττα θάλαττα! (μια ομιλία της Μ. Ευθυμίου)

Στο άρθρο αυτό θα βρείτε μια βιντεοσκοπημένη διάλεξη της Μαρίας Ευθυμίου, καθηγήτριας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, με τίτλο:  

 Θαλάσσιες επικοινωνίες και μετακινήσεις πληθυσμών
στην Παγκόσμια Ιστορία

Μετά το βίντεο μπορείτε να διαβάσετε τα βασικά σημεία της διάλεξης. Η ομιλία ξεκινά περίπου στο 2:38. Οι υπογραμμίσεις είναι δικές μου. 

Υπάρχει η άποψη ότι το ανθρώπινο είδος δημιουργήθηκε στην Ανατολική Αφρική. Εκεί σύγχρονοι μελετητές εντόπισαν μια μαύρη φυλή που δεν είχε ακριβώς νεγροειδή χαρακτηριστικά: είχε λεπτή μύτη, υποκίτρινα μαύρο χρώμα δέρματος και όχι τόσο σαρκώδη χείλη. Θεώρησαν ότι είχαν μπροστά τους την απόδειξη ότι η καταγωγή όλων των ανθρώπινων φυλών προερχόταν από κει. Κάποιοι ψυχραιμότεροι υποστήριξαν ότι τα χαρακτηριστικά της φυλής αυτής οφείλονταν στην ανάμειξη με Κινέζους που βρέθηκαν εκεί μετά το 1430.

Το 1430 η δυναστεία των Μινγκ γίνεται εξωστρεφής σε σχέση με τη θάλασσα και για 30 χρόνια οργανώνει 7 τεράστιες αποστολές (με καράβια 10 φορές μεγαλύτερα από τα καράβια της εποχής εκείνης) για τη χαρτογράφηση του κόσμου, τη θέση των αστεριών και των διαφόρων φαινομένων. Πήραν τόση πολλή ξυλεία από τις περιοχές του Βιετνάμ (το έλεγχαν οι Μινγκ), ώστε οι Βιετναμέζοι εξεγέρθηκαν. Η πιο σημαντική αποστολή έγινε τη δεκαετία του 1420 και αρχηγός ήταν ένας μουσουλμάνος Κινέζος από μια παροικία μουσουλμάνων στη νότια Κίνα, ο Τσουνγκ Χο.

Το τέλος του εγχειρήματος ήταν οικτρό, γιατί θεωρήθηκε βλασφημία το μέγεθός του και τα τεράστια ποσά που ξόδεψε το κράτος. Παράλληλα, μια ασθένεια χτύπησε την Κίνα, που θεωρήθηκε τιμωρία για την αλαζονική αποστολή. Όσοι ναυτικοί επέζησαν και επέστρεψαν, φυλακίστηκαν. Τα ημερολόγια κατασχέθηκαν και κάηκαν, γιατί θεωρήθηκε ότι η Κίνα τιμωρήθηκε από τον Ουρανό για τις υπερβολές της.

Η αποστολή κατάφερε να χαρτογραφήσει την Ινδονησία, τη Μελανησία (Πολυνησία) και περιέπλευσε τις ακτές της Ινδίας και της Ανατολικής Αφρικής. Εκεί έγιναν ναυάγια και προφανώς όσοι Κινέζοι επέζησαν εκεί, ενώθηκαν με τους ντόπιους και δημιούργησαν αυτήν τη φυλή.

Μετά τον αμερικανικό εμφύλιο (1880-1890-1900) πολλοί πληθυσμοί μεταναστεύουν μέσω θαλάσσης στις ΗΠΑ και στη Νότια Αμερική. Οι άνθρωποι αυτοί έρχονται από παντού. Στην Ιρλανδία στα μέσα του 19^ου τρέφονται αποκλειστικά με πατάτα (μονοκαλλιέργεια). Τότε έπεσε μια ασθένεια στη ρίζα της πατάτας και κατέστρεψε τις καλλιέργειες. Πολλοί πέθαναν από την πείνα, πολλοί πείνασαν και αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν.

Επίσης, στο 19^ο αι. μετά την ενοποίηση της Ιταλίας (και λόγω των μεταβολών που προκάλεσε) πολλά εκατομμύρια από την κεντρική και νότια Ιταλία (πιο φτωχές περιοχές) μετανάστευσαν με πλοία στις ΗΠΑ. Πρόκειται για την μεγαλύτερη μετανάστευση που έχει καταγραφεί στην Ευρώπη στη σύγχρονη εποχή. Περίπου 26 εκατομμύρια Ιταλοί.

Επίσης, στο β΄ μισό του 19^ου αι. η Κίνα είναι σε δύσκολη θέση λόγω των πολέμων του οπίου, της διείσδυσης Αγγλογάλλων, των εξεγέρσεων. Πολλοί Κινέζοι μεταναστεύουν στις ΗΠΑ και εργάζονται στην κατασκευή σιδηροδρομικών γραμμών.

Από την Αφρική πηγαίνουν περίπου 11,5 εκατομμύρια δούλοι.

Τα δεδομένα δείχνουν ότι ο άνθρωπος μετακινείται πολύ στη θάλασσα, αλλά αυτό δεν είναι αλήθεια. Ο άνθρωπος είναι στεριανό ζώο. Η Γη κατακτήθηκε πεζή. Οι μετακινήσεις των προϊστορικών πληθυσμών ευνοήθηκαν από τις εποχές των παγετώνων, όταν η στάθμη της θάλασσας ήταν πολύ χαμηλότερα (έως και 140 μέτρα!), με αποτέλεσμα να δημιουργούνται περάσματα που σήμερα δεν υπάρχουν.

Η κατάκτηση της Αμερικής έγινε πεζή από τον Βερίγγειο πορθμό. Οι ιθαγενείς δεν ανέπτυξαν ναυτιλία. Στη Β. Αμερική υπάρχει δυνατότητα να αναπτυχθεί ναυτιλία λόγω των πολλών νησιών και των κοντινών αποστάσεων.

Ναυτικοί από την Κορέα και την Ιαπωνία πέρασαν μέσω Αλάσκας στην Αμερική περί το 8.000 π.Χ. Γι'  αυτό οι προκολομβιανοί κάτοικοι της Αμερικής έχουν δύο μορφές: (α) μακρόστενο πρόσωπο με μεγάλο μέτωπο και πλούσια μαλλιά, λεπτή και γαμψή μύτη, σχιστά μάτια και καφεκόκκινο χρώμα και (β) λευκοί, πλατύ πρόσωπο, λεπτή μύτη (ομάδα Κορέας και Ιαπωνίας): Εσκιμώοι, που πέρασαν στη Γροιλανδία πριν τους Βίκινγκς, που έφτασαν εκεί γύρω στο 1.000 μ.Χ. (Οι Αλεούτες Νήσοι θεωρούνται από κάποιους ναυτικούς το ωραιότερο σημείο της γης.)

Από τη θάλασσα κατοικήθηκε η Αυστραλία -η αρχαιότερη μετακίνηση από τη θάλασσα, 40.000 π.Χ. σε εποχή παγετώνων. Οι Αβορίγινες στη συνέχεια δεν έγιναν ναυτικοί.

Ο άνθρωπος αναπτύχθηκε κοντά σε γλυκά νερά, που δίνουν τροφή και είναι φιλικά και όχι άγνωστα και εχθρικά, όπως η θάλασσα.

Σημαντικός τόπος η περιοχή ελών στη Μεσοποταμία. Επί Σαντάμ υπήρξε ένα μεγάλο πρόγραμμα αποξηράνσεων. Παρόμοια κατάσταση και στη Λευκορωσία, στα έλη του Πρίπετ (στο μέγεθος της Γαλλίας περίπου!). Θεωρείται ότι εκεί αναπτύχθηκαν τα σλαβικά φύλα.

Όταν οι κονκισταδόρες πήγαν στο Μεξικό, είδαν ότι η πρωτεύουσα Τενοτσιτλάν ήταν χτισμένη σε ένα νησί μιας λίμνης και τη διέσχιζαν κανάλια, όπως στη Βενετία. Ήταν μια από τις μεγαλύτερες πόλεις στον κόσμο. Αντίστοιχη πόλη υπάρχει και στην Κίνα.

Οι μεγάλοι πολιτισμοί έδωσαν έμφαση στα κανάλια ή στα ποτάμια για τις μετακινήσεις τους. Στην Κίνα οι μετακινήσεις γίνονταν από τους υγρούς δρόμους. Στο 1.500 μ.Χ. στην Κίνα υπήρχαν δύο τεράστια κανάλια, το Μαγικό Κανάλι 2.000 χλμ. και το Μεγάλο Κανάλι 1.500 χλμ., που υπολογίζεται ότι το διέσχισαν 20.000 πλεούμενα το χρόνο.

Στον Αμαζόνιο υπάρχουν δελφίνια σε απόσταση χιλιάδων χλμ. από τη θάλασσα!

Ηλίας Μεντεκίδης, Ιστιοφόρα σε λιμάνι (1986, σπάτουλα σε μουσαμά - αντίγραφο)

Ποιες είναι οι πιο πρόσφορες περιοχές για ναυτιλία; Στην Αφρική ήταν δύσκολα τα πράγματα γιατί ήταν απέναντι σε ανοιχτό ωκεανό. Υπήρχε αλιεία κοντινή. Στο δυτικό κέρας της Αφρικής υπάρχουν νομάδες αλιείς. Ούτε η Αμερική ούτε η Αυστραλία είναι κατάλληλες για ναυτιλία. Το καταλληλότερο σημείο της γης είναι η Ινδονησία, γιατί υπάρχουν εκατοντάδες χιλιάδες νησιά. Ο Ειρηνικός μπορεί ευκολότερα να περαστεί από τον Ινδικό ή τον Ατλαντικό, γιατί έχει χιλιάδες νησιά.

Ο Κουκ εκτιμούσε πολύ τους Πολυνήσιους ναυτικούς. Ο ίδιος ο Κουκ θεωρούσε την κοραλλιογενή θάλασσα της Αυστραλίας την δυσκολότερη που έπλευσε. Οι Πολυνήσιοι καταλάβαιναν αν υπήρχε νησί κοντά κοιτώντας τα πουλιά και παρατηρώντας τα κύματα.

Παράδοση ναυτιλίας υπάρχει και στις ακτές Αν. Αφρικής και της Αραβικής χερσονήσου. Επίσης, στη Βαλτική και στη Βόρεια θάλασσα ως την Ισλανδία. Ο Πυθέας ο Μασσαλιώτης πέρασε το Βισκαϊκό κόλπο, έφτασε στην Αγγλία, πέρασε τις Εβρίδες και έφτασε στην Ισλανδία (Θούλη). Βέβαια ήταν σχετικά πρόσφατο το ταξίδι του· οι πρώτοι ναυτικοί πρέπει να έφτασαν στην Ισλανδία το 30.000-20.000 π.Χ. Ο Πυθέας μελέτησε και τον αρκτικό κύκλο. Επίσης, ο Ίππαλος το 100 π.Χ. χαρτογράφησε τα παράλια της Ινδίας, διέσχισε τμήμα του Ινδικού και είναι ο πρώτος που γνωρίζουμε ότι κατάγραψε οδηγίες για πλεύση των ινδικών ακτών ανάλογα με τους μουσώνες.

Ο Ινδικός είναι πολύ δύσκολος ωκεανός, γιατί δεν έχει νησιά. Τα κύματα φτάνουν τα 30 μέτρα! Επίσης, ο Ατλαντικός είναι πολύ δύσκολος. Ο Κολόμβος έκανε αποκοτιά, γιατί διέπλευσε έναν ωκεανό χωρίς νησιά. Είναι γνωστό ότι οι ναύτες του παραλίγο να εξεγερθούν –παρά τρίχα τη γλίτωσε!

Φιλική για ναυτιλία είναι και η Καραϊβική. Επίσης, και η Μεσόγειος. Η Μαύρη θάλασσα είναι δύσκολη θάλασσα, γιατί δεν έχει νησιά και έχει ρεύματα: τα ποτάμια που χύνονται εκεί δημιουργούν ρεύματα. Την είπαν «Εύξεινο Πόντο», για να την μαλακώσουν. Στην πραγματικότητα είναι «Άξενος Πόντος», αφιλόξενη θάλασσα.

Επίσης, οι Φοίνικες ήταν σπουδαίοι ναυτικοί.

Τρία σημεία της γης είναι τελείως αποκομμένα: το ένα είναι το σύμπλεγμα της Χαβάης, το άλλο το νησί του Πάσχα (περίπου 1300 μ.Χ.) και η Νέα Ζηλανδία (Μαορί). Γι’ αυτό και κατοικήθηκαν πρόσφατα. Αυτοί που έκαναν αυτά τα ταξίδια ήταν σπουδαίοι ναυτικοί, αλλά δεν τους ξέρουμε. Οι Μαορί έφτασαν στη Νέα Ζηλανδία και έπαψαν να ασχολούνται με τη ναυτιλία. Βρήκαν ένα πουλί 3 μέτρα ύψος και 250 κιλά, που δεν πετούσε. Τώρα δεν υπάρχει, το 18ο αι. φαγώθηκε και το τελευταίο!

Σήμερα επενδύεται περισσότερο χρήμα στη ναυτιλία παρά στα αεροπλάνα. 

 ❦