Οι θρησκευτικές καταβολές του Φιλελευθερισμού και του Κομμουνισμού (ομιλία της Μ. Ευθυμίου)

Παρακάτω θα βρείτε τα σημαντικότερα σημεία της ομιλίας. Η κ. Ευθυμίου ξεκινά στο 12^ο λεπτό.

❧

12΄ Στο 2017 είχαμε δύο επετείους: τα 5οο χρόνια από το προτεσταντικό κίνημα (την τοιχοκόλληση των 95 θέσεων του Λούθηρου) και τα 100 χρόνια από την Ρωσική Επανάσταση. Φαίνονται ασύνδετες αλλά είναι εξαιρετικά συνδεδεμένες: ο Προτεσταντισμός είναι η δύναμη πίσω από την σύγχρονη οικονομία, που κυριαρχεί στον κόσμο. Ο Μαξ Βέμπερ με το έργο του Η προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού άλλαξε την οπτική πολλών κοινωνιολόγων και ιστορικών. Τοποθετεί τον καπιταλισμό σε βάσεις ηθικές που προήλθαν από τον Προτεσταντισμό, ο οποίος ξεκίνησε το 1507 από έναν θεολόγο που δεν είχε καθόλου στον νου του ότι οι απόψεις του θα έπαιρναν τέτοια οικονομική και κοινωνική πορεία.

Ο Προτεσταντισμός έγινε η δύναμη πίσω από τον σύγχρονο κόσμο: οι σπουδαιότερες χώρες σήμερα, τα τελευταία 500 χρόνια, που έχουν φέρει τις μεγάλες αλλαγές και εξακολουθούν να είναι η μεγάλη πολιτισμική δύναμη στη Γη, είναι προτεσταντικές. Η σπουδαιότερη χώρα των τελευταίων 500 χρόνων και η μεγαλύτερη δύναμη που γνώρισε ποτέ η Γη, η Αγγλία, που ήταν η μεγαλύτερη υπερδύναμη στο β΄ μισό του 18^ου, σε όλον τον 19^ο και στο α΄ τέταρτο του 20^ου αιώνα, μέχρι να πάρει τη σκυτάλη το παιδί της, οι ΗΠΑ, είναι προτεσταντική· όπως και οι υπόλοιπες μεγάλες δυνάμεις είναι προτεσταντικές και αγγλοσαξονικές χώρες.  Δεύτερη έρχεται η Γαλλία και μετά η Ολλανδία· όταν άρχισε η εξερεύνηση του κόσμου, σημαντικές ήταν και η Πορτογαλία και η Ισπανία, αλλά μετά έχασαν τον δυναμισμό τους. Οι πιο επιτυχημένες κοινωνίες στον κόσμο είναι οι σκανδιναβικές (Νορβηγία, Σουηδία, Δανία)· θεωρούνται ιδανικές και είναι λουθηρανικές, στην καρδιά του Προτεσταντισμού. Η Ολλανδία θεωρείται από τους ιστορικούς η πιο πετυχημένη χώρα στον κόσμο: έχει το μέγεθος της Πελοποννήσου (με λίγο από Στερεά) και είναι η 4^ηδύναμη στις εξαγωγές γεωργικών προϊόντων παγκοσμίως! Ήταν καλυμμένη από θάλασσα και πριν 1000 χρόνια έφτιαξαν φράγματα, συγκράτησαν τη θάλασσα, έφεραν χώμα και έγινε η Ολλανδία.

Η θρησκεία δημιουργεί νοοτροπίες, στάση ζωής. Ο Προτεσταντισμός είναι η πιο πετυχημένη στον κόσμο σήμερα. Κατά τον 19^ο αιώνα καταστάλαξαν οι δύο μεγάλες απόψεις για την ιδανική κοινωνία: ο Φιλελευθερισμός και ο Κομμουνισμός, παιδιά του 19^ου αιώνα.

Ο Φιλελευθερισμός πιστεύει ότι το κάθε μέλος της κοινωνίας πρέπει να λειτουργεί ελεύθερα· οι βάσεις του είναι πέντε: ελευθερία δημιουργίας κομμάτων, εκλογές, κοινοβούλιο, ελευθεροτυπία (ελευθερία έκφρασης γνώμης) και ανεξαρτησία της δικαιοσύνης. Ο Φιλελευθερισμός εφαρμόστηκε κυρίως στον αγγλοσαξονικό κόσμο. Στις εκλογές αρχικά ψήφιζαν μόνο άντρες, από μια ηλικία και πάνω και εφόσον είχαν εισόδημα. Σταδιακά τα όρια ηλικίας άρχιζαν να κατεβαίνουν και να μη λαμβάνεται υπόψη η περιουσία. Γυναίκες ψήφισαν πρώτη φορά στην Αυστραλία και στη Ν. Ζηλανδία –παραρτήματα της Αγγλίας. Στην Ελλάδα οι γυναίκες ψήφισαν στη δεκαετία του 1950 και στην Ελβετία στη δεκαετία του 1970. Εκεί ακόμη υπάρχει η άποψη ότι δεν είναι καλό αυτό! Ο Φιλελευθερισμός παίρνει διαφορετικές μορφές στις κοινωνίες.

Ο Κομμουνισμός δημιουργήθηκε και αυτός στον 19^ο αιώνα από δύο Γερμανούς στοχαστές, τον Μαρξ και τον Ένγκελς, που οραματίστηκαν μια κοινωνία όπου ο πλούτος θα μοιράζεται στον καθένα ανάλογα με τις ανάγκες του. Πυρήνας είναι η κοινοκτημοσύνη και κοινοβιακή ζωή· δεν υπάρχει ατομική ιδιοκτησία αλλά κοινωνική ιδιοκτησία, η οποία μοιράζεται στους ανθρώπους ανάλογα με τις ανάγκες τους. Η ιδέα αυτή πέρασε στη Γαλλία και εκεί έγινε και η πρώτη κομμουνιστική επανάσταση, η Κομμούνα του Παρισιού, το 1870-1, όταν τα γερμανικά στρατεύματα εισέβαλαν στη Γαλλία. Η ιδέα του Κομμουνισμού διαδόθηκε και επικράτησε το 1917 στη μεγαλύτερη χώρα στον κόσμο, στη Ρωσία, η οποία καλύπτει το 1/8 της Γης -σήμερα, που έχει χάσει 15 χώρες! Ο κομμουνισμός κατέρρευσε στη Ρωσία και στα υπόλοιπα κομμουνιστικά κράτη. Το 1992 δεν υπήρχε στην Ευρώπη κανένα κομμουνιστικό καθεστώς. Όταν κατέρρευσε ο κομμουνισμός, υπήρξαν πρωτοσέλιδα που έγραφαν: Ο Λούθηρος νίκησε τον Μαρξ. Γιατί; Τι σχέση έχει το ένα με το άλλο; Πίσω από το οικοδόμημα της ελεύθερης αγοράς βρίσκεται η νοοτροπία του Προτεσταντισμού.

Ο Λούθηρος είχε εξοργιστεί με την πρακτική της Καθολικής Εκκλησίας, επειδή θεωρούσε ότι είχε μετατραπεί σε μηχανισμό είσπραξης χρημάτων που έχει χάσει κάθε πνευματικότητα και κρατάει τους πιστούς στην αμάθεια. Σημειωτέον ότι όλα αυτά προέρχονταν από τον Λούθηρο, που ήταν καθολικός πάστορας και καθηγητής θεολογίας στην Βυρτεμβέργη –υψηλόβαθμο στέλεχος της Καθολικής Εκκλησίας. Ζήτησε η Εκκλησία να πάψει να επιδεικνύει θαυματουργές εικόνες, να περιφέρει οστά αγίων και ιερά αντικείμενα και να μοιράζει συγχωροχάρτια. Το συγχωροχάρτι δείχνει ότι μπορεί κάποιο άτομο επί της Γης να μεσολαβεί για τις πράξεις του ανθρώπου. Έτσι, οι ιερείς είχαν γίνει παντοδύναμοι. Ο Λούθηρος έλεγε ότι οι ιερείς δεν έχουν καμία ιδιαίτερη ιεροσύνη, αλλά είναι κανονικοί άνθρωποι, όπως όλοι οι άλλοι. Για τον Λούθηρο ο καθένας έχει μόνος του την ευθύνη να σώσει τον εαυτό του, δηλαδή ο καθένας να γίνει ιερέας του εαυτού του, να φροντίσει τον εαυτό του. Πώς θα καθοδηγηθεί; Με τα βιβλία, δε χρειαζόμαστε φροντιστή: τη Βίβλο, την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη. Τα βιβλία αυτά πρέπει να γίνουν προσιτά στον καθένα, γι’ αυτό μετέφρασε τη Βίβλο στη δημοτική γερμανική γλώσσα, για να μπορεί να τη διαβάζει ο καθένας. Το ίδιο έγινε και στις υπόλοιπες προτεσταντικές χώρες. Έτσι, οι ιερείς παραμερίστηκαν: κάποιες προτεσταντικές χώρες δεν έχουν καθόλου ιερείς. Η νοοτροπία που περνάει, λοιπόν, είναι ότι ο καθένας οφείλει μόνος του να ενεργεί και να βρίσκει τη λύση. Η ευθύνη ανήκει στον καθένα –αυτό είναι το κλίμα στις προτεσταντικές χώρες.

36΄ Στη Γαλλία εκδιώχθηκαν όλοι οι Προτεστάντες (λέγονταν Ουγενότοι) επί Λουδοβίκου 14^ου και εγκαταστάθηκαν στην Ελβετία, στην Αγγλία, στην Ολλανδία κλπ. Ο Φιλελευθερισμός, λοιπόν, διαμορφώθηκε τον 19^ο αιώνα (οι ρίζες του πάνε πιο παλιά) στην Αγγλία, Γαλλία και Ολλανδία. Τον 19^ο αιώνα η Αγγλία είναι η μεγαλύτερη δύναμη στην παγκόσμια ιστορία, αφού ελέγχει το ¼ του πληθυσμού και το 1/5 της έκτασης όλης της Γης. Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και η αυτοκρατορία του Τζένγκις Χαν ήταν κράτη 2-3 ηπείρων, ενώ η Βρετανική ήταν των 5 ηπείρων.

40΄ Οι Άγγλοι τον 19^ο αιώνα είχαν γυρίσει στο αρχαιοελληνικό πρότυπο, κυρίως στην αρχαία αθηναϊκή δημοκρατία, η οποία έδινε δικαίωμα λόγου στον καθένα και ήταν άμεση δημοκρατία. Είχε συζητηθεί και το σπαρτιατικό πρότυπο, που είχε κάποια ισχυρά δημοκρατικά στοιχεία, αλλά τελικά απορρίφθηκε. Συζητήθηκε και το περσικό πρότυπο, που είχε σκληρή κεντρική διοίκηση, αλλά άφηνε σε τοπικό επίπεδο μεγάλες ελευθερίες. Τελικά, υπερίσχυσε το μοντέλο της αθηναϊκής δημοκρατίας, που αφορούσε πολύ λίγους ανθρώπους. Το πρόβλημα που είχαν οι θεωρητικοί που συζητούσαν τα μοντέλα διακυβέρνησης τον 19^ο αιώνα ήταν ότι δεν μπορούσαν να έχουν άμεση δημοκρατία· γι’ αυτό επιλέχθηκε η αντιπροσωπευτική.

Το ίδιο πρόβλημα αντιμετώπισαν οι κομμουνιστές, που κατέφυγαν και αυτοί στον παρελθόν. Στον 19^ο αιώνα η Ευρώπη κυριαρχείται από τον Ρομαντισμό, που είναι στην πραγματικότητα μια πολιτική στάση επιστροφής στο παρελθόν για να εκτιναχθούν στο μέλλον. Την εποχή που οι λαοί στήνουν εθνικά κράτη γυρνούν στο παρελθόν, δηλαδή στην ιστορία τους (πραγματική ή πεποιημένη), για να αντλήσουν δύναμη να εκτιναχθούν στο μέλλον. Πάνω σε αυτήν την πραγματικότητα πάτησαν και οι οπαδοί του φιλελευθερισμού και οι οπαδοί του κομμουνισμού. Ο Μαρξ και ο Ένγκελς πήγαν πιο πίσω από την αθηναϊκή δημοκρατία, στα εκατομμύρια χρόνια όπου ο άνθρωπος ζούσε χωρίς ατομική ιδιοκτησία, πριν τη γεωργική επανάσταση, στο κυνηγετικό ή καρποσυλλεκτικό στάδιο. Τέτοιες κοινωνίες υπάρχουν και σήμερα, πολύ λίγες μέσα σε δάση· την εποχή του Μαρξ υπήρχαν περισσότερες. Ο Μαρξ και ο Ένγκελς είχαν σύνδεση με Αμερικανούς και Άγγλους ανθρωπολόγους που μελετούσαν τέτοιους πολιτισμούς, στους οποίους δεν υπάρχει το ρήμα έχω. Έτσι μπορείς να διακρίνεις ποιες κοινωνίες μπήκαν σχετικά πρόσφατα στην ιδέα της ατομικής ιδιοκτησίας: στα τούρκικα δεν υπάρχει το έχω· το λες με περίφραση: υπάρχει σε μένα κλπ. Το ίδιο στα ρώσικα. Ο Μαρξ και ο Ένγκελς θεωρούσαν λοιπόν το ρήμα έχω σημείο τομής στην ανθρώπινη ιστορία και έλεγαν ότι η ανθρωπότητα πρέπει να επιστρέψει στην έλλειψη ατομικής ιδιοκτησίας και στην κοινοκτημοσύνη. Άλλωστε, η ανθρωπότητα έζησε στη μεγαλύτερη διάρκειά της με κοινοκτημοσύνη· ατομική ιδιοκτησία υπάρχει από το 10.000 π.Χ. περίπου. Η σύλληψή τους ήταν τολμηρή, γιατί θεωρούσαν ότι μπορεί να εφαρμοστεί από τις κοινωνίες των λίγων δεκάδων ανθρώπων στα δισεκατομμύρια της εποχής τους.

51΄ Τον 19^ο αιώνα εμφανίζονται οι ιδέες αυτές, αλλά οι βάσεις των κινημάτων είναι παλαιότερες, σε μια πολιτική μετάλλαξη που έτρεχε επί αιώνες και εκφράστηκε με επαναστάσεις. Η πρώτη από αυτές δεν είναι η Γαλλική αλλά η Αγγλική (1642), που ήταν πολύ επιτυχημένη, γιατί δεν είχε πολύ αίμα και είχε καλύτερα πολιτικά αποτελέσματα. Επανήλθε η βασιλεία (όπως και στη Γαλλία), αλλά ως συνταγματική, χωρίς τις εξουσίες που είχε πριν. Η Αγγλία είναι το πρώτο κράτος στον κόσμο με συνταγματική βασιλεία –αλλά χωρίς σύνταγμα! Οι Άγγλοι λένε Constitution μια ομάδα κειμένων (όχι ένα κείμενο): όλα τα μεγάλα πολιτικά τους κείμενα (Magna Carta, Habeas Corpus) και διάφορες διακηρύξεις που βγήκαν στη διάρκεια της επανάστασης. Αυτή η επανάσταση κατοχύρωσε τα πνευματικά δικαιώματα των δημιουργών.

56΄ Κοντά στην Αγγλία και η μικρή και προκομμένη Ολλανδία. Πολεμώντας εναντίον των Ισπανών θα δεχθούν ότι ο κάθε Ολλανδός έχει ευθύνη για τη λειτουργία της κοινωνίας του και ότι αν μια κυβέρνηση δεν δικαιώνει τα οράματα του λαού, τότε ο λαός μπορεί να επαναστατήσει. Δηλαδή σε αυτές τις δύο χώρες ήδη από τότε συζητήθηκαν τα όρια των δικαιωμάτων της εξουσίας.

59΄ Η δεύτερη μεγάλη επανάσταση είναι η Αμερικανική Επανάσταση (1775-1783). Και η δεύτερη είναι ουσιαστικά αγγλική και προτεσταντική. Οι έφηβοι επαναστάτησαν εναντίον της μάνας! Το θέμα δεν ήταν μόνο η απαλλαγή από τους Άγγλους και τους φόρους, αλλά και το πώς θα λειτουργεί η κοινωνία τους. Οι άνθρωποι που βρίσκονταν πίσω από τα γεγονότα ήταν υψηλοτάτου επιπέδου στοχαστές: Τόμας Τζέφερσον, Μπέντζαμιν Φράνκλιν, Χάμιλτον. Συνέταξαν τα καταπληκτικά κείμενα της επανάστασης. Η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας ξεκινά με τη φράση: We, the people (εμείς, ο λαός) και συνεχίζει: Πιστεύουμε ότι στόχος της ζωής κάθε ανθρώπου είναι η ευτυχία και ότι κάθε άνθρωπος δικαιούται να ζει ευτυχισμένος και ολόκληρη η δομή της κοινωνίας του πρέπει να υπηρετεί αυτό το σκοπό. Επομένως, η κοινωνία είναι υποχρεωμένη, έχει ευθύνη απέναντι στον εαυτό της, ο κάθε πολίτης έχει ευθύνη απέναντι στον εαυτό του και απέναντι στην κοινωνία. Η κοινωνία παρακολουθεί την εκάστοτε εξουσία και, αν χρειαστεί, την ανατρέπει.

Την εποχή εκείνη ο Γάλλος βασιλιάς, ο Λουβοδίκος 16^ος, που δεν ήταν κακός αλλά είχε μανία με τα κλειδιά και τα ρολόγια! Την ημέρα που έγινε η επανάσταση σημείωνε στο ημερολόγιό του: Όλα βαίνουν καλώς στο βασίλειό μου (χαμπάρι δεν είχε ο άνθρωπος!). Ο Λουδοβίκος βοήθησε με στρατό τους Αμερικανούς. Το αμερικανικό σύνταγμα είναι καταπληκτικό: ισχύει πάνω από 200 χρόνια σε μία χώρα, που είναι ταυτόχρονα και 50 χώρες! Οι Γάλλοι βρέθηκαν μέσα σε έναν πολιτικό χαμό, έγιναν επαναστάτες και γύρισαν στη Γαλλία, η οποία για να χρηματοδοτήσει τον πόλεμο, είχε αδειάσει τα ταμεία της. Ο Λουδοβίκος φορολόγησε τα πάντα και όλα αυτά έδωσαν το έναυσμα για τη Γαλλική Επανάσταση. Μάλιστα στα εκατόχρονα της αμερικανικής επανάστασης οι Γάλλοι τους χάρισαν το άγαλμα της Ελευθερίας, για να θυμίζει στους Αμερικανούς τι οφείλουν στη Γαλλία.   

Επομένως, η γαλλική επανάσταση έρχεται μετά την αγγλική και την αμερικανική· οι Γάλλοι πολιτικά ήταν πολύ πίσω σε σχέση με τους Άγγλους. Όταν οι Άγγλοι έκαναν επανάσταση, ο κόσμος δεν καταλάβαινε τι γινόταν εκεί· ήταν πολύ προχωρημένα τα πράγματα στην Αγγλία. Τι συζήτησε η γαλλική επανάσταση; Τα δικαιώματα του ανθρώπου και του πολίτη.

69΄ Η Αγγλία πρωτοπορεί πολιτικά από τον 13^ο αιώνα, από την εποχή της Magna Carta. Τον 19^ο αιώνα πέτυχαν τον έλεγχο του κόσμου. Όλες αυτές οι πολιτικές εξελίξεις είχαν σχέση με τις οικονομικές αλλαγές που συνέβαιναν στην Ευρώπη, η οποία μετά το 500 μ.Χ. είχε διαλυθεί από τις βαρβαρικές φυλές και σταδιακά μετά το 1000 μ.Χ. άρχισε να ανακάμπτει. Ισχυρότερη δύναμη είναι η γερμανική: Φράγκοι με τον Καρλομάγνο (από το 800 και μετά). Ουσιαστικά, η Ευρώπη ξαναστήνεται σε γερμανικές βάσεις: Σουηδοί, Νορβηγοί, Δανοί, Ολλανδοί είναι Γερμανοί, όπως και οι Άγγλοι και οι Σάξονες. Στα ανατολικά υπάρχει το Βυζάντιο που κρατάει ακόμα, αλλά στα δυτικά αρχίζει η ανάκαμψη από την πλευρά της θάλασσας: εδώ η ανάκαμψη έρχεται πιο εύκολα σε σχέση με τη στεριά, όπου υπάρχουν οι περιορισμοί των βουνών και των συνόρων. Πρωτοστατεί η Βενετία, που έγινε υπερδύναμη. Επίσης, η Φλωρεντία, η Γένοβα, το Αμάλφι εκμεταλλεύτηκαν τους δρόμους της Μεσογείου (11^ος – 16^ος αιώνας). Αυτές ήταν πόλεις-κράτη που συγκρούονταν μεταξύ τους: Βενετία – Γένοβα, όπως Αθήνα – Σπάρτη στην αρχαιότητα.

75΄ Στον Βορρά τώρα, στις γερμανικές περιοχές πρωτοστατεί η Hansa (= ένωση). Από το 1200 περίπου στις περιοχές της Φλάνδρας, Ολλανδίας, Γερμανίας, βόρειας Πολωνίας (Πρωσία), Λιθουανίας (τις δύο τελευταίες οι Γερμανοί τις θεωρούν χαμένες πατρίδες, αλλά δεν λένε τίποτε, αφού έχασαν δύο παγκόσμιους πολέμους), όπου κατοικούσαν πάρα πολλοί Γερμανοί. Στο σύστημα της Hansa κάθε έμπορος πρέπει να λύνει μόνος του τα προβλήματά του, αλλά έκαναν τακτικές συσκέψεις στο Λύμπεκ και συζητούσαν, έστηναν  συνεταιρισμούς κλπ. Ο καθένας μόνος του και όλοι μαζί -ό,τι πρότεινε και ο Λούθηρος για τους χριστιανούς. Ο Προτεσταντισμός λοιπόν πάτησε σε μια βάση και μετά εξελίχθηκε η ελεύθερη οικονομία.

79΄ Ο Χριστιανισμός έχει μέρη κοινοκτημοσύνης, π.χ. στα μοναστήρια. Άλλωστε, η θρησκεία αυτή έχει απόλυτη σχέση με την κοινοκτημοσύνη: από εβραϊκές πηγές ξέρουμε ότι την εποχή του Ιησού υπήρχαν επαναστατικές ομάδες αντιρωμαϊκές, που ζούσαν κοινοβιακά. Φαίνεται ότι οι πρώτοι χριστιανοί ήταν κοινοκτημονικές ομάδες. Οι Ρωμαίοι τους κυνηγούσαν, γιατί τους θεωρούσαν πολιτικούς επαναστάτες, όχι τόσο λόγω της θρησκείας τους. Ο Χριστιανισμός τον 4^ο αι. έχει επεκταθεί σημαντικά και ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος, που ήταν οπαδός του Μίθρα, κατάλαβε ότι στην περιοχή του ήταν πολλοί οι χριστιανοί (επομένως, τον ενδιάφερε να προσεγγίσει τον Χριστιανισμό) και ότι οι χριστιανικές ομάδες είναι πάρα πολλές και η καθεμιά έχει άλλη σύλληψη του Χριστιανισμού: δεν υπάρχει κοινή άποψη. Το 325 μ.Χ. στη Νίκαια συγκάλεσε ο ίδιος τους επισημότερους χριστιανούς λογίους και ιερωμένους, που άρχισαν να συγγράφουν το Σύμβολο της Πίστεως –χρειάστηκε 120 χρόνια για να ολοκληρωθεί: τελείωσε στην 4^η Οικουμενική σύνοδο. Είναι ίσως το πιο επεξεργασμένο κείμενο της ανθρωπότητας. Μόλις ολοκληρώθηκε το Σύμβολο της Πίστεως φάνηκε ότι πολλοί χριστιανοί δεν συμφωνούσαν με αυτό και ξεκίνησαν οι αιρέσεις. Μοναδικό φαινόμενο στην Ιστορία: υπολογίζεται ότι στα 2000 χρόνια της χριστιανικής ιστορίας δημιουργήθηκαν πάνω από 30.000 αιρέσεις! Σήμερα είναι ζώσες πάνω από 6000 αιρέσεις! Μόνο ο Κομμουνισμός ξεπερνά αυτό το νούμερο, που στα 150 χρόνια έχει πάνω από 12000 εκφάνσεις! Οι περισσότερες χριστιανικές αιρέσεις αφορούν τη φύση του Ιησού, το τρισυπόστατο της Θεότητας κλπ. Γιατί τόσες αιρέσεις;

(α) αρχικά, ο Χριστιανισμός είχε εξελιχθεί ελεύθερα και όταν ήρθε η κεντρική εξουσία, κάποιες ομάδες δε συντάχθηκαν με αυτή.

(β) τον 4^ο αιώνα ο Χριστιανισμός έγινε εξουσία, επίσημη θρησκεία επί Θεοδοσίου Α΄, τμήμα της πολιτικής εξουσίας. Όμως πολλές ομάδες παραμένουν κοινοβιακές και θεωρούν ότι ο Χριστιανισμός έχασε την ψυχή του. Αυτές συγκρούονται με την κεντρική αρχή.

91΄ Η Ανατολή ζει πρώτη αυτήν την κατάσταση. Έρχεται η σύγκρουση με τους Άραβες και μετά η Εικονομαχία· σε αυτές τις περιστάσεις δημιουργούνται αιρετικές ομάδες. Όταν τελειώνουν αυτά, τον 9^ο αιώνα, στο Βυζάντιο υπάρχουν πολλές μικρές ομάδες και μια πολύ μεγάλη: οι Παυλικιανοί, που προτάσσουν τις απόψεις του αποστόλου Παύλου. Αυτοί είναι κοινοβιακοί, αντιεξουσιαστές, δεν έχουν ιερατείο, πολλοί είναι χορτοφάγοι, πιστεύουν στην ισότητα ανδρών και γυναικών, είναι δυϊστές (θεωρούν τη Γη πηγή του κακού και τον ουρανό χώρο του καλού)· επίσης, δεν θέλουν ναούς, μυστήρια και εικόνες, γιατί τα θεωρούν ειδωλολατρικά στοιχεία. Οι Παυλικιανοί ζουν σε διάφορες περιοχές της Μ. Ασίας και επειδή ήταν ενοχλητικοί και γύρω στο 1000 μ.Χ. οι αυτοκράτορες εξοντώνουν περί τις 100.000 με βασανιστήρια. Όσους επέζησαν τους σκόρπισαν στη Θράκη και στην Πελοπόννησο. Οι Παυλικιανοί στη Θράκη ξεκίνησαν προσηλυτισμό και περί το 1100 με 1200 εμφανίζονται οι Βογόμιλοι· οι περισσότεροι κάτοικοι της σημερινής Ν. Βουλγαρίας, της ελληνικής Μακεδονίας και Θράκης, της τουρκικής Θράκης, της Φύρομ και της Βοσνίας είναι Βογόμιλοι.

96΄ Στην 1^η Σταυροφορία, που έγινε πεζή, όσοι συμμετείχαν βρέθηκαν στη Θράκη και στη Μακεδονία και φιλοξενήθηκαν από Βογόμιλους και επιστρέφουν στη δυτική Ευρώπη ως Καθαροί. Ο πάπας δυσαρεστείται από την εξέλιξη και όλον τον 13^ο αιώνα τους σφάζει όλους. Τότε ειπώθηκε: Σφάξτε τους όλους, ο Θεός θα ξεχωρίσει τους δικούς του! Μέχρι το 1815 δεν είχε μείνει κανένας σχεδόν Καθαρός. Ήδη όμως στη Δύση το 1100 υπήρχε ένας Γάλλος, ο Βάλντο, στην περιοχή του Πεδεμοντίου, που έλεγε τα ίδια πράγματα. Οι οπαδοί λέγονταν Βαλντεσιανοί.

100΄ Στην Αγγλία τώρα τον 13^ο αιώνα εμφανίζεται ο Όκκαμ, ένας καθολικός ιερέας, και ακολουθεί ο Τζον Ουίκλιφ, ένας μεγάλος λόγιος, των ίδιων αντιλήψεων: εναντίον των ναών, της εκκλησιαστικής περιουσίας, τονίζουν την ανάγκη της κοινοβιακής ζωής κλπ. Στην Αγγλία συντάσσεται και η Ουτοπία, ένα καθαρά κοινοκτημονικό κείμενο.

102΄ Παίρνουν τώρα τη σκυτάλη δύο Τσέχοι: ο Γιαν Χους και ο Ιερώνυμος της Πράγας, που καίγονται ζωντανοί με παπική εντολή στην Κωστάντζα της Γερμανίας το 1415. Στην Ιταλία ο Σαβοναρόλα καίγεται και αυτός· οι οπαδοί του προπαγάνδιζαν τις ίδιες απόψεις. Έτσι, φτάνουμε στον Λούθηρο. Στη Γαλλία εμφανίζεται ο Καλβίνος και στην Ελβετία ο Ζβίγγλιος.

104΄ Λούθηρος και Καλβίνος συμφωνούσαν στο ότι ο καθένας μόνος του πρέπει να σώζει την ψυχή του, διαβάζοντας τα ιερά κείμενα, και να έχει ευθύνη για το κοινωνικό σύνολο. Επίσης, συμφωνούσαν στην αγιοποίηση της εργασίας, γιατί θεολογικά ο άνθρωπος διαφέρει από τα ζώα, επειδή είναι δημιουργός· η εφευρετικότητα και η δημιουργικότητα είναι θεϊκό χάρισμα και πρέπει να αξιοποιείται από τον άνθρωπο. Δεν επέμεναν τόσο στα μεταφυσικά ζητήματα όσο στο χρέος του καθενός πάνω στη Γη. Ο Καλβίνος αντίθετα από τον Λ. πίστευε ότι είναι βασικό οι άνθρωποι να εξεγείρονται, όταν κάτι βλάπτει την κοινωνία. Αντιθέτως, ο Λούθηρος δεν πιστεύει στις επαναστατικές κινήσεις, γιατί θεωρεί επαναστατική την εσωτερική ηθική του ανθρώπου· αυτή αλλάζει τον κόσμο. Για τον Λούθηρο επανάσταση κάνει όποιος είναι ηθικός και ακέραιος, γιατί έτσι αλλάζει τον κόσμο. Αυτό πίστευε και ο Κομφούκιος.

109΄ Μέσα από τον Καλβινισμό έχουν προκύψει πολλές δυναμικές, επαναστατικές τάσεις. Στην Γερμανία εμφανίστηκαν οι Αναβαπτιστές και από αυτούς βγήκαν οι Κουακέροι. Μέσα στον Προτεσταντισμό θεοποιήθηκε και ο εθελοντισμός, τον οποίο ακολουθούν και οι Κουακέροι: αυτοί πρώτοι εφάρμοσαν εμπάργκο τον 18^ο αιώνα εναντίον των χωρών που δέχονταν την πώληση δούλων· είναι πίσω από τη Διεθνή Αμνηστία. Από αυτούς προέρχονται οι Μεθοδιστές, που πιστεύουν στην κοινωνική δράση: συγκρότησαν ομάδες προστασίας φυλακισμένων που δεν είχαν δικηγόρους ήδη από τον 18^ο αιώνα· οργάνωσαν την εργατική τάξη. Επίσης, οι Πρεσβυτεριανοί: εδώ ανήκουν οι περισσότεροι Σκωτσέζοι. Επίσης, οι Πουριτανοί. Οι Λέβελερς. Δεν έχουν ιερωμένους ούτε ναούς· μαζεύονται σε σπίτια, προσεύχονται και ο καθένας βγάζει έναν λόγο. Τέτοιοι είναι και οι Άμις στις ΗΠΑ: αυτοί ζουν σε χωριά κοινοκτημονικά σε πρωτόγονες συνθήκες, δεν κάνουν μεταγγίσεις αίματος, δεν πιάνουν όπλο, δε στέλνουν τα παιδιά τους στα σχολεία. Ζήτησαν από την κυβέρνηση των ΗΠΑ να μην πληρώνουν φόρους και να μην κάνει έργα το κράτος στις περιοχές τους. Είναι αυτοδιοικούμενοι.

115΄ Επομένως, η συζήτηση για κοινοβιακή ζωή δεν έπαψε. Δεν την επινόησε ο Μαρξ και ο Ένγκελς. Υπάρχει και σε θρησκευτικό και σε πολιτικό πλαίσιο. Υπάρχει και στο Ισλάμ (σούφι) και σε βουδιστικές ομάδες. Στους αιώνες για τους οποίους μιλάμε η πολιτική περνούσε μέσα από την θρησκεία, δεν ήταν ανεξάρτητα πεδία· γι’ αυτό υπάρχουν τόσες πολλές ομάδες. Στον σύγχρονο κόσμο δεν περνά η πολιτική μέσα από τη θρησκεία, γι’ αυτό είναι άπειρα τα κόμματα και οι τάσεις. Τότε εμφανίζονταν αιρέσεις. Πίσω από την Αγγλική επανάσταση κρύβονται προτεσταντικές ομάδες: οι Πουριτανοί και οι Λέβελερς, που είναι ουσιαστικά Αναβαπτιστές.

Στην Αμερική οι άποικοι δεν ήταν εγκληματίες, όπως νομίζουμε. Αυτό συνέβη στην Αυστραλία, την οποία οι Άγγλοι την μετέτρεψαν σε μακρινή φυλακή. Οι άποικοι στην Αμερική ήταν Άγγλοι που ανήκαν σε διάφορες παλαβές προτεσταντικές ομάδες και τους έστελναν στην Αμερική, για να γλιτώσουν από αυτούς. Έτσι, οι πρώτοι άποικοι ήταν επαναστάτες: αντιεξουσιαστές, κοινοκτημονικοί, υπέρ της αναδιανομής του πλούτου κλπ. ανάλογα με τις ομάδες· άνθρωποι πολύ αυστηρών ηθικών αρχών. Αυτοί ήταν η μαγιά που δημιούργησε τις συνθήκες της αμερικανικής επανάστασης εναντίον της μητέρας Αγγλίας.

122΄ Οι ισχυρότερες ομάδες του κόσμου είναι προτεσταντικές. Βάση της ελεύθερης οικονομίας είναι η ατομική ευθύνη: μόνος σου έχεις ευθύνη για τα πράγματα. Η άλλη αρχή που επηρέασε πολύ: επαναστατικό είναι να είσαι ακέραιος, εργατικός, αφοσιωμένος κλπ. Τα ίδια είπε και ο Κομφούκιος το 500 π.Χ. Έτσι, η αλματώδης άνοδος της Κίνας, κατά μία άποψη, δείχνει να επαναλαμβάνει την προτεσταντική επιτυχία.

 ❦