Ιστορία Α΄ λυκείου (10) - Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Ο Αύγουστος της Πρίμα Πόρτα, μια από τις διασημότερες απεικονίσεις του πρώτου αυτοκράτορα της Ρώμης. Βρέθηκε στη Βίλλα της συζύγου του, Λιβίας, και σήμερα φυλάσσεται στα Μουσεία του Βατικανού. [πηγή: Βικιπαίδεια]

 

 Η περίοδος της ακμής (27 π.Χ. - 193 μ.Χ.)

 

1.1 Η εποχή του Οκταβιανού Αυγούστου (27 π.Χ. - 14 μ.Χ.)

Η ισχυροποίηση της κεντρικής εξουσίας (σ.208-210)
(α) ποιο το αίτημα μετά το Άκτιο; Ποιος ανέλαβε να ανταποκριθεί και με ποιο τρόπο;
- επικράτηση ειρήνης και τάξης.
- πρωταγωνιστεί ο Οκταβιανός, που ενισχύοντας την κεντρική εξουσία οργανώνει την πολιτεία σε νέες βάσεις.
- αφήνει τη σύγκλητο και τον λαό να του προσφέρουν αξιώματα: του υπάτου, του ανθυπάτου, του δημάρχου, του ιμπεράτορα, του πρώτου πολίτη του κράτους (princeps) και του μεγίστου αρχιερέως (pontifex maximus).
- δημιουργεί το συμβούλιο του αυτοκράτορα, που τον βοηθά στην άσκηση της εξουσίας.

(β) πώς οργανώθηκε ο διοικητικός μηχανισμός;
- ο Οκταβιανός ανέλαβε: εποπτεία διοίκησης του κράτους, εξωτερική πολιτική και στρατιωτικά.
- επιμέρους θέματα: τα ανέλαβαν άτομα από τους συγκλητικούς και τους ιππείς.
- για να γίνει κανείς συγκλητικός ή ιππέας έπρεπε να είναι πλούσιος, ηθικά ακέραιος και να έχει υπηρετήσει στρατιωτική θητεία.
- διοίκηση επαρχιών: τη μοιράστηκε με τη σύγκλητο. Ο ίδιος διόριζε τους στρατιωτικούς διοικητές προβληματικών και παραμεθόριων επαρχιών, ενώ η σύγκλητος διόριζε τους ανθύπατους, που είχαν τη διοίκηση των υπολοίπων επαρχιών.
- επαγγελματίες υπάλληλοι ασκούσαν την εκτελεστική εξουσία.
- πήρε μέτρα για την αναγέννηση της γεωργίας και την επαναφορά τα παλαιών αυστηρών ηθών.
- φρόντισε για τον εξωραϊσμό της Ρώμης με την κατασκευή οικοδομημάτων.
- ο Οκταβιανός ουσιαστικά κυβερνούσε όπως ένας βασιλιάς. Όταν κάποτε προσποιήθηκε ότι ήθελε να αποχωρήσει από την εξουσία, η σύγκλητος τον παρακάλεσε να παραμείνει και τον αναγόρευσε σε Αύγουστο, αποδίδοντάς του έτσι τον τίτλο του σεβαστού και αναγνωρίζοντάς του θεϊκές ιδιότητες. Έτσι καταλύθηκε το δημοκρατικό πολίτευμα χωρίς την παραμικρή αντίδραση.

 

Το πολίτευμα και οι στρατιωτικές μεταρρυθμίσεις (σ. 210-211)
(α) να δώσετε το περιεχόμενο των όρων:
- ηγεμονία (Principatus < princeps): η μορφή του πολιτεύματος που δημιούργησε ο Οκταβιανός.
- πραιτωριανοί: στρατιώτες που αποτελούσαν τη φρουρά του πραιτωρίου, οργανωμένοι σε 9 μονάδες των 1000 ατόμων. Οι μονάδες έδρευαν στη Ρώμη. Αρχικά ήταν πιστοί στον αυτοκράτορα, αργότερα όμως απέκτησαν τη δυνατότητα να ανατρέπουν αυτοκράτορες ανάλογα με τις επιθυμίες τους.

(β) πρωτοβουλίες του Οκταβιανού για την προστασία της αυτοκρατορίας:
- εγκατέστησε στα πιο επικίνδυνα σύνορα (Ευφράτη, Δούναβη, Ρήνο) το μεγαλύτερο μέρος του στρατού, σε μόνιμες στρατιωτικές βάσεις.
- ο στρατός ήταν πιστός, αλλά μόλις επαρκούσε για τη φύλαξη των συνόρων.

 

Ο χαρακτήρας του πολιτεύματος (σ. 211)
Τα βασικά χαρακτηριστικά του Principatus:
- δυαρχία εξουσιών (princeps και σύγκλητος) χωρίς ξεκάθαρες αρμοδιότητες.
- διαδοχή: δεν είχε ρυθμιστεί. Ο princeps πρότεινε και η σύγκλητος έπρεπε να συμφωνήσει. Στο σημείο αυτό βρίσκεται και η διαφορά με τα ελληνιστικά και τα ανατολικά βασίλεια.

 

Προτομή του αυτοκράτορα Αδριανού (117–138, δυναστεία Αντωνίνων) με στεφάνι από φύλλα βελανιδιάς, φιλοτεχνημένο σε πεντελικό μάρμαρο. Βρέθηκε στην Αθήνα και εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών (πηγή: Βικιπαίδεια)

 

1.2 Οι διάδοχοι του Αυγούστου (14-193 μ.Χ.)
Οι τρεις δυναστείες αυτοκρατόρων: διακρίνονται με βάση συγγένεια και καταγωγή.
α΄ δυναστεία (Ιουλιο-κλαυδιανής): συνδέονται με δεσμούς αίματος ή μέσω υιοθεσίας με τον Αύγουστο και κατάγονται από τη Ρώμη.
β΄ δυναστεία (Φλάβιοι, οι αστοί): ιδρυτής της ο Βεσπασιανός· οι διάδοχοι του κατάγονται από ιταλικές πόλεις.
γ΄ δυναστεία (Αντωνίνοι): προέρχονται από τις επαρχίες.

 

Η διοίκηση και το δίκαιο
Βασικά χαρακτηριστικά:
- συγκεντρωτική διοίκηση: η σύγκλητος υποχώρησε μπροστά στην εξουσία των αυτοκρατόρων.
- περιορισμός του ρόλου της Ρώμης: οφειλόταν στο ότι μπήκαν στη σύγκλητο επαρχιώτες αξιωματούχοι και στο ότι απέκτησαν το δικαίωμα του Ρωμαίου πολίτη όλοι οι ελεύθεροι πολίτες της αυτοκρατορίας (διάταγμα Καρακάλλα, 212 π.Χ.).
- ενίσχυσαν αυτήν την κατάσταση οι επαρχιώτες αυτοκράτορες και ο στρατός: η ρωμαϊκή διοίκηση στις επαρχίες έγινε αποδεκτή από τους ντόπιους και πολλές ρωμαϊκές αποικίες και πολλά στρατόπεδα εξελίχθηκαν σε πολυάνθρωπες πόλεις με την εγκατάσταση γηγενών που είχαν αποκτήσει το δικαίωμα του Ρωμαίου πολίτη.
- εκλατινισμός των δυτικών κυρίως επαρχιών, δηλαδή όσων δεν είχαν επηρεαστεί από την ελληνική κουλτούρα.
- Pax Romana (ρωμαϊκή ειρήνη) οφειλόταν στην:
• ευημερία στην οργάνωση, στο ισχυρό αμυντικό σύστημα και στο διευρυμένο οδικό δίκτυο της αυτοκρατορίας.
• ησυχία στις επαρχίες: λόγω της λήξης των πολέμων και της συγκράτησης ορισμένων λαών έξω από τα σύνορα.
- ρωμαϊκό δίκαιο (η μεγαλύτερη προσφορά του ρωμαϊκού πνεύματος): η ρωμαϊκή νομοθεσία (Δωδεκάδελτος) αφορούσε την πόλη-κράτος της Ρώμης. Αργότερα, κάλυψε όλη την αυτοκρατορία και επηρεάστηκε από τα ήθη των υπηκόων τους, τις φιλοσοφικές ιδέες των Ελλήνων και τη χριστιανική ηθική. Το περίπλοκο ρωμαϊκό δίκαιο ερμήνευαν οι νομοδιδάσκαλοι, γνωστότεροι των οποίων ήταν ο Σάλβιος Ιουλιανός και ο Γάιος.

 

2. Η κρίση της αυτοκρατορίας τον 3ο αι. μ.Χ.
Αίτια της παρακμής:
- Εσωτερικό:
• διαταράσσεται η τάξη και η ασφάλεια της «ρωμαϊκής ειρήνης» εξαιτίας επαναστάσεων και ανεξαρτητοποίησης επαρχιών.
• οικονομική κρίση, γιατί εγκαταλείπεται το εμπόριο και η βιοτεχνία και επανέρχεται η καλλιέργεια της γης. Η οικονομική κρίση είχε ως άμεσο επακόλουθο την κοινωνική κρίση.
- Εξωτερικό: εισβολές εχθρικών λαών.

 

❦