Αρχαία Ελληνικά Α΄ λυκείου (8) - Ξενοφώντας, 2.4.18-23

Βιβλίο 2, Κεφάλαιο 4, §18-23

Ερμηνευτικά σχόλια

§ 18 Ο μάντης συμβουλεύει τους δημοκρατικούς να μην επιτεθούν πρώτοι, ώστε να έχουν οι ολιγαρχικοί την ευθύνη της πρόκλησης της μάχης. Εντυπωσιακή η θυσία του μάντη: προφήτεψε πως οι δημοκρατικοί θα επικρατήσουν μόλις χαθεί ένας δικός τους και για να είναι σίγουρη η νίκη τους, αποφασίζει να σκοτωθεί ηρωικά αυτός ο ίδιος πρώτος! Ένα αντίστοιχο περιστατικό από τη μάχη των Θερμοπυλών, με πρωταγωνιστή τον μάντη Μεγιστία, μπορείτε να διαβάσετε στο τέλος της ανάρτησης.

§ 19 Χαρμίδης: ένας από τους Τριάκοντα, θείος του φιλοσόφου Πλάτωνα.

§ 20 Ο Κλεόκριτος ως κήρυκας των Ελευσίνιων Μυστηρίων ήταν σεβαστός. Ο λόγος τονίζει ιδιαίτερα τον παραλογισμό στον οποίο έχουν οδηγήσει τους Αθηναίους οι τύραννοι, ώστε πολίτες με τόσα κοινά να πολεμούν μεταξύ τους.

§ 21 ἁμαρτάνοντες εἰς τὴν πατρίδα: εννοεί φυσικά όχι μόνο την πόλη και τους κατοίκους της, αλλά και τους δημοκρατικούς θεσμούς, τις έννοιες της ελευθερίας, του διαλόγου, της ειρηνικής επίλυσης των διαφορών, της αρετής και όλων των υψηλών ιδεών, που είχε καλλιεργήσει το δημοκρατικό πολίτευμα στην Αθήνα.

ἐν ὀκτὼ μησίν: από το Σεπτέμβριο του 404 π.Χ. ως τον Απρίλιο του 403 π.Χ.

§ 22 διὰ τὸ τοιαῦτα προσακούειν: οι αρχηγοί των ολιγαρχικών φοβούνται προφανώς μήπως οι στρατιώτες τους ακούγοντας τα λόγια του Κλεόκριτου αλλάξουν πεποιθήσεις.

Ο Κλεόκριτος χρησιμοποιεί στο λόγο του πολλές προσωπικές αντωνυμίες με σκοπό να τονίσει ότι οι Αθηναίοι μπορούν να ζήσουν ειρηνικά και αρμονικά ως ένα σύνολο πολιτών και όχι διασπασμένοι σε αλληλοσπαρασσόμενες ομάδες. Ο λόγος του Κλεοκρίτου παρουσιάζει τις δυνατότητες καλλιέργειας και ανάπτυξης διαπροσωπικών σχέσεων των Αθηναίων, ήδη από τη νεαρή ηλικία, όπως:

• συμμετοχή σε θρησκευτικές γιορτές
• συμμετοχή σε διάφορες κοινωνικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις
• φοίτηση σε εκπαιδευτήρια και άθληση σε γυμναστήρια
• στρατιωτική υπηρεσία
• συμμετοχή στα κοινά (εκκλησία του δήμου), αλλά και σε διάφορους συλλόγους.

§ 23 Χαρακτηριστική η διάσταση απόψεων μεταξύ των τριών χιλιάδων οπλιτών, που είχαν στηρίξει τους Τριάκοντα (βλέπε περίληψη §§ 17-49, σελ.85 του σχολικού εγχειριδίου), μετά την ήττα του στρατού τους. Όσοι προέβησαν σε ωμότητες θέλουν να συνεχίσουν τον αγώνα εναντίον των δημοκρατικών, ενώ όσοι από τους τρισχιλίους δεν αδίκησαν ζητούν την καθαίρεση των Τριάκοντα και προχωρούν σε εκλογή δέκα νέων αρχόντων, όχι όμως δημοκρατικών. 

 ❧

Ετυμολογικά- ομόρριζα- παράγωγα- συνώνυμα 

(επιλογή)

§ 18

μεταστρέφομαι: ανα-, από-, επι-, κατα-, μετα-, περι-, συν-, υποστροφή, (ανεμο)-στρόβιλος, στρόφιγγα, στρόφαλος, στροφαλοφόρος, στροφόμετρο, στραβός, στραβισμός.

μάντις < μαίνομαι (= γίνομαι μανιακός): μανία, εμμανής, μαντεία.

§ 19

διελέγοντο < διά + λέγομαι: διάλεξη, διαλεχτός, διάλογος, διαλογή, διάλεκτος.

§ 20

ἐξελαύνω < ἐκ + ἐλαύνω: προέλαση, επέλαση, απέλαση, παρέλαση, αρματηλάτης, στρατηλάτης, ελατήριο, έλασμα, ελατός, σφυρήλατος, ποδήλατο, ιχνηλασία, ξενηλασία.

σεμνοτάτων < σεμνός < σέβω (=σέβομαι): σεμνός, σεβαστός, ευσεβής, ασεβής.    

§ 23

ἔφασαν < φημί (= λέγω): φήμη, φωνή, προφήτης, αφασία.

ἀπολλύναι (< ἀπὸ + ὄλλυμι): όλεθρος, ολέθριος, εξολοθρεύω, εξολόθρευση, εξολοθρευτής, απώλεια, πανώλης (= πανούκλα), εξώλης και προώλης (= εντελώς διεφθαρμένος ηθικά), απολωλός (πρόβατο). 

ἑλέσθαι, εἵλοντο (< αἱροῦμαι): αίρεση, αιρετός, αιρετικός, αναιρώ, αναίρεση, αφαιρώ, αφαίρεση, διαιρώ, εξαιρώ, εξαιρετικός, ανεξαιρέτως, προαίρεση, καθαιρώ, καθαίρεση, συναιρώ, συναίρεση, καλοπροαίρετος, υπεξαιρώ, υπεξαίρεση, αρχαιρεσία.

 

Ηρόδοτος, Ἱστορίαι 7.219-228: Πριν και μετά τη μάχη των Θερμοπυλών (το επεισόδιο του Μεγιστία)

Πρώτος ο μάντης Μεγιστίας ειδοποίησε τους Έλληνες που βρίσκονταν στις Θερμοπύλες για το θάνατο που τους περίμενε με το γλυκοχάραμα, αφού παρατήρησε τα σπλάχνα των σφαγίων της θυσίας· ύστερα ήταν κι οι αυτόμολοι απ᾽ τον εχθρό που ανάγγειλαν ότι οι Πέρσες τους περικύκλωναν. Αυτοί λοιπόν έδωσαν το μήνυμα όσο ακόμα κρατούσε η νύχτα· τρίτοι έφτασαν οι σκοποί που ροβολώντας κατέβηκαν απ᾽ τις βουνοκορφές καθώς πήρε να φωτίζει η μέρα. 

Τότε οι Έλληνες έκαναν σύσκεψη κι οι γνώμες τους χωρίστηκαν στα δυο· δηλαδή άλλοι δε δέχονταν να εγκαταλείψουν τις θέσεις τους, ενώ άλλοι πρότειναν το αντίθετο. Κι ύστερ᾽ απ᾽ αυτά χώρισαν, κι άλλοι σηκώθηκαν κι έφυγαν, σκόρπισαν κι ο καθένας πήρε το δρόμο για τη δική του πόλη, όμως άλλοι πήραν την απόφαση να μείνουν εκεί μαζί με τον Λεωνίδα. 

Υπάρχει όμως κι άλλη εκδοχή· πως τους έστειλε στο καλό ο ίδιος ο Λεωνίδας, μεριμνώντας να μη πάνε χαμένοι, ενώ για τον ίδιο και τους Σπαρτιάτες που ήταν μαζί του θα ᾿ταν άπρεπο να εγκαταλείψουν τη θέση που είχαν αποστολή να φυλάξουν. 

Εγώ συντάσσομαι απόλυτα μ᾽ αυτή τη γνώμη, δηλαδή ο Λεωνίδας, επειδή αντιλήφτηκε πως οι σύμμαχοι δεν είχαν καρδιά να μείνουν και να ριψοκινδυνεύσουν μαζί του εθελοντικά, τους πρόσταξε ν᾽ αποσυρθούν, όμως, είπε, για τον ίδιο δεν ήταν όμορφο να φύγει· μένοντας όμως εκεί, θ᾽ άφηνε πίσω του μεγάλη δόξα και δε θα έπαυε να είναι ευτυχισμένη η Σπάρτη. 

Γιατί η Πυθία είχε δώσει χρησμό στους Σπαρτιάτες, όταν πήγαν και ρωτούσαν γι᾽ αυτό τον πόλεμο, την πρώτη κιόλας στιγμή που ξεσηκώθηκε, πως ή οι βάρβαροι θα κάνουν άνω κάτω τη Λακωνία ή θα σκοτωθεί ο βασιλιάς τους. Και τους δίνει χρησμούς σε δακτυλικούς εξαμέτρους που έλεγαν τα εξής: 

Εσάς, της Σπάρτης κάτοικοι, της όμορφα χτισμένης,  
νά τί σας περιμένει:  
ή τη μεγάλη πόλη σας, την ξακουστή, κουρσεύουν  
τα εγγόνια του Περσέα
ή ετούτη ζει, μα θα πενθεί και ο λαός κι η χώρα
του ήρωα Λακεδαίμονα
τον σκοτωμένο βασιλιά, απ᾽ του Ηρακλή τη ρίζα.  
Κι αυτόν των ταύρων η ορμή  
να τον κρατήσει δεν μπορεί ούτε και των λεόντων· 
 του Δία έχει τη δύναμη ο Πέρσης· και κανένας  
δεν τονε σταματά, προτού  
την πόλη είτε το ρήγα της κάνει χίλια κομμάτια.

Λοιπόν, λέω πως αυτά έχοντας στο νου του και θέλοντας να θησαυρίσει δόξα μονάχα για τους Σπαρτιάτες ο Λεωνίδας έστειλε στο καλό τους συμμάχους, κι όχι πως ήρθαν σε διχογνωμία αυτοί που έφυγαν, κι έφυγαν καταλύοντας την πειθαρχία. Και θεωρώ ισχυρή απόδειξη γι᾽ αυτή τη γνώμη μου το εξής: και τον μάντη που συνόδευε αυτό το εκστρατευτικό σώμα, τον Μεγιστία τον Ακαρνάνα (αυτόν που παρατηρώντας τα σφάγια είπε ποια έκβαση θα έχουν τα πράματα γι᾽ αυτούς), που έλεγαν ότι η καταγωγή του κρατούσε από τον Μελάμποδα, ολοφάνερα τον έστελνε πίσω ο Λεωνίδας, για να μη χαθεί μαζί τους. Κι αυτός, κι ας τον έστελνε πίσω, δε δέχτηκε να τους εγκαταλείψει, αλλά έστειλε πίσω το γιο του, που έπαιρνε μαζί του μέρος στην εκστρατεία και που του ήταν μονάκριβος. 

Οι σύμμαχοι λοιπόν, που τους έστελνε στο καλό ο Λεωνίδας, υπακούοντάς τον έφυγαν βιαστικά, οι Θεσπιείς όμως κι οι Θηβαίοι έμειναν ως το τέλος, μονάχα αυτοί, κοντά στους Λακεδαιμονίους. Απ᾽ αυτούς οι Θηβαίοι έμειναν άθελά τους κι αντίθετα με την επιθυμία τους (γιατί τους κρατούσε ο Λεωνίδας θεωρώντας τους ομήρους), ενώ οι Θεσπιείς το ήθελαν μ᾽ όλη τους την καρδιά· αρνήθηκαν να εγκαταλείψουν τον Λεωνίδα και τους άντρες του και να σηκωθούν να φύγουν, αλλά έμειναν ως το τέλος και πέθαναν μαζί τους. Στρατηγός τους ήταν ο Δημόφιλος, ο γιος του Διαδρόμου.

Γι᾽ αυτούς (που τάφηκαν εκεί όπου έπεσαν) και για κείνους που είχαν σκοτωθεί πριν σηκωθούν να φύγουν εκείνοι που τους έστειλε πίσω ο Λεωνίδας, χαράχτηκε πάνω στον τάφο τους επιγραφή που λέει τα εξής:  

Σ᾽ αυτό το μέρος, πάει καιρός, οι τέσσερες χιλιάδες 

απ᾽ το νησί του Πέλοπα 

με τρία εκατομμύρια εχθρών δώσανε μάχη. 

Αυτό λοιπόν το επίγραμμα χαράχτηκε πάνω στον κοινό τάφο όλων, αλλά για τους Σπαρτιάτες ιδιαίτερα:  

Διαβάτη, μήνυμα να πας στους Λακεδαιμονίους: 

σ᾽ αυτήν εδώ τη γη  

πέσαμε και κειτόμαστε στο νόμο τους πιστοί.  

Αυτό λοιπόν για τους Λακεδαιμονίους· και για τον μάντη το εξής:

Του Μεγιστία είν᾽ εδώ, του ξακουσμένου μάντη, 

το μνήμα π᾽ αντικρίζεις.  

Αυτόν που οι Μήδοι σκότωσαν, καθώς τότε διαβήκαν 

του Σπερχειού το ρέμα·  

ήξερε και καλόξερε πως όπου να ᾿ναι θα ᾿ρθουν 

του θάνατού του οι Μοίρες, 

μα δεν το καταδέχτηκε, τον βασιλιά της Σπάρτης  

προδίνοντας, να φύγει.  

Λοιπόν, οι Αμφικτύονες είναι που στόλισαν τους τάφους τους με επιγράμματα και στήλες, εκτός από το επίγραμμα του μάντη· όμως το επίγραμμα του μάντη Μεγιστία το φιλοτέχνησε ο Σιμωνίδης, ο γιος του Λεωπρέπη, δώρο φιλίας.

❦