Ιστορία Α΄ λυκείου (3) - Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός

Χρυσή νεκρική προσωπίδα, γνωστή με τη συμβατική ονομασία ''προσωπίδα του Αγαμέμνονα''. Μυκήνες, Ταφικός Κύκλος Α, Τάφος V, 16ος αι. π.Χ. (πηγή: ιστότοπος του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου)

 

 Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός

ο πρώτος μεγάλος ελληνικός πολιτισμός

 

Χρονικά όρια
- Ο πρώτος σημαντικός ελληνικός πολιτισμός αναπτύχθηκε στα 1600-1100 π.Χ. (Ύστερη Εποχή του Χαλκού).
- Πήρε το όνομά του από το σπουδαιότερο κέντρο, τις Μυκήνες.

 

Η χώρα
- Ο πολιτισμός αυτός ήταν δημιούργημα ελληνικών φύλων: Αχαιών, Δαναών, Ιώνων, Αργείων κ.ά. Τα φύλα αυτά εγκαταστάθηκαν στην ηπειρωτική χώρα, δέχτηκαν επιδράσεις κυρίως των Μινωιτών και στη συνέχεια εξαπλώθηκαν στον χώρο του Αιγαίου, στην Κρήτη και στις ακτές της Μ. Ασίας. Στην μεγάλη ακμή τους εγκαταστάθηκαν, άλλοτε μόνιμα και άλλοτε περιστασιακά, στην Κύπρο και στις ανατολικές ακτές της Μεσογείου.
- Σπουδαιότερα κέντρα: οι Μυκήνες, το Άργος, η Τίρυνθα στην Αργολίδα, η Πύλος στη Μεσσηνία, οι Αμύκλες στη Λακωνία, ο Ορχομενός, η Θήβα και ο Γλας στη Βοιωτία, η Αθήνα, η Ελευσίνα, ο Μαραθώνας στην Αττική και η Ιωλκός στη Θεσσαλία. Οι περιοχές αυτές διέθεταν συνήθως ανάκτορο, ισχυρή οχύρωση και έλεγχαν μεγάλη σε έκταση περιοχή.

 

Οι πηγές
- Ομηρικά έπη: ο κόσμος των επών μέχρι τον 19ο αι. θεωρούνταν δημιούργημα της φαντασίας του Ομήρου.
- Οι ανασκαφές του Ερίκου Σλήμαν στις Μυκήνες (1876) έβγαλαν από τη σφαίρα του μύθου τον μυκηναϊκό κόσμο.
- Η έρευνα βοηθήθηκε περαιτέρω από την αποκρυπτογράφηση της γραμμικής Β΄ γραφής από τον Μ. Ventris και τον J. Chadwick (1952). Πρόκειται για συλλαβική γραφή, που βρέθηκε σε πινακίδες και αποδίδει ελληνική γλώσσα. Οι πινακίδες περιέχουν καταλόγους αντικειμένων και περιουσιακών στοιχείων ηγεμόνων ή εμπόρων της εποχής εκείνης.

 

Μυκηναϊκή επιγραφή σε Γραμμική Β΄ γραφή, Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών (πηγή: Βικιπαίδεια)

 

Οικονομική, κοινωνική και πολιτική οργάνωση τον μυκηναϊκού κόσμου
- Εμπόριο: μετά το 1500 π.Χ. αναπτύσσεται γοργά.
- Η οικονομική δραστηριότητα είχε κέντρο τα ανάκτορα (μέγαρα) και ο πλούτος ελεγχόταν από τον ηγεμόνα (πολιτικός και στρατιωτικός αρχηγός, με δικαστική και συγχρόνως θρησκευτική εξουσία).
- Ιδιαίτερη θέση κατείχαν οι ιερείς και ο στρατός (επαγγελματίες στρατιώτες). Η μυκηναϊκή κοινωνία μάλλον δεν είχε θεοκρατικό χαρακτήρα.
- Επαγγελματικές ομάδες: γεωργοί, κτηνοτρόφοι, τεχνίτες (κεραμουργοί, ξυλουργοί, ναυπηγοί, χαλκουργοί, χρυσοχόοι, αρωματοποιοί, γιατροί κ.ά.), έμποροι και ναυτικοί.
- Δούλοι.

- Ο μυκηναϊκός κόσμος παρουσιάζει κοινά χαρακτηριστικά, αλλά μάλλον δεν οργανώθηκε ποτέ σε ενιαίο κράτος. Ίσως ήταν χωρισμένος σε 4 ή 5 μεγαλύτερα και άλλα τόσα περίπου μικρότερα «ομοσπονδιακά» κράτη, που ενδεχομένως ήταν υποτελή στις Μυκήνες.

- Αξιωματούχοι:
(α) άνακτας: ανώτατος άρχοντας, κύριος του ανακτόρου απ' όπου πήγαζε κάθε εξουσία.
(β) λααγέτας: τοπικός άρχοντας, διοικητής περιφέρειας.
(γ) οι επέτες: ευγενείς, ακόλουθοι.
(δ) οι τελεστές: αξιωματούχοι της περιφερειακής διοίκησης.
(ε) βασιλεύς: ο επικεφαλής οποιασδήποτε ομάδας (π.χ. επαγγελματικής). Στους επόμενους αιώνες, η λέξη «βασιλεύς» δηλώνει τον ανώτατο άρχοντα.

 

Η εξάπλωση
- εμπόριο: κύρια πηγή πλούτου και ανάπτυξης του μυκηναϊκού κόσμου.
- τέλη 15ου π.Χ. αι.: οι Μυκηναίοι κυριαρχούν στο Αιγαίο και στην Κρήτη.
- 13ος π.Χ. κεξ.: αποικισμός Κύπρου, ίδρυση παροικίας στην Ουγκαρίτ, επέκταση δραστηριοτήτων σε Παλαιστίνη, Αίγυπτο και δυτική Μεσόγειο (ιταλική χερσόνησο, Σικελία, Σαρδηνία και Ισπανία). Στροφή στον Εύξεινο Πόντο για προμήθεια πρώτων υλών (κυρίως μέταλλα). Η τελευταία δραστηριότητα τούς συνδέει με την τρωική εκστρατεία (έλεγχος Ελλήσποντου), που πιθανόν έγινε στα τέλη του 13ου αι. π.Χ.
- Οι χεττιτικές πηγές μιλούν για τις σχέσεις των Χετταίων με τους Αχιγιάβα (μάλλον εννοούν τους Αχαιούς). Πιθανόν Μυκηναίοι να εισέβαλαν μαζί με τους λαούς της θάλασσας στην Αίγυπτο (Αχαϊβάσα, Αχαιοί).

 

Εισβολές, καταστροφές και πιθανές πληθυσμιακές μετακινήσεις κατά τη διάρκεια της κατάρρευσης της Ύστερης Εποχής του Χαλκού (περ. 1200 π.Χ.). Πηγή: Βικιπαίδεια

 

Η παρακμή
Από τις αρχές όμως του 12ου αι. π.Χ. οι επιδρομές των λαών της θάλασσας (ανάμεσά τους και οι Αχαϊβάσα) προκαλούν:
(α) κατάλυση του χεττιτικού κράτους,
(β) οικονομική αποδυνάμωση της Κύπρου, των ανατολικών ακτών της Μεσογείου και της Αίγυπτου,
(γ) παρακμή των Μυκηναίων, γιατί:
i. διαταράχθηκε το εμπόριο με την Ανατολή και προκλήθηκε οικονομικός μαρασμός,
ii. μάλλον σημειώθηκαν αναταραχές και συγκρούσεις ανάμεσα στα μυκηναϊκά κέντρα.

 

Ο πολιτισμός
Κοινά πολιτιστικά στοιχεία στον μυκηναϊκό κόσμο:
- κοινή γλώσσα: πρώιμη μορφή της ελληνικής, που μαρτυρείται από την ανάγνωση των πινακίδων της γραμμικής Β' γραφής.
- κοινές θρησκευτικές δοξασίες: εμφανίζονται ονόματα θεοτήτων, πολλά από τα οποία αργότερα συναντώνται στο δωδεκάθεο (Δίας, Ήρα, Ποσειδώνας, Άρτεμη, Ερμής, Διόνυσος κ.ά.).
- ομοιομορφία στον υλικό βίο: τα έργα τέχνης, ο πολεμικός εξοπλισμός, η ενδυμασία, ακόμα και ο καλλωπισμός των Μυκηναίων παρουσιάζουν ομοιομορφία.

 

Τομή και κάτοψη του Θολωτού τάφου των Μυκηνών (Θησαυρός του Ατρέα). Πηγή: ιστότοπος Ιδρύματος Αικ. Λασκαρίδη

Η μυκηναϊκή τέχνη
- Οι τεχνίτες και οι καλλιτέχνες εξαρτιόνταν στην πλειονότητά τους από τα ανάκτορα και εξυπηρετούσαν τις ανακτορικές ανάγκες.
- Δείγματα της μυκηναϊκής αρχιτεκτονικής:
(α) οι οχυρωμένες ακροπόλεις με τα ανάκτορα (περιβάλλονταν με ισχυρά τείχη), τα οποία είχαν πυρήνα τους το μέγαρο, και
(β) οι ταφικές κατασκευές (θολωτοί τάφοι).
- Οι τοιχογραφίες:
(α) δείχνουν μινωικές επιρροές,
(β) οι μυκηναίοι καλλιτέχνες προτιμούν τις τελετουργικές και πολεμικές σκηνές και σκηνές κυνηγιού.

 

Κάτοψη μυκηναϊκού μεγάρου (πηγή: Βικιπαίδεια)

 

 

Θέλω κι άλλο!

• Μυκηναϊκός Πολιτισμός: ντοκιμαντέρ της Εκπαιδευτικής Τηλεόρασης (1ο μέρος και 2ο μέρος).
• Μυκηναϊκή κοινωνία και διοίκηση: εκπαιδευτικό βίντεο από το Φωτόδεντρο.
• Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο: συλλογή μυκηναϊκών αρχαιοτήτων
• Σφραγιστικό δαχτυλίδι από τον… «θησαυρό της Τίρυνθας»: μαθησιακό αντικείμενο στο Φωτόδεντρο.
• Μυκηναϊκή αρχιτεκτονική: ειδική σελίδα στον ιστότοπο του Ιδρύματος Αικ. Λασκαρίδη.
• Μυκηναϊκές τοιχογραφίες: ιστοσελίδα στον ιστότοπο του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού.
• Θολωτός τάφος του Ατρέως: αναλυτική πληροφόρηση στον ιστότοπο Οδυσσεύς του Υπουργείου Πολιτισμού.
• Θολωτός τάφος Μινύα: αναλυτική πληροφόρηση στον ιστότοπο Οδυσσεύς του Υπουργείου Πολιτισμού.
  
• Το χωριό των νεκρών βρεφών: μία ανασκαφή σε ένα μυκηναϊκό χωριό μάς δείχνει τον τρόπο με τον οποίο οι αρχαιολόγοι αντλούν γνώσεις για το παρελθόν -ακούστε τις συγκλονιστικές πληροφορίες στο podcast από τον Archaeostoryteller.

 

❦