Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Β΄ λυκείου (2) - Καρκαβίτσας, Τα τυφλοπόντικα

Pieter Bruegel, Οι θεριστές (1565), ελαιογραφία

Metropolitan Museum of Art, New York [πηγή: Βικιπαίδεια]

Ανδρέας Καρκαβίτσας, Τα τυφλοπόντικα 

Σύντομος σχολιασμός κύριων σημείων 

 

Τα πρόσωπα 

Το διήγημα αυτό είναι ουσιαστικά διάλογος δύο προσώπων: του αγωγιάτη που αφηγείται την ιστορία με τα τυφλοπόντικα (κάποτε ήταν γεωργός σε θεσσαλικό τσιφλίκι) και του αφηγητή-πελάτη που μεταφέρει στον αναγνώστη όλη την κουβέντα με τον αγωγιάτη. Χαρακτηριστικά σημεία: στην αρχή … είπε απότομα ο αγωγιάτης μου και τελευταία περίοδος Και ο Καραγκούνης, για να κρύψει τη μεγάλη του συγκίνηση, άρχισε να ξυλίζει αλύπητα το ζώο του. 

 

Ενότητες και περιεχόμενο
Το διήγημα μπορεί να χωριστεί σε δύο (ή και τρεις) ενότητες:
(α) ποιοι χαίρονται τον κάμπο [από την αρχή έως Και τι αποθήκες! Βαθιά λαγούμια, που δε φοβάνται το διαβολότερο κλέφτη να τα βρει.]
(β) τα τυφλοπόντικα εμφανίζονται και ρημάζουν το τσιφλίκι [— Κι έρχονται κάθε χρόνο; ως το τέλος]. Η ενότητα αυτή μπορεί να χωριστεί σε δύο μέρη: να δώσουμε β΄ ενότητα ως το — Και δεν ξεχωνιάζετε τη γη να τα βρείτε; και τελευταία ενότητα:
(γ) χριστιανοί και μουσουλμάνοι ικετεύουν τον Θεό· το τάμα των μουσουλμάνων (φέρνουν θαυματουργό νερό από την Ανατολή και τα όρνια ρημάζουν τα τυφλοπόντικα) έχει αποτέλεσμα σύμφωνα με τον αγωγιάτη [Μπρε και λιτανείες κάναμε και τ' Άγια Λείψανα φέραμε από το μοναστήρι της Πέτρας· μα τίποτα! Ήρθε καιρός να μάθουμε πως οι Τούρκοι γρικιώνται καλύτερ' από μας τους Χριστιανούς.].

 

Αφηγηματική τεχνική 
1. Τύπος του αφηγητή: είναι δραματοποιημένος, αφού αφηγείται μια ιστορία την οποία έζησε, την συζήτησή του με τον αγωγιάτη.
2. Βασικοί αφηγηματικοί τρόποι:
(α) διάλογος: όλο το διήγημα είναι ουσιαστικά μια ολιγόλεπτη κουβέντα ανάμεσα στον αγωγιάτη και στον πελάτη του. Με την επιλογή του ο Καρκαβίτσας δίνει με ζωντάνια μια σκηνή της καθημερινότητας. Παράλληλα, ο αγωγιάτης μιλώντας σε α΄ πρόσωπο αποδίδει πιο παραστατικά τα γεγονότα αλλά και τα συναισθήματα που τα συνόδευαν (τον αγώνα των χωρικών στον κάμπο, την αγωνία και τις προσδοκίες για την καλή σοδειά, το άγχος, την ελπίδα, την απογοήτευση).
(β) περιγραφή: λίγο πριν το τέλος μας δίνει την περιγραφή των τυφλοπόντικων:

Ή μη θαρρείς πως είναι θεόρατα; Μια μπουκιά και ούτε· η ουρίτσα τους μόλις ξεχωρίζει· το κεφάλι τους πλατύ, σαν να το πάτησε κανείς διαβάτης κι απόμεινε· έχουν σταχτιά τη ραχοκοκαλιά, άσπρα τα στήθια. Μα σου έχουν και κάτι δόντια, που νεροπρίονο δεν τα φτάνει.

Μικρά ζώα αλλά ικανά να οδηγήσουν στην καταστροφή σοδειές και οικογένειες.

Ύφος 
Η έκφραση του αγωγιάτη ταιριάζει βέβαια με το απλοϊκό ύφος του χωρικού της Θεσσαλίας. Ο λόγος του περιλαμβάνει πολλές:

(α) λαϊκές λέξεις και φράσεις:

— Αϊ-χου!... δεν είσαι ντόπιος, λέω;

… δεύτερος ο επιστάτης, ο μπιστεμένος τ' αφεντός σε όλα, στο δώσει και στο πάρει.

… βάλε και τα ζα. Ακόμη βάλε τα όρνια, που κλέφτουν το σπόρο πριν καλοκάτσει στη γη,

Μα στην αρχή του Μαγιού κάτι άρχισε να ψιψιλίζεται. — Μωρέ, μίλα καλά· τυφλοπόντικα στο Βελεστίνο! Δε γένεται· δε μπορεί να γένει τέτοιο πράμα!

Είπαμε να τα βαρέσουμε χλωροθέρι.

(β) όπως και τούρκικες:

— Φανίστηκε τίποτα στο τσιφλίκι;

Μαζωνόμαστε όλοι, τσιφτσήδες, κουλουξήδες, χαβελέδες, ακόμη και παιδιά και γυναίκες.

Ήταν πασάς στο Μουλαλίκι κι είχε πολλούς νιζάμηδες να πάει στην Κρήτη.

Ηθογραφικό στοιχείο 
Με αφορμή το επεισόδιο με τα τυφλοπόντικα ο συγγραφέας δίνει μια καλή εικόνα της ζωής του κολίγου στα θεσσαλικά τσιφλίκια επί Τουρκοκρατίας (κοινωνική–πολιτική πραγματικότητα): την εκμετάλλευση από τον τσιφλικά, την εξάρτηση από την παραγωγή, τους κινδύνους της σοδειάς, την απειλή της πείνας, τη μεταφυσική εξήγηση των γεγονότων.

 

Jean-François Millet, Οι σταχολογήτρες (1857)

Μουσείο Ορσέ, Παρίσι [πηγή: Βικιπαίδεια]

 

Θέλω κι άλλο!

• Περισσότερα βιογραφικά και εργογραφικά στοιχεία για τον Καρκαβίτσα στο άρθρο της Βικιπαίδειας και στις Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα. 
• Ο Πίτερ Μπρίγκελ ή Μπρέγκελ ο πρεσβύτερος (περ. 1525-1569) ήταν Φλαμανδός ζωγράφος, σχεδιαστής και χαράκτης, γνωστός για τα τοπία του και τις αγροτικές σκηνές. Περισσότερες πληροφορίες εδώ.
• Ο Ζαν Φρανσουά Μιλέ (1814-1875) ήταν Γάλλος ζωγράφος και χαράκτης, ένας από τους κυριότερους εκπροσώπους του γαλλικού ρεαλισμού του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα. Υπήρξε κυρίως ο ζωγράφος των χωρικών. Περισσότερες πληροφορίες εδώ.

❦