Επιτύμβιο ανάγλυφο του Προκλή και του Προκλείδη. Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο [πηγή: Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της]
Κεφάλαιο 44
Παραμυθία και συμβουλές στους γονείς των νεκρών
Βασικά σημεία
1. Οι ορισμοί της ευτυχίας.
2. Η επιχειρηματολογία του ρήτορα.
Σχολιασμός
1. μεταβολές της τύχης: αποδίδεται έτσι το ξυμφοραῖς, που στα αρχαία ελληνικά ήταν μέση λέξη (media vox, είχε δηλαδή θετική ή αρνητική σημασία ανάλογα με τα συμφραζόμενα), όπως οι λέξεις ελπίζω και κινδυνεύω.
και ότι ευτυχία είναι...: για τον ρήτορα ευτυχισμένοι μπορεί να θεωρηθούν:
(α) όσοι πεθαίνουν ένδοξα,
(β) όσοι πενθούν για το χαμό δοξασμένων παιδιών,
(γ) όσοι αξιώνονται να τελειώσουν τη ζωή τους, πριν τους βρουν τα βάσανα.
Φαίνεται περίεργο, αλλά η ιστορία έχει διασώσει το όνομα κάποιου που θα συμφωνούσε με το ρήτορα στο τρίτο σημείο: πρόκειται για τον ινδό βραχμάνα Κάλανο, που γνώρισε τον Αλέξανδρο, όταν ο στρατηλάτης έφτασε στα μέρη της Ινδίας, και τον ακολούθησε στο δρόμο προς την Περσία. Το ενδιαφέρον περιστατικό παραδίδει ο Αρριανός στην Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασιν (7,3): «Στην Περσία λοιπόν ο Κάλανος προσβλήθηκε από κάποια ασθένεια, ενώ ποτέ στο παρελθόν δεν είχε αρρωστήσει· δε θέλησε με κανένα τρόπο να ακολουθήσει θεραπεία, αλλά είπε στον Αλέξανδρο πως καλό είναι να τελειώσει εδώ τη ζωή του, πριν δοκιμάσει κάτι που θα τον εξαναγκάσει να αλλάξει τον προηγούμενο τρόπο ζωής του.»
στα άχρηστα τα γηρατειά μεγαλύτερη χαρά δεν είναι ... να έχει κανείς κέρδη … αλλά να τον τιμούν: αντίθετη η άποψη του επιγραμματοποιού Σιμωνίδη του Κείου, την οποία παραδίδει ο Πλούταρχος (Ηθικά 786Β): «ο Σιμωνίδης έλεγε σ’ εκείνους που τον κατηγορούσαν για φιλαργυρία ότι μόνο το κέρδος τον περιποιείται στα γεράματά του, αφού εξαιτίας των γηρατειών είχε στερηθεί τις υπόλοιπες απολαύσεις».
2. Ο ρήτορας επιχειρεί να πείσει τους γονείς των νεκρών ότι η λύπη δεν πρέπει να τους καταβάλει. Η επιχειρηματολογία του φαίνεται παρακάτω:
(α) δεν είναι πρώτη φορά που τους βρίσκει δυστυχία,
(β) είναι τιμή να πενθούν σήμερα αυτούς που όλη η πολιτεία τιμά και δοξάζει,
(γ) τα παιδιά τους είναι ευτυχισμένα, γιατί χάθηκαν πάνω στην κορύφωση της ευδαιμονίας, χωρίς να γνωρίσουν βάσανα,
(δ) κάποιοι μπορούν να ν’ αποκτήσουν άλλα παιδιά και να ωφελήσουν και τους ίδιους και την πατρίδα,
(ε) οι μεγαλύτεροι, που δεν μπορούν να τεκνοποιήσουν, ας παρηγορηθούν με την ανάμνηση της προηγούμενης ευτυχισμένης ζωής, με την πεποίθηση ότι τα χρόνια του πόνου θα είναι λίγα και με τις τιμές των άλλων.
Ευρηματικά τα επιχειρήματα, αν και στη σημερινή κοινωνία, όπου ο ατομικισμός δεσπόζει, κάποια ακούγονται εξωπραγματικά. Ποιος, για παράδειγμα, θα ήταν περισσότερο ικανοποιημένος παρά λυπημένος, αν έχανε το παιδί του με οποιοδήποτε τρόπο; Παρόλα αυτά, δεν έχουμε να κάνουμε τόσο με ρητορικές υπερβολές, όσο με χαρακτηριστικά δείγματα της αρχαιοελληνικής αντίληψης πως το άτομο ολοκληρώνεται μόνο στην ενεργό πολιτική ζωή: ως πολίτης που προσφέρει ακόμη και τη ζωή του για την εξυπηρέτηση και την ευτυχία του συνόλου.
❦
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου