| Ναόσχημη επιτύμβια στήλη με ανάγλυφη και ζωγραφική παράσταση νεκρικού συμποσίου από την αρχαία Δημητριάδα (3ος αι. π.Χ.). Φωτογραφία που παρέχεται από το Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων. [πηγή: europeana] |
Κεφάλαιο 45
Παραινέσεις στους οικείους των νεκρών
Βασικά σημεία
1. Ζηλεύουν ή όχι οι ζωντανοί τους ήρωες νεκρούς;
2. Η θέση της γυναίκας στην αθηναϊκή κοινωνία.
Σχολιασμός
1. Γιατί, όταν είναι κανείς ζωντανός, ζηλεύει ... τον ανταγωνιστή: εδώ εντοπίζεται μια αντίφαση· στο προοίμιο του λόγου του είπε ότι οι ακροατές δε δίνουν πίστη σε έργα που θεωρούν ότι δεν είναι άξιοι να επιτελέσουν, ενώ εδώ ισχυρίζεται ότι οι νεκροί, και φυσικά τα έργα τους, δεν προκαλούν το φθόνο των ζωντανών. Δεν είναι ασυνήθιστες τέτοιες αντιφάσεις στο λόγο αυτό (παράβαλλε την ποικιλία που εμφανίζει η σχέση λόγων-έργων στα διάφορα κεφάλαια). Απλώς, τώρα ο ρήτορας χρειάζεται μια διαφορετική άποψη και, γνωρίζοντας ότι -σε μια τέτοια περίσταση ιδίως- είναι μάλλον ακατόρθωτο να θυμάται κάποιος ακροατής τι ειπώθηκε προηγουμένως, δε διστάζει να τη διατυπώσει.
2. μεγάλη ... η δόξα για σας … : στο πρωτότυπο έχουμε στην πρώτη περίπτωση τη λέξη δόξα και στη δεύτερη τη λέξη κλέος. Η λέξη κλέος είναι και αυτή μέση λέξη (media vox). Σημαίνει γενικά τη φήμη, το νέο, το άκουσμα. Ως προέκταση της θετικής σημασίας σημαίνει και τη δόξα.
κι αν χρειάζεται να πω κάτι και για των γυναικών την αρετή ...: οι σύγχρονες γυναίκες δεν θα ζήλευαν καθόλου τη θέση της γυναίκας στην αρχαία αθηναϊκή κοινωνία. Χαρακτηριστικά είναι τα παρακάτω αποσπάσματα:
«Στην Αθήνα οι γυναίκες των πολιτών δεν είχαν περισσότερα πολιτικά και δικαστικά δικαιώματα από τους δούλους. Είχαν χάσει το σπουδαίο ρόλο που έπαιζαν στη μινωϊκή κοινωνία και εν μέρει είχαν, φαίνεται, διατηρήσει και κατά την ομηρική εποχή. Ωστόσο η παντρεμένη Αθηναία, αν και περιορισμένη μέσα στο σπίτι της, κυβερνά τουλάχιστον αυτό εδώ με απόλυτη εξουσία, όταν δεν την εμποδίζει σ’ αυτό ο κύριος και αφέντης της. [...]
Πόσο η Αθηναία γυναίκα εξαρτάται και είναι υποταγμένη στον άντρα φαίνεται πρώτα-πρώτα από τη ζωή των κοριτσιών και τον τρόπο που παντρεύονται. Φυσικά τα κορίτσια δεν μπορούν να κυκλοφορούν ελεύθερα και να συναναστρέφονται νέους. Είναι περιορισμένα στο χώρο του σπιτιού που είναι προορισμένος για τις γυναίκες, το γυναικωνίτη. Αφού οι παντρεμένες γυναίκες δύσκολα περνούν το κατώφλι της εξωτερικής πόρτας του σπιτιού τους, δύσκολα εμφανίζονταν τα κορίτσια ακόμη και στην εσωτερική αυλή του, αφού έπρεπε να ζουν μακριά από τα βλέμματα των ανδρών, ακόμη και της ίδιας τους της οικογένειας.»
Robert Flaceliere, Ο Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος των Αρχαίων Ελλήνων, κεφ. 3, σελ. 75, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα 122003
Στην αρχαία Αθήνα οι κοπέλες παντρεύονταν πολύ μικρές. Στον Οικονομικό (7, 5) του Ξενοφώντα ο Ισχόμαχος λέει για τη νέα γυναίκα του: «Τι μπορούσε να ξέρει καλά, Σωκράτη, όταν την παντρεύτηκα; Δεν ήταν ακόμη δεκαπέντε χρόνων καλά καλά, όταν ήρθε σπίτι μου· μέχρι τότε ζούσε κάτω από αυστηρή επίβλεψη. Έπρεπε να βλέπει όσο γινόταν λιγότερο, να ακούει όσο γινόταν λιγότερο, και να κάνει όσο γινόταν λιγότερες ερωτήσεις.»
Στο κεφάλαιο αυτό ο Περικλής, αν συνέχιζε τη συγκριτική μέθοδο που υιοθέτησε σε προηγούμενα κεφάλαια, θα ήταν υποχρεωμένος ν' αναφερθεί σε πραγματικότητα που, για το σημερινό άνθρωπο, όχι μόνο δε θ' αποδείκνυε την υπεροχή της Αθήνας απ' όλον τον ελληνικό κόσμο, αλλά, αντίθετα, θα τεκμηρίωνε την υστέρησή της σε σχέση με τις άλλες περιοχές, όπως λ.χ. την αιολική Λέσβο και τη δωρική Σπάρτη, όπου η θέση των γυναικών ήταν σαφώς καλύτερη. Εξάλλου συζούσε με γυναίκα που το κλέος [= δόξα, φήμη] της μεταξύ των ανδρών δεν ήταν καθόλου ἐλάχιστον, την Ασπασία, που όμως δεν ήταν Αθηναία, αλλά από τη Μίλητο.
Ηλίας Σπυρόπουλος, Θουκυδίδη Περικλέους Επιτάφιος, εκδ. ΙΤΥΕ Διόφαντος, σελ.72.
♦
Κεφάλαιο 46
Η προσφορά της πόλης
Σχολιασμός
τα παιδιά τους τα αναλαμβάνει από σήμερα με δημόσια δαπάνη μέχρι την ενηλικίωσή τους η πόλη...: η πόλη ανέτρεφε τα παιδιά των νεκρών του πολέμου ως τη συμπλήρωση των 18 τους χρόνων. Τότε, ως τελευταία τιμητική προσφορά, κατά την τέλεση των δραματικών αγώνων στα Μεγάλα Διονύσια, μπροστά σ' όλο το συναγμένο πλήθος τους χάριζε από μια πανοπλία οπλίτη. [Ηλίας Σπυρόπουλος, Θουκυδίδη Περικλέους Επιτάφιος, εκδ. ΙΤΥΕ Διόφαντος, σελ.73]
❦
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου