Ιστορία Β΄ λυκείου (20) – Θρησκευτική μεταρρύθμιση (1517-1555)

  

Ο Μαρτίνος Λούθηρος (Martin Luther, 1483-1546) ήταν Γερμανός μοναχός, ιερέας, καθηγητής, θεολόγος, ηγέτης της εκκλησιαστικής μεταρρύθμισης του 16ου αιώνα στη Γερμανία, και θεμελιωτής των χριστιανικών δογμάτων και πρακτικών των Διαμαρτυρομένων. [πηγή: Βικιπαίδεια]

 

Θρησκευτική μεταρρύθμιση (1517-1555)

 

Βασικά σημεία

 

α. Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία σε κρίση

Στα τέλη του Μεσαίωνα αυξάνονται τα παράπονα των πιστών για τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία:

• διοικητική ανεπάρκεια,
• υπερβολική πολυτέλεια,
• ηθική διαφθορά πολλών εκκλησιαστικών αξιωματούχων,
• αμάθεια του κλήρου, ιδίως του κατώτερου,
• έλεγχος των πιστών από την Εκκλησία με τη διαρκή απειλή του κακού,
• συγχωροχάρτια.

Οι ανθρωπιστές αντιδρούν και προβάλλουν:

• την άμεση επαφή με τα ιερά κείμενα και τη μελέτη της Αγίας Γραφής.
• την αναζήτηση του αυθεντικού πνεύματος του Χριστιανισμού.

Βοήθησε πολύ η τυπογραφία και οι μεταφράσεις της Αγίας Γραφής σε λαϊκή γλώσσα ήδη από τον 16ο αιώνα.

 

β. Η Μεταρρύθμιση του Λουθήρου

Η δυσαρέσκεια ήταν έντονη στις γερμανικές χώρες γιατί:

• Οι πιστοί αντιδρούσαν, διότι φορολογούνταν από την Εκκλησία για να χτίζονται μεγαλοπρεπή οικοδομήματα στη Ρώμη.
• Οι Γερμανοί ηγεμόνες ήθελαν να απαλλαγούν από την παπική επιρροή.

Ο Γερμανός μοναχός και θεολόγος Μαρτίνος Λούθηρος αντέδρασε γιατί:

• 1515: ο πάπας Λέων Ι΄ έδωσε την άδεια να πουληθούν μαζικά συγχωροχάρτια.
• ο μοναχός Τέτζελ διέδωσε ότι οι ψυχές κερδίζουν τον Παράδεισο, μόλις ακουστεί ο ήχος από τα χρήματα που πληρώνονται για το συγχωροχάρτι.

 

Προσωπογραφία του Πάπα Λέοντα Ι΄ (κοσμικό όνομα: Τζοβάννι ντι Λορέντσο ντε Μέντιτσι) με τους καρδινάλιους Ιούλιο ντε Μέντιτσι και Λουίτζι ντε Ρόσσι, 1518-1519, Φλωρεντία, Ουφίτσι [πηγή: Βικιπαίδεια]

Ο Λούθηρος διαμαρτυρόμενος θυροκόλλησε (Οκτώβριος 1517) σε εκκλησία της Βιτεμβέργης τις 95 θέσεις, με τις οποίες καταδίκαζε τα συγχωροχάρτια και αμφισβητούσε τις παπικές απόψεις σε άλλα δογματικά ζητήματα.

Ο πάπας θεώρησε τον Λούθηρο αιρετικό και τον αφόρισε, αλλά ο Λούθηρος έκαψε δημόσια το έγγραφο αφορισμού (βούλλα).

Ο Κάρολος Ε΄ (Γερμανός αυτοκράτορας), κάλεσε τον Λούθηρο σε απολογία ενώπιον της Δίαιτας στην πόλη Βορμς και, επειδή ο Λούθηρος επέμεινε στις απόψεις του, η Δίαιτα τον καταδίκασε ως αιρετικό.

 

Το κίνημα του Λούθηρου, ο Λουθηρανισμός, είχε ευρύτερες κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές συνέπειες:

• το 1529 η Δίαιτα αποκήρυξε το Λουθηρανισμό, αλλά κάποιοι Γερμανοί ηγεμόνες που ήταν οπαδοί του Λουθήρου διαμαρτυρήθηκαν και έτσι ονομάστηκαν προτεστάντες ή διαμαρτυρόμενοι (από το λατινικό ρήμα protestor: διαμαρτύρομαι). Υπέβαλαν στη Δίαιτα την Ομολογία της Αυγούστας (1530), ένα κείμενο που περιλάμβανε τις βασικές αρχές του λουθηρανισμού.
• Ακολούθησε εμφύλιος πόλεμος και ο αυτοκράτορας εξαναγκάστηκε σε συμβιβασμό με την Ειρήνη της Αυγούστας (1555): αναγνώριζε τη νομιμότητα του Λουθηρανισμού και το δικαίωμα κάθε ηγεμόνα να επιβάλλει στην περιοχή του όποιο δόγμα επιθυμούσε. Έτσι, η Γερμανία διαιρέθηκε σε κράτη καθολικά και διαμαρτυρόμενα.

 

δ. Η Αντιμεταρρύθμιση

Η αντίδραση της Καθολικής Εκκλησίας:

• μοναχικά τάγματα: διέδιδαν τον καθολικισμό μέσω της ίδρυσης σχολείων, νοσοκομείων και άλλων φιλανθρωπικών ιδρυμάτων και της έκδοσης βιβλίων.
• Ιερά Εξέταση: χρησιμοποιούσε κάθε μέσο, ακόμη και βασανιστήρια [π.χ. καύση στην πυρά (autodafe)], για να τρομοκρατήσει τους μεταρρυθμιστές.
• λογοκρισία: ιδρύθηκε στη Ρώμη Συμβούλιο Λογοκρισίας, με έργο να συντάσσει κατά διαστήματα έναν κατάλογο απαγορευμένων βιβλίων (Index Librorum Prohibitorum), όχι μόνο θεολογικών αλλά και φιλολογικών ή επιστημονικών, που θεωρούνταν αιρετικά.

 

Η Σύνοδος του Τρέντο (1545-1563)

Με τη Σύνοδο αυτή η Καθολική Εκκλησία επιχείρησε να απαλλαγεί από τις αδυναμίες της.

 

Γεωγραφική κατανομή θρησκειών και δογμάτων του Χριστιανισμού στην Ευρώπη. [πηγή: Φωτόδεντρο]

ε. Οι συνέπειες της Μεταρρύθμισης

Παύει η θρησκευτική ενότητα στην Ευρώπη:

• στο β΄ μισό του 16ου αιώνα η Γαλλία κλονίζεται από θρησκευτικές διαμάχες (Νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου, 24 Αυγούστου 1572),
• η καλβινιστική Ολλανδία αποσπάται από την καθολική Ισπανία,
• τον 17ο αιώνα ξέσπασε ο Τριακονταετής πόλεμος (1618-1648, πανευρωπαϊκός), όταν οι Γερμανοί αυτοκράτορες επιχείρησαν να επιβάλουν τον Καθολικισμό στις χώρες τους.

 

Η Μεταρρύθμιση και κυρίως ο Καλβινισμός βοήθησε στην ανάπτυξη του κοινοβουλευτισμού και του καπιταλισμού, γιατί υποστήριξαν τη δημοκρατία και την ατομική ελευθερία. Γι’ αυτό οι νέες εξελίξεις ήρθαν νωρίτερα χώρες όπως η Ολλανδία, η Αγγλία και οι Η.Π.Α, ενώ καθυστέρησαν στην Ισπανία, την Πορτογαλία και την Ιταλία. Η Γαλλία ακολούθησε τις εξελίξεις μετά την Επανάσταση του 1789.

 

Γενικά, η Μεταρρύθμιση, επειδή προωθούσε την αυτονομία στη δράση του ατόμου, προκάλεσε:

• αλλαγές στη νοοτροπία και στις κοινωνικές σχέσεις,
• νέα ρεύματα στις επιστήμες, στα γράμματα και στις τέχνες,
• διάδοση της παιδείας.

♦

Πηγές

 

Εκδηλώσεις ευσέβειας στις αρχές του 16ου αιώνα

Νήστευα πολύ, νήστευα περισσότερο απ’ όσο ήθελα. Είχα ένα πλήθος από άγιες εικόνες και τους προστάτες μου αγίους που τους ικέτευα, τον καθένα χωριστά. Την Παναγία, για να μεσολαβήσει για χάρη μου στο παιδί της, την Αγία Αικατερίνη για να με βοηθήσει να γίνω σοφός… τον Άγιο Πέτρο για να μου ανοίξει τον ουρανό. Έχω πάει έξι φορές στη Ζυρίχη για προσκύνημα στην Παναγία των Ερημιτών, κουβαλώντας έναν ξύλινο σταυρό. Εξομολογούμουν τακτικά.

Θωμά Πλάτερ, Αυτοβιογραφία [πηγή: Β. Σκουλάτου – Ν. Δημακόπουλου – Σ. Κόνδη, Ιστορία νεότερη, Β΄ Ενιαίου Λυκείου Γενικής Παιδείας, Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων, 2002, Αθήνα, σελ.57]

 

Οι άνθρωποι της εποχής κρίνουν τις αδυναμίες της Εκκλησίας

Η ζωή όλων των χριστιανών είναι γεμάτη από απειράριθμες δεισιδαιμονίες που οι ιερείς της συγχωρούν και τις υποθάλπουν με ευχαρίστηση γιατί γνωρίζουν θαυμάσια το πόσα χρήματα τους προσφέρουν.

Εράσμου, Μωρίας Εγκώμιο

 

Οι πάπες που δείχνουν τόση ενεργητικότητα στο να συγκεντρώνουν χρήματα, αναθέτουν ευχαρίστως κάθε αποστολική εργασία στους επισκόπους, οι επίσκοποι στους ιερείς, οι ιερείς στους διάκους, οι διάκοι στους περιπλανώμενους μοναχούς και αυτοί εγκαταλείπουν τα πρόβατα του Χριστού σε ανθρώπους που η μόνη τους ικανότητα είναι να τα γδέρνουν.

Εράσμου, Μωρίας Εγκώμιο

 

Ο καθένας γνωρίζει ότι δεν υπάρχει πια πίστη, πειθαρχία και θρησκευτικός τρόπος ζωής σε ολόκληρο τον κλήρο και ότι μέσα στην Εκκλησία βασιλεύει αναρχία, γεγονός που συντελεί στην κατάπτωση της χριστιανικής θρησκείας. Γιατί δεν υπάρχει μεγαλύτερος σκανδαλισμός για τον πιστό από το να βλέπει τους λαϊκούς να είναι ευσεβέστεροι από τους κληρικούς.

Ιωάννης ντε Ρελύ (J. de Rely), Αντιπρόσωπος του κλήρου στη συνέλευση της Τουρ (1484)

 

Αλίμονο, πόσοι επίσκοποι δεν εγκαταλείπουν την ποιμαντορική τους ράβδο για το σπαθί; Η επισκοπή δεν είναι γι’ αυτούς παρά ένα μέσο για να αποκτήσουν κοσμική εξουσία: ακόμη, για τους επισκόπους μας, η θρησκευτική ζωή αποτελεί σπάνιο φαινόμενο.

Ανώνυμος Γερμανός χρονογράφος του 15ου αιώνα. Β. Σκουλάτου – Ν. Δημακόπουλου – Σ. Κόνδη, Ιστορία νεότερη, Β΄ Ενιαίου Λυκείου Γενικής Παιδείας, Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων, 2002, Αθήνα, σελ.58

 

Θέλω κι άλλο!

• Προτεσταντισμός: άρθρο της Βικιπαίδειας.
• Οι θρησκείες της Ευρώπης: μαθησιακό αντικείμενο από το Φωτόδεντρο.
• Θρησκευτική Μεταρρύθμιση (συλλογή εικόνων): μαθησιακό αντικείμενο από το Φωτόδεντρο.
• Η Μεταρρύθμιση στη δυτική χριστιανοσύνη: μαθησιακό αντικείμενο από το Φωτόδεντρο.
• Μαρτίνος Λούθηρος και Μεταρρύθμιση (ντοκιμαντέρ με ελληνικούς υπότιτλους).
• Η Μεταρρύθμιση στη δυτική χριστιανοσύνη: σταυρόλεξο από το Φωτόδεντρο.
• Η εξάπλωση της Μεταρρύθμισης: σταυρόλεξο από το Φωτόδεντρο.

 ❦