Ρητορικά Κείμενα (5) – Ὑπὲρ Μαντιθέου, Επίλογος 20-21

Η Πνύκα, όπου γίνονταν οι συνεδριάσεις της Εκκλησίας του Δήμου στην αρχαία Αθήνα, και στο βάθος η Ακρόπολη (πηγή: Βικιπαίδεια)

 Ὑπὲρ Μαντιθέου, Επίλογος 20-21

 

Μετάφραση

[20] Έχω αντιληφθεί όμως τώρα, κύριοι βουλευτές, ότι μερικοί οργίζονται με μένα επειδή, αν και νεότερος, προσπάθησα να μιλήσω δημόσια στην εκκλησία του δήμου. Πρώτα πρώτα, αναγκάστηκα να μιλήσω δημόσια για προσωπικές μου υποθέσεις· έπειτα, θεωρώ ότι έδειξα μεγαλύτερη φιλοδοξία απ’ όση έπρεπε, από τη μια αναλογιζόμενος ότι οι πρόγονοί μου δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της πόλης [21] και, από την άλλη, επειδή σας έβλεπα (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να πιστεύετε ότι μόνο τέτοιοι άνθρωποι έχουν κάποια αξία· επομένως, ποιος πολίτης, βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη, δε θα παρακινιόταν να ενεργεί και να μιλά για το καλό της πόλης; Ακόμη, γιατί θα δυσανασχετούσατε με τέτοιους ανθρώπους; Δεν τους κρίνουν άλλοι, παρά εσείς. 

 

Γλωσσικός σχολιασμός §§ 20-21

 § 20 

• ᾐσθόμην < αἰσθάνομαι.
• ἀχθομένων < ἄχθομαι: αχθοφόρος, επαχθής (= δυσβάσταχτος, δυσάρεστος), σεισάχθεια.
• ἐπεχείρησα < ἐπιχειρέω, -ῶ: επιχείρημα, επιχείρηση, τα επίχειρα (= τιμωρία για κάτι κακό).
• δημηγορῆσαι < δῆμος + ἀγορεύω: αγόρευση, συνήγορος, κατήγορος.
• δοκῶ: δόξα, άδοξος, δόγμα, δόκιμος, δοκησίσοφος (= αυτός που θεωρεί τον εαυτό του σοφό), αδόκητος, δοκιμάζω.
• διατεθῆναι < δια + τίθεμαι.
• δέοντος < δέω: δέηση, ένδεια, ενδεής.
• ἐνθυμούμενος < ἐν + θυμέομαι, -οῦμαι: ενθύμημα, ενθύμηση, ενθύμιο.
• πέπαυνται < παύομαι: (ανα)παύση, ανάπαυλα, αναπαυτικός.

§ 21

• νομίζοντας < νομίζω < νόμος < νέμω: από-, δια-, κατανομή, νομικός, νόμος, νόμιμος, νομιμοποιώ, Νέμεση, νόμισμα.
• ἐπαρθείη < ἐπί + αἴρομαι: αιώρα, αιωρούμαι, άρση (= σήκωμα/κατάργηση), άρδην (= ριζικά, πέρα για πέρα), επαίρομαι, έπαρση, επηρμένος, έξαρση, αντάρτης, ανταρσία, μετέωρος, μετεωρίτης, κάθαρση.

 

Ερμηνευτικά σχόλια

Τέσσερα είναι σύμφωνα με τον Αριστοτέλη τα αιτήματα του επιλόγου:

• να εξασφαλίσει την εύνοια του ακροατηρίου προς το ρήτορα και την αντιπάθεια προς τον αντίπαλο,
• να ενισχύσει τα επιχειρήματά του και να μειώσει αυτά του αντιπάλου,
• να διεγείρει συναισθηματικά τους ακροατές και
• να ανακεφαλαιώσει τα κύρια σημεία του λόγου του.

Σχετικά με το πρώτο αίτημα ο Μαντίθεος επιδιώκει να κερδίσει τη συμπάθεια των βουλευτών προβάλλοντας την προσωπικότητά του και κολακεύοντάς τους διπλωματικά, χωρίς να  ασχολείται καθόλου με τους αντιπάλους του.

Το δεύτερο αίτημα ικανοποιείται με την παράθεση δύο επιχειρημάτων για το διατεθῆναι φιλοτιμότερον τοῦ δέοντος.

Από τον συνδυασμό των δύο παραπάνω ο ρήτορας επιδεικνύει την αποφασιστικότητα, την υπευθυνότητα, την ειλικρίνεια και τον ζήλο του να υπηρετήσει την πατρίδα· έτσι, διεγείρει θετικά γι’ αυτόν συναισθήματα στις ψυχές των βουλευτών καλύπτοντας τις απαιτήσεις του τρίτου ζητούμενου.

Απόρροια της αυτοπεποίθησής του και της φαυλότητας των αντιπάλων του είναι ίσως το γεγονός ότι από τον επίλογο απουσιάζει η τυπική ανακεφαλαίωση. Ο Μαντίθεος έχει ενδεχομένως την πεποίθηση ότι η επιχειρηματολογία του ήταν ακλόνητη και η απολογία του επιτυχημένη και ότι είναι πλέον οφθαλμοφανές πως η κατηγορία δεν ήταν τίποτε άλλο από μια άθλια προσπάθεια συκοφαντικής δυσφήμησής του, οργανωμένη από φθονερούς και αναξιόπιστους ανθρώπους. Ο Μαντίθεος επιχειρεί μέχρι την τελευταία λέξη της απολογίας του να διατηρήσει αμείωτη την ένταση της ατμόσφαιρας και να εντυπωσιάσει.

 

Επιχειρηματολογία §§ 20-21	Ρητορικά ήθη (ηθοποιία)	Ρητορικά πάθη (παθοποιία)
Κλείνοντας την απολογία του ο Μαντίθεος παραθέτει δύο πολύ ισχυρά επιχειρήματα, για να δικαιολογήσει τη φιλόδοξη στάση του: προσπαθεί να ακολουθήσει το παράδειγμα των προγόνων του, οι οποίοι πάντα υπηρετούσαν την πόλη και οι πράξεις του είναι σύμφωνες με την επικρατούσα άποψη της αθηναϊκής κοινωνίας, ότι δηλαδή άξιοι πολίτες θεωρούνται μόνο οι ασχολούμενοι με τα κοινά.	ήθος ομιλητή: φιλόδοξος-τολμηρός, αποφασιστικός, τηρητής και υποστηρικτής της παράδοσης, ειλικρινής, συνειδητοποιημένος (ξέρει ότι υπήρξε κάπως πιο φιλόδοξος απ’ όσο έπρεπε) υπεύθυνος και γεμάτος αυτοπεποίθηση πολίτης ήθος ακροατών: άριστοι πολίτες, υπεύθυνοι κριτές, υπηρέτες της παράδοσης και των δημοκρατικών θεσμών	συμπάθεια,  εύνοια, ικανοποίηση

 

Ρητορικά πάθη (παθοποιία) [§§ 20-21]

Στον επίλογο ο Μαντίθεος ολοκληρώνει την προσπάθεια να κερδίσει την εύνοια και την ικανοποίηση των βουλευτών απομακρύνοντας και την τελευταία αμφιβολία για το άτομό του σχετικά με τη φιλόδοξη στάση του. Στο ίδιο αποτέλεσμα καταλήγει και με τη λεπτή φιλοφρόνηση που τους απευθύνει.

 

❦