Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ λυκείου (16) - Το ερμηνευτικό σχόλιο (οδηγίες και εφαρμογή)

πηγή εικόνας: LiFO

ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Γ΄ ΤΑΞΗΣ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2025-2026

 

Σχετικά με την παραγωγή ερμηνευτικού σχολίου σε γραπτές εξετάσεις:

Το ερμηνευτικό σχόλιο στις γραπτές εξετάσεις αποτελεί σχόλιο, περιορισμένης έκτασης (π.χ. 100-150 λέξεις ή 150-200 λέξεις), που περιλαμβάνει την ανάπτυξη του βασικού, για τους/τις μαθητές/τριες, ερωτήματος/θέματος του κειμένου και της ανταπόκρισής τους σε αυτό. Στο ερμηνευτικό σχόλιο ο/η μαθητής/τρια δεν περιορίζεται στο «τι λέει το κείμενο», αλλά επεκτείνεται στο «τι σημαίνει για τον/την ίδιον/α». Στην εκφώνηση του ερωτήματος είτε γίνεται αναφορά σε κειμενικούς δείκτες είτε όχι, οι μαθητές/τριες, κατά τη διδασκαλία, ασκούνται συστηματικά, για να είναι σε θέση να τεκμηριώνουν την ερμηνεία τους με στοιχεία του κειμένου. Επομένως, το ερώτημα «πώς το λέει» το κείμενο δεν μπορεί να αγνοείται.

Ο Βασίλης Κάλφας εξηγεί την πλατωνική θεωρία των Ιδεών (γ΄ μέρος)

  

Πλάτων και Αριστοτέλης. Λεπτομέρεια από τον πίνακα Η Σχολή των Αθηνών του Ραφαήλ (πηγή: Wikimedia Commons)

Πώς ο Πλάτων φθάνει στις Ιδέες / Πλατωνική ηθική

Με όλα αυτά που είπαμε, θα μπορούσε κανείς να θέσει το ερώτημα: πώς ο Πλάτων, γιατί ο Πλάτων, αν θέλετε, εισάγει τις Ιδέες; Δεν υπάρχει απάντηση που δίνεται από τον ίδιο· περισσότερο είναι μια μορφή ερμηνείας, με βάση τη συνολική πλατωνική φιλοσοφία. Σε αυτό που λέγεται συνήθως —και το βλέπουμε κυρίως στους πρώιμους διαλόγους, όπου ο αντίπαλος είναι ο σοφιστής κατά κανόνα— είναι και μια ερμηνευτική γραμμή, ότι απέναντι στη θέση των σοφιστών —την οποία υπερτονίζει ο Πλάτων, μάλιστα παραπάνω ίσως από όσο ήταν θέση των σοφιστών— ότι δεν πιστεύουν στην αντικειμενική αλήθεια· ότι η αλήθεια είναι σχετική έννοια και συνδέεται με την πειθώ και τη ρητορική και το επιχείρημα κ.τ.λ., ο Πλάτων ήθελε να αντιτάξει "μια απόλυτη θεωρία αλήθειας". Δεν μπορεί αυτή η αλήθεια να στηριχτεί στο τι πιστεύει ο κόσμος, ούτε στο τι αντιλαμβάνεται ο κόσμος με τις αισθήσεις, οπότε ήθελε ένα σταθερό θεμέλιο, γι’ αυτό εισήγαγε τις Ιδέες. Αλήθεια, δηλαδή, στο πλατωνικό σύστημα είναι η γνώση των Ιδεών, και αυτή είναι απόλυτη· δεν εξαρτάται ούτε από μένα, ούτε από σένα, ούτε απ’ την εποχή· είναι πάντα η ίδια.

Ο Βασίλης Κάλφας εξηγεί την πλατωνική θεωρία των Ιδεών (β΄ μέρος)

 

Χάρτης των τειχών της αρχαίας Αθήνας και του Πειραιά. Η Ακαδημία του Πλάτωνα φαίνεται στα ΒΔ της πόλης (πηγή: Βικιπαίδεια)

Δρόμοι για τις Ιδέες [και λίγα λόγια για τη θεωρία της ανάμνησης]

Θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί ποιες είναι οι Ιδέες για τον Πλάτωνα. Έτσι όπως σας το παρουσίασα ως τώρα, κάθε καθολική έννοια, κάθε κατηγορούμενο, κάθε κατηγόρημα που αποδίδουμε σ’ ένα πράγμα, θα μπορούσε να είναι μια Ιδέα. Ο Πλάτων διστάζει να το πει τόσο ρητώς αυτό, γιατί αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα… και ο ίδιος όταν κριτικάρει τον εαυτό του, το θέτει. Λέει: «τι γίνεται με τις αρνητικές ιδέες, υπάρχει και η αδικία σαν ιδέα, ας πούμε;» και δεν είναι έτοιμος να απαντήσει· ή υπάρχουν και ποταπές καθημερινές έννοιες —η τρίχα, ας πούμε, λέει στον Παρμενίδη, «υπάρχει η ιδέα της τρίχας; Αν υπάρχει η ιδέα του ζώου, γιατί να μην υπάρχει η ιδέα της τρίχας;». «Όχι», λέει, «τόσο ταπεινές ιδέες δεν θα τις βάλουμε στον κόσμο των Ιδεών». Αν κατηγοριοποιήσει ποιες κατηγορίες οντοτήτων ονομάζει Ιδέες ο Πλάτωνας, θα ‘λεγα ότι είναι τρεις κατηγορίες.

Η πρώτη και βασικότερη είναι αυτό που θα λέγαμε ηθικές έννοιες, ηθικές αξίες, όπως αυτές που σας ανέφερα —η δικαιοσύνη, η ευσέβεια, η σωφροσύνη, η ανδρεία, οι κλασικές αρχαιοελληνικές ηθικές αξίες. Αυτές υπάρχουν σε όλο το πλάτος, το εύρος, του πλατωνικού έργου, δεν τις εγκαταλείπει δηλαδή ποτέ και είναι χαρακτηριστικό του πλατωνισμού, ένα σωκρατικό κατά κάποιο τρόπο ιδεώδες ότι "η αρετή", λέει ο Πλάτων, "είναι γνώση", δηλαδή δεν διαχωρίζει ποτέ το καθολικό που συλλαμβάνω με τον νου, από την ηθική αξία που μου λέει τι πρέπει να κάνω.