Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Β΄ λυκείου (7) - Τέλλος Άγρας, Αμάξι στη βροχή (και λίγα για τον Συμβολισμό)

Τέλλος Άγρας (καλλιτεχνικό ψευδώνυμο του Ευάγγελου Ιωάννου, Καλαμπάκα 1899 - Αθήνα 12 Νοεμβρίου 1944)

Βασικά σημεία

1. Βασικές αρχές του συμβολισμού	Για τα κύρια χαρακτηριστικά δείτε τις σελ. 194-6 του σχολικού βιβλίου. Χρήσιμες πληροφορίες υπάρχουν και στα αποσπάσματα για τον Συμβολισμό που ακολουθούν στη συνέχεια της ανάρτησης.
2. Ενότητες και περιεχόμενο	στροφές 1-2: η άμαξα στροφές 3-4: εικόνα της γειτονιάς → εγκατάλειψη, παρακμή, απομεινάρια μιας άλλοτε ευτυχισμένης και πλούσιας εποχής. στροφή 5: η επιθυμία του ποιητή.
3. Τα σύμβολα του ποιήματος	Στις στροφές 3 και 4 αναφέρονται πολλά αντικείμενα που παίρνουν διαστάσεις συμβόλων: η άμαξα, οι γρίλιες, οι αυλές και οι περικοκλάδες, τα φανάρια και τα ανώφλια, οι γαλαρίες· όλα αποτελούν σύμβολα μιας παλιότερης και πιο ευτυχισμένης (για τον ποιητή) εποχής –μπορεί η τωρινή μορφή τους να συμβολίζει την παρακμή του καιρού του. Κυρίαρχο σύμβολο είναι η άμαξα, από την οποία ζητά ο ποιητής τη φυγή και τη λύτρωση.
4. Ποια διάθεση εκφράζει το ποίημα;	Είναι διάχυτο ένα κλίμα μελαγχολίας, αδυναμίας προσαρμογής στο παρόν, μια τάση φυγής στο παρελθόν. Δες παρακάτω τις ανάλογες απόψεις που διατυπώνει ο Άγρας στη συνέντευξη στον Μπαστιά.

Τέλλος Άγρας, μια συνέντευξη στον Κωστή Μπαστιά 

- ... μέρα με τη μέρα μισώ τον σύγχρονο πολιτισμό. Ο πολιτισμός της εποχής μου είναι μηχανικός, καθαρά τεχνικός. Φθείρει και σώμα και νου, και δεν προσφέρει τίποτε. Ξεριζώνουν χαριτωμένα δέντρα, για να προσφέρουν άσφαλτο. Καταργούν την πέτρα για να προσφέρουν τη ρυπαρότητα του μπετόν αρμέ. Πάταγος, νοθεία, διαφθορά. Ένα τερατώδες μοιραίον που εδημιούργησεν ο ίδιος ο άνθρωπος, επιστρέφει για να τον θανατώσει. Αν μπορούσα, θα ήθελα ν’ αποσπασθώ τελείως από την εποχή μου, ν' αφοσιωθώ σε μελέτες των περασμένων. Δεν μ’ ενθουσιάζει καμμία εφεύρεσις. Πίσω από τις λαμπρότερες διαφημίσεις, υπάρχει μια εναγώνια προσφορά: ο βιομήχανος που πτωχεύει αφού έκαμε τον εργάτη και τον αγρότη να μείνουν χωρίς ψωμί. Τι να ενθουσιάσει απ' αυτήν τη φρίκη; Οι μισοί ή οι πολλοί άνθρωποι λιμοκτονούν στην εποχή μας και οι άλλοι μένουν αδιάφοροι. Πείτε μου εσείς τώρα αν αυτό λέγετε πολιτισμός. Δεν ελπίζω και δεν πιστεύω σε καμμιάν άλλη κοινωνική μεταβολή παρά στην αυτόματη μείωση του πληθυσμού με τον περιορισμό των γεννήσεων. Θα ήθελα να κηρύξω αποστολικά αυτή την αρχή σ' όλη την ελληνική ύπαιθρο. Διαφορετικά μας περιμένει η βαρβαρότητα κι η αγριότητα.

- Μου φαίνεται πως η αίσθηση αυτών των πραγμάτων σας επηρεάζει ψυχικά.

- Και με απογοητεύει. [...]

Κωστής Μπαστιάς, Φιλολογικοί περίπατοι, Συνομιλίες με 38 συγγραφείς του 20ου αιώνα, σελ.189-190.

❧

Λίγα στοιχεία για τον Συμβολισμό

«Μπορούμε λοιπόν να ορίσουμε τον Συμβολισμό ως την τέχνη που εκφράζει ιδέες και συναισθήματα, όχι όμως με την άμεση περιγραφή τους ούτε προσδιορίζοντάς τα με φανερές παρομοιώσεις ή με συγκεκριμένες εικόνες, αλλά με την υποβολή αυτών των ιδεών και συναισθημάτων, με την ανασύνταξή τους στο νου του αναγνώστη, ανασύνταξη που χρησιμοποιεί σύμβολα που δεν επεξηγούνται […]. Μία από τις αρχές του Συμβολισμού, του υπερβατικού αλλά και του ανθρώπινου, που βοηθά στον ακριβέστερο ορισμό του, ήταν η εξίσωση της ποίησης με τη μουσική κατά προτίμηση, αντί για την εξίσωση της ποίησης με τη γλυπτική ή με τη ζωγραφική που ήταν διαδομένη στα μέσα του 19^ου αιώνα στη Γαλλία […]. Μεγάλη έμφαση δίνεται επίσης στη μουσική ιδιότητα της ποίησης.»

Charles Chadwick, Συμβολισμός, 1978, μτφρ. Στ. Αλεξοπούλου, Αθήνα: Ερμής, Η γλώσσα της κριτικής, σελ. 11-15, 84-86

✻

Στη λογοτεχνική ορολογία, ο Συμβολισμός αποτελεί ένδειξη αναφερόμενη στην ποιητική κίνηση που παρουσιάζεται στη Γαλλία κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα. […] Σήμερα, πια, ο Συμβολισμός αποτελεί ποιητική τεχνοτροπία που ανήκει στο παρελθόν.

[…] ποια είναι τα γνωρίσματα που ξεχωρίζουν τον Συμβολισμό από τις άλλες ποιητικές τεχνοτροπίες; Οι ίδιοι οι συμβολιστές εύρισκαν ότι το διακριτικό εξαιρετικό προτέρημα που ξεχώριζε την ποιητική τους παραγωγή ήταν η μουσικότητα. Πρώτος στη Γαλλία, ο Baudelaire θέλησε να πραγματοποιήσει με τον ποιητικό λόγο επιτεύγματα που μόνο η μουσική έχει τη δυνατότητα να μας χαρίσει. Στην προσπάθειά του αυτή ευρήκε μιμητές τον Mallarme και τους λοιπούς συμβολιστές. Έτσι, πια, το αίτημα που θεωρεί χρέος του να πραγματοποιήσει ο ποιητής είναι η παραγωγή συγκινησιακών καταστάσεων που έχουν χαρακτηριστικά ανάλογα με τις συγκινήσεις που δημιουργούνται από τη μουσική. Ανατρέχοντας στην εσωτερική μας εμπειρία, εύκολο είναι να πληροφορηθούμε ποιο είναι το γνώρισμα που χαρακτηρίζει τις από την επενέργεια της μουσικής προκαλούμενες συγκινησιακές καταστάσεις. Οι συγκινήσεις του είδους αυτού έχουν το χαρακτηριστικό της αμεσότητος. […] Μια ανάλογη αμεσότητα προσπαθούσαν να πραγματοποιήσουν οι οπαδοί του Συμβολισμού στην περιοχή του ποιητικού λόγου. Τα εννοιολογικά περιεχόμενα, και γενικότερα οι ιδέες, φανερό είναι ότι δεν έχουν αυτό το χαρακτηριστικό της αμεσότητος. Για να διαμορφωθούν, χρειάζεται να παρεμβληθεί η ενέργεια του διανοητικού λογισμού. Επειδή ο διανοητικός λογισμός δεν ημπορεί να συνυπάρξει με τις άμεσα αισθητές συγκινήσεις, λογικό ήταν να φθάσουν οι συμβολιστές στο συμπέρασμα ότι για να εξασφαλισθεί η μουσικότητα του ποιήματος, έπρεπε να συσταλεί στο ελάχιστο το εννοιολογικό του περιεχόμενο. […] Τα αντικείμενα αντιπροσωπευμένα από τις λεκτικές ονομασίες τους μεταμορφώνονται σε δηλώματα εσωτερικών καταστάσεων. Τα αισθησιακά σύμβολα μας αποκαλύπτουν τα εσωτερικά κινήματα της ψυχής. Η λειτουργία του συμβόλου συνίσταται στο ότι δίνει υπόσταση σε ορισμένες εσωτερικές καταστάσεις της ψυχικής μας συνειδήσεως. […]

Εκείνο που θέλει να κατορθώσει ο ποιητικός συμβολισμός είναι να προκαλέσει ειδικής μορφής συγκινησιακή κατάσταση, να πραγματοποιήσει την αισθητική απόλαυση που ο ποιητικός λόγος έχει τη δύναμη να μας χαρίσει με τη χρησιμοποίηση του συμβόλου. […]

Εργάζονται οι συμβολιστές αποκλειστικά με τα ηχητικά, μελωδικά και σημασιολογικά στοιχεία της γλώσσας. Εξοστρακίζουν από την ποίησή τους κάθε διδακτικό και αφηρημένο περιεχόμενο.

Κ. Δ. Γεωργούλης, 1999, «Ο συμβολισμός και ο καθαρός ποιητικός λόγος», St. Mallarme, Ποίηση και μουσική, 

επιλ. Αλέξης Ζήρας, Αθήνα: Γαβριηλίδης, σελ. 15-27

 

 

Θέλω κι άλλο!

Περισσότερες πληροφορίες για την ζωή και το έργο του ποιητή και κριτικού της λογοτεχνίας Τέλλου Άγρα μπορείτε να βρείτε στο άρθρο της Βικιπαίδειας και στην ιστοσελίδα του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου.

 

❦