Ιστορία Α΄ λυκείου (8) - Ο Ελληνισμός της Δύσης. Πολιτισμοί Δυτικής Μεσογείου και Ρώμη

Ο Αινείας εγκαταλείπει την φλεγόμενη Τροία, έργο του Federico Barocci, 1598. Galleria Borghese, Rome.

 

3.2. Οι Ετρούσκοι (σ.169-170)

 

Βασικά σημεία 

 

(α) από πού προέρχονταν και πότε περίπου έφτασαν στην Ιταλία;

- βρέθηκαν στην Ιταλία τον 8ο π.Χ. αιώνα και κατοίκησαν το βόρειο τμήμα της ιταλικής χερσονήσου, περίπου την ίδια την εποχή που οι Έλληνες ίδρυαν αποικίες στην Κάτω Ιταλία και στη Σικελία (Β΄ αποικισμός). 

- άγνωστη η καταγωγή τους· ίσως ήρθαν από κάποιο νησί του ΒΑ Αιγαίου ή τις ακτές της ΒΔ Μικρασίας.

(β) σε ποιες δραστηριότητες διακρίθηκαν;

Μεταλλοτεχνία, πηλοπλαστική (αγάλματα, σαρκοφάγους και τεφροδόχα αγγεία) και ζωγραφική.

(γ) ποια σημαντική πόλη πιθανότατα ίδρυσαν; Ποιοι κατέλυσαν το κράτος τους;

- Κυριάρχησαν στην κεντρική πεδιάδα της Ιταλίας, το Λάτιο, και πιθανότατα ίδρυσαν τη Ρώμη.

- τέλη 6ου π.Χ. εκδιώχθηκαν από το Λάτιο και μέχρι τον 3ο π.Χ. οι Ρωμαίοι τους υπέταξαν.

Οι λαοί που κατοικούσαν την ιταλική χερσόνησο περί το 400 π.Χ. 

 

3.3 Η ίδρυση της Ρώμης και η οργάνωση της (σ. 170-172)

 

(α) ο ιδρυτικός μύθος: 

- η ίδρυση της Ρώμης αποδίδεται σε έναν απόγονο του Τρώα ήρωα Αινεία, τον Ρωμύλο (εδώ περισσότερες πληροφορίες γι’ αυτόν και τον αδελφό του, τον Ρέμο).

- η ίδρυση της Ρώμης τοποθετείται το 753 π.Χ.

- τα αρχαιολογικά δεδομένα δείχνουν ότι είναι πιθανό η Ρώμη να δημιουργήθηκε από τους Ετρούσκους, οι οποίοι κατέλαβαν το Λάτιο τον 7ο π.Χ. αι. 

- στα τέλη του 6ου π.Χ. αι. οι κάτοικοι εκδίωξαν τους Ετρούσκους και κυριάρχησαν στο Λάτιο.

(β) τεχνικά έργα:

Φαίνεται ότι οι Ετρούσκοι, αφού κατέλαβαν το Λάτιο, οργάνωσαν την περιοχή όπου αργότερα αναπτύχθηκε η Ρώμη, και προχώρησαν σε σημαντικά τεχνικά έργα:

- αποξήραναν τα έλη της περιοχής,

- κατασκεύασαν κεντρικό αποχετευτικό αγωγό,

- κατασκεύασαν μεγάλο ιππόδρομο, αγορά και ναό του Διός.

(γ) κοινωνική συγκρότηση (έως το 509 π.Χ.): 

- πατρίκιοι: ήταν οι Ρωμαίοι αριστοκράτες.

- πελάτες: ήταν προστατευόμενοι των πατρικίων (μάλλον Λίγουρες, προϊταλιώτες κάτοικοι). Σταδιακά οι δύο τάξεις συγχωνεύθηκαν.

- πληβείοι (το πλήθος): οι νεότεροι κάτοικοι της Ρώμης· δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα. Βρέθηκαν στη Ρώμη είτε γιατί οι Ρωμαίοι τους υποχρέωσαν είτε γιατί πήγαν οικειοθελώς αναζητώντας καλύτερη τύχη.

Η πολιτική οργάνωση (σ. 172)

(α) ο ρόλος του βασιλιά: ήταν ο αρχηγός του κράτους και ηγέτης του στρατού, θρησκευτικός αρχηγός και ανώτατος δικαστής.

(β) η σύγκλητος: 

- την αποτελούσαν 100 αρχικά και στη συνέχεια 300 μέλη (αρχηγοί ρωμαϊκών γενών).

- προστάτευε τα ήθη και έθιμα της Ρώμης.

(γ) η εκκλησία του λαού: 

- τη συγκροτούσαν πατρίκιοι και πελάτες. Ονομαζόταν φρατρική, γιατί χωριζόταν σε τμήματα (φράτρες).

- αποφάσιζε για ειρήνη ή πόλεμο.

- επικύρωνε ή απέρριπτε τις αποφάσεις του βασιλιά.

 

SPQR είναι το αρκτικόλεξο από τη λατινική φράση Senatus Populusque Romanus (Η Σύγκλητος και ο Λαός της Ρώμης), που χρησιμοποιήθηκε κατά τα χρόνια της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας ως υπογραφή της κυβέρνησης σε νομίσματα, επιγραφές σε μνημεία και δημόσια κτίρια καθώς και στα λάβαρα των ρωμαϊκών λεγεώνων.

 

3.4 Η συγκρότηση της ρωμαϊκής πολιτείας – Res publica

Βασικά σημεία

1. Πολιτειακή μεταβολή (σ. 172-3)

(α) πότε έληξε η περίοδος βασιλείας και ξεκίνησε η περίοδος της δημοκρατίας; 

- το 509 π.Χ. οι πατρίκιοι εξεγείρονται, ανατρέπουν τη βασιλεία και εκδιώκουν τους Ετρούσκους. 

- εγκαθιδρύουν νέο αριστοκρατικό πολίτευμα, το οποίο ονόμαζαν Res publica (δημοκρατία).

(β) τι συνέβη στο εσωτερικό της Ρώμης κατά τους επόμενους 2 αιώνες και ποια η πολιτική της στο εξωτερικό;

- εσωτερικό: κοινωνικοί αγώνες που οδήγησαν στην εξίσωση πατρικίων και πληβείων. 

- εξωτερικό: κατακτήσεις κυριάρχησαν στην Ιταλία και νίκησαν τους Καρχηδόνιους.

2. Κοινωνικοί αγώνες (σ. 173)

(α) δώστε το περιεχόμενο των παρακάτω όρων: 

- δήμαρχος: πρόσωπο ιερό, άρχοντας με ετήσια θητεία που προστάτευε τους πληβείους από τις αυθαιρεσίες των πατρικίων. 

- veto (βλ. και σ. 182): δικαίωμα των δημάρχων να αρνηθούν έναν νόμο που έθιγε τα συμφέροντα των πληβείων.

- Δωδεκάδελτος: το εθιμικό ρωμαϊκό δίκαιο που καταγράφτηκε ύστερα από αγώνες των πληβείων, για να αποφεύγονται οι αυθαιρεσίες σε βάρος τους. 

3. Πολιτική οργάνωση (σ. 173-4)

(α) οι άρχοντες και τα καθήκοντά τους:

- ύπατοι: δύο άρχοντες με ετήσια θητεία που είχαν όσες εξουσίες είχε στην προηγούμενη περίοδο (βασιλεία) ο βασιλιάς.

- δικτάτορας: ονομαζόταν ο αξιωματούχος που του παραχωρούσαν σε πολύ κρίσιμες καταστάσεις όλες τις εξουσίες για 6 μήνες, με σκοπό να βγάλει τη Ρώμη από τη δύσκολη θέση.

- τιμητές: ήταν δύο και τα καθήκοντά τους ήταν:

• να κατατάσσουν τους πολίτες με βάση την περιουσία τους (τίμηση).
• να συντάσσουν τον κατάλογο των συγκλητικών.
• να καταρτίζουν τον προϋπολογισμό του κράτους.
• να επιβλέπουν την τήρηση των ηθών.

(β) τα καθήκοντα της συγκλήτου:

- η σύγκλητος απαρτιζόταν από 300 ισόβια μέλη. Δουλειά της ήταν να θεσπίζει νόμους (νομοθετική εξουσία) και να κυβερνά (εκτελεστική εξουσία).

- αποφάσιζε για θέματα: οικονομικά, θρησκευτικά, εξωτερικής πολιτικής.

(γ) οι εκκλησίες και τα καθήκοντά τους:

- φρατρική: η συνέλευση των πατρικίων.

- λοχίτιδα: η συνέλευση των στρατευσίμων πατρικίων και πληβείων. Εξέλεγε υπάτους, τιμητές και πραίτορες.

- φυλετική: αρχικά των πληβείων και μετά όλων των Ρωμαίων. Ψήφιζε νόμους και εξέλεγε κατώτερους άρχοντες. 

 

Η σταδιακή επικράτηση των Ρωμαίων στην ιταλική χερσόνησο και στα γύρω νησιά

 

3.5 Η ρωμαϊκή εξάπλωση

Βασικά σημεία

1. Η επικράτηση των Ρωμαίων (σ. 175-6)

(α) ποιους λαούς της Ιταλίας αντιμετώπισαν οι Ρωμαίοι:

τον 5ο αι. ⟶ κεντρική Ιταλία: υποτάσσουν τους Λατίνους, Σαβίνους, Ετρούσκους.

τον 4ο αι. ⟶ αντιμετώπισαν τους Γαλάτες και νίκησαν τους Σαμνίτες.

τον 3ο αι. ⟶ υπέταξαν οριστικά τους Ετρούσκους και επιβλήθηκαν σε όλη την ιταλική χερσόνησο.

(β) ποιοι λόγοι συνέβαλαν στην επικράτηση των Ρωμαίων;

• πειθαρχία, επιμονή, προγονικές αρετές (αφοσίωση στην πατρίδα, υπακοή στους νόμους, σεβασμός στους ανωτέρους). 
• στον στρατό υπηρετούσαν όσοι είχαν περιουσία: έτσι υπερασπίζονταν με θάρρος την πατρίδα τους, για να προστατέψουν τα υπάρχοντά τους.
• οργάνωναν τους κατακτημένους λαούς (τους ονόμαζαν συμμάχους), εμπόδιζαν τις συνεννοήσεις μεταξύ τους και τους παραχωρούσαν προνόμια, διαφορετικά στον κάθε λαό.
• κατασκεύασαν οδικό δίκτυο που επέτρεπε στις λεγεώνες να επεμβαίνουν γρήγορα όπου υπήρχε ανάγκη. 
• ίδρυαν αποικίες στις κατακτημένες περιοχές και έστελναν αποίκους. Έτσι, πέτυχαν τον εκρωμαϊσμό των κατακτημένων περιοχών.

Ρωμαϊκές αποικίες στα μέσα του 2ου μ.Χ. αιώνα

❦