Ιστορία Α΄ Γυμνασίου (19) – Η αθηναϊκή κοινωνία

Σκηνή συλλογής καρπών ελιάς από νεαρούς σκλάβους άνδρες. Αττικός μελανόμορφος αμφορέας του Ζωγράφου του Αντιμένη, περ. 520 π.Χ., Βρετανικό Μουσείο (πηγή:  Βικιπαίδεια)

 

Η συγκρότηση της αθηναϊκής κοινωνίας - Η καθημερινή ζωή 

 

Βασικά σημεία  

 

Κοινωνικές ομάδες και βασικά χαρακτηριστικά τον 5ο αι.

(α) Αθηναίοι πολίτες:

- θεωρούνταν όσοι είχαν και πατέρα και μητέρα Αθηναίους.

- ήταν οι μόνοι που είχαν πολιτικά δικαιώματα, δηλαδή συμμετείχαν στην Εκκλησία του Δήμου και αναλάμβαναν αξιώματα.

- ήταν ίσοι ενώπιον του νόμου.

(β) μέτοικοι:

- πολίτες άλλων ελληνικών πόλεων που πήγαιναν να εγκατασταθούν μόνιμα στην Αθήνα, για οικονομικούς λόγους.

- ασχολούνταν κυρίως με το εμπόριο.

- για να έχουν τη δυνατότητα να εγκατασταθούν στην Αθήνα και να εργαστούν, πλήρωναν φόρο, το μετοίκιο.

(γ)  δούλοι:

- αποτελούσαν το μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού (περίπου 200.000 την εποχή του Περικλή).

- δούλοι θεωρούνταν όσοι είχαν γονείς δούλους· επίσης, δούλος μπορούσε να καταλήξει όποιος αιχμαλωτιζόταν στον πόλεμο ή είχε αγοραστεί σε σκλαβοπάζαρο.

- δούλευαν στα σπίτια, στα χωράφια αλλά και σε κρατικές υπηρεσίες. Οι μορφωμένοι ήταν και παιδαγωγοί των μικρών Αθηναίων.

 

Ταφική στήλη της Μνησαρέτης, όπου νεαρή υπηρέτρια κοιτάζει την αποθανούσα κυρία της. Αττική, περ. 380 π.χ., Γλυπτοθήκη του Μονάχου
(πηγή:  Βικιπαίδεια)

 

2. Η αθηναϊκή οικογένεια 

(α) οι γυναίκες: 

- ήταν περιορισμένες στο σπίτι, σε ιδιαίτερο τμήμα (τον γυναικωνίτη) και ασχολούνταν με τις οικιακές εργασίες: φρόντιζαν το σπίτι της, τα παιδιά και καθοδηγούσαν τους δούλους στις δουλειές.

- μπορούσαν να γίνουν ιέρειες.

(β) οι άντρες:

- περνούσαν την περισσότερη ώρα της ημέρας έξω από το σπίτι: στο γυμναστήριο, στα λουτρά, στην αγορά. Δεν εργάζονταν συνήθως, γιατί τις δουλειές τις έκαναν οι δούλοι.

- συμμετείχαν στις εργασίες της Εκκλησίας του Δήμου και συζητούσαν πολύ τις δημόσιες υποθέσεις.

- τα βράδια στο σπίτι τους οργάνωναν συμπόσια, όπου συζητούσαν με φίλους τα αγαπημένα τους θέματα.

(γ) τα παιδιά: 

- τα αγόρια, όταν γίνονταν 7 ετών, άρχιζαν μαθήματα σε ιδιώτες δασκάλους. 

- τα κορίτσια παρέμεναν συνήθως στο σπίτι, όπως και οι μητέρες τους.

(δ) η διατροφή:

- οι αρχαίοι Αθηναίοι έτρωγαν, γενικά, λίγο: κυρίως λαχανικά, ελιές και ψάρια· κρέας σπανιότερα.

(ε) η ενδυμασία:

- βασικό ρούχο ήταν ο χιτώνας.

- το ιμάτιο ήταν το μάλλινο πανωφόρι τους

- στα πόδια φορούσαν σανδάλια.

- κοσμήματα φορούσαν συνήθως οι πλούσιες Αθηναίες.

Γνωρίστε καλύτερα την καθημερινή ζωή σ’ ένα τυπικό αθηναϊκό σπίτι με τη βοήθεια μιας ωραίας διαδραστικής εφαρμογής που βρίσκεται σε αυτόν τον σύνδεσμο. Η εφαρμογή είναι στα αγγλικά, γιατί έχει αναπτυχθεί από το Βρετανικό Μουσείο και βρίσκεται αναρτημένη στην ιστοσελίδα του. Αξίζει τον κόπο να της ρίξετε μια ματιά!

 

❧

Η διαδικασία της μόρφωσης - Ο Αθηναίος και η εργασία - Η Αθήνα γιορτάζει

Βασικά σημεία

 

1. Εκπαίδευση και δάσκαλοι 

(α) ποιος ο βασικός σκοπός της εκπαίδευσης στην αρχαία Αθήνα;

Οι αρχαίοι Αθηναίοι επιδίωκαν την ισορροπημένη ανάπτυξη του σώματος και του πνεύματος, με στόχο ο πολίτης να έχει καλούς τρόπους (να είναι ευπρεπής), να συμμετέχει στην κοινωνική ζωή και να ενδιαφέρεται για τα κοινά. Έδιναν, επίσης, ιδιαίτερη σημασία στη μουσική.

Κύλικα του Δούρι: Σκηνή σχολείου, 490-480 π.Χ. Βερολίνο, Staatliche Museen Preussischer Kulturbesitz, Antikensammlung.
[πηγή: Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα]

 

(β) οι δάσκαλοι και τα αντικείμενά τους:

i. παιδαγωγός: ήταν συνήθως ένας μορφωμένος δούλος, που βοηθούσε το παιδί στα μαθήματα και το συνόδευε εκτός σπιτιού.

ii. γραμματιστής: ο δάσκαλος της γραφής και της ανάγνωσης.

iii. κιθαριστής: ο δάσκαλος της μουσικής.

iv. παιδοτρίβης: ο γυμναστής.

v. σοφιστές: ήταν δάσκαλοι της ρητορικής· σε αυτούς μαθήτευαν οι γόνοι πλούσιων οικογενειών που ήθελαν να διακριθούν στην πολιτική. Οι περισσότεροι δεν ήταν Αθηναίοι· παρείχαν ανώτερη μόρφωση και ζητούσαν αδρή αμοιβή για τις υπηρεσίες τους.

Διάσημοι σοφιστές στην Αθήνα του 5ου π.Χ. ήταν ο Πρωταγόρας από τα Άβδηρα της Θράκης, ο Γοργίας από τους Λεοντίνους της Κάτω Ιταλίας, ο Πρόδικος από την Κέα, ο Ιππίας ο Ηλείος κ.ά. 

(γ) ποια ήταν η σπουδαιότερη αρχαία ελληνική πόλη ως προς την πνευματική κίνηση; 

Η Αθήνα· ο ιστορικός Θουκυδίδης γράφει: τήν πόλιν τῆς Ἑλλάδος παίδευσιν εἶναι, δηλαδή η πόλη μας είναι σχολείο της Ελλάδας.

 

Κύλικα του “ζωγράφου του χυτηρίου”: Τεχνίτες γυαλίζουν χάλκινο άγαλμα, 490-480 π.Χ. Βερολίνο, Staatliche Museen Preussischer Kulturbesitz, Antikensammlung. [πηγή: Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα]

 

2. Επαγγελματικές δραστηριότητες Αθηναίων 

(α) αγρότες: οι περισσότεροι κάτοικοι της Αττικής ασχολούνταν με την καλλιέργεια της λίγης γης που κατείχαν. Στις αγροτικές δουλειές τους βοηθούσαν οι δούλοι. Λίγοι ήταν κτηνοτρόφοι.

(β) τεχνίτες: ήταν αρκετοί και οι περισσότεροι κατοικούσαν και εργάζονταν στην Αθήνα. Τα εργαστήριά τους βρίσκονταν σε συγκεκριμένες περιοχές της πόλης ανάλογα με την ειδικότητα.

(γ) εμπόριο: ήταν ανεπτυγμένο· οι Αθηναίοι εισήγαν τρόφιμα, δέρματα, ξυλεία και μέταλλα και εξήγαν κυρίως όπλα, υφάσματα, αγγεία και έπιπλα σε ολόκληρη τη Μεσόγειο.

3. Σημαντικότερες γιορτές 

(α) Παναθήναια: η σημαντικότερη γιορτή· τελούνταν κάθε 4 χρόνια προς τιμή της θεάς Αθηνάς.

(β) Μεγάλα ή εν άστει Διονύσια: γιορτή προς τιμή του Διονύσου.

(γ) Ανθεστήρια: στη διάρκεια της γιορτής δοκίμαζαν το νέο κρασί. Ήταν και αυτή αφιερωμένη στο θεό Διόνυσο.

(δ) Ελευσίνια: γιορτή προς τιμή της Δήμητρας και της Περσεφόνης.

❦