Ιστορία Β΄ Γυμνασίου (14) - Η ίδρυση, η εξέλιξη και ο εκχριστιανισμός του Ρωσικού Κράτους

Η επικράτεια του αρχικού αρχικού κράτους των Ρως. Ο Βόλγας και ο Δνείπερος ήταν οι δύο κύριοι εμπορικοί δρόμοι της ανατολικής Ευρώπης κατά το Μεσαίωνα. (πηγή: Βικιπαίδεια)

 

 Η ίδρυση, η εξέλιξη και ο εκχριστιανισμός του Ρωσικού Κράτους

 

Βασικά σημεία

 

1. Η διαμόρφωση του έθνους των Ρώσων

(α) Βάραγγοι: εμφάνιση και βασικές δραστηριότητες

Οι Βάραγγοι ήταν Σκανδιναβοί που δραστηριοποιούνταν ως έμποροι και πειρατές. Στη δυτική Ευρώπη τους ονόμαζαν Βίκιγκς και Νορμανδούς, ενώ οι ανατολικοί Σλάβοι τους ονόμαζαν Ρως.

Είναι γνωστοί για τον εμπορικό υδάτινο δρόμο με το όνομα από τους Βαράγγους στους Έλληνες, εμπορική διαδρομή στα εδάφη της σημερινής Ρωσίας μέσω της οποίας έφταναν στον Εύξεινο και τη Κωνσταντινούπολη.

 

(β) ένας νέος μεγάλος ευρωπαϊκός λαός

Οι Βάραγγοι ή Ρως αναμείχθηκαν με τους ανατολικούς Σλάβους και δημιούργησαν βαθμιαία ένα νέο λαό, τους Ρώσους.

 

Χάρτης που δείχνει τις μεγάλες εμπορικές διαδρομές των Βαράγγων: η διαδρομή του εμπορίου του Βόλγα (με κόκκινο χρώμα) και η εμπορική διαδρομή των Βαράγγων προς στους Έλληνες (σε μωβ). Άλλες εμπορικές οδοί των αιώνων 8ου-11ου εμφανίζεται με πορτοκαλί χρώμα. (πηγή: Βικιπαίδεια)

 

2. Ίδρυση ρωσικού κράτους και σχέσεις με το Βυζάντιο

(α) το πρώτο σημαντικό ρωσικό κράτος

Ήταν η Ηγεμονία του Κίεβου και ιδρύθηκε περίπου στα μέσα του 9ου αι.

 

(β) οι σχέσεις με το Βυζάντιο

Οι Ρώσοι της Ηγεμονίας του Κίεβου είχαν εμπορικές σχέσεις με το Βυζάντιο (και τους Άραβες), έκαναν όμως και δύο αποτυχημένες προσπάθειες να πορθήσουν την Κωνσταντινούπολη. Στο α΄ μισό του 10ου αι. (911 και 944) έκλεισαν δύο σημαντικές εμπορικές συμφωνίες με το Βυζάντιο.

Η βάπτιση του Βλαδίμηρου, Βίκτορ Βασνετσόφ (1890), πηγή: Βικιπαίδεια

 

3. Εκχριστιανισμός των Ρώσων

(α) ο Βασίλειος Β΄ αποφάσιζει να παντρέψει την αδελφή του με τον Βλαδίμηρο

Όταν βυζαντινοί μεγαλογαιοκτήμονες (δυνατοί) επιχείρησαν να ανατρέψουν τον Βασίλειο Β΄, αυτός ζήτησε στρατιωτική βοήθεια από τον ηγεμόνα της Ρωσίας Βλαδίμηρο. Εκείνος συμφώνησε με τον όρο να παντρευτεί την αδελφή του Βασίλειου Β΄, την Άννα.

 

(β) ο Βλαδίμηρος κυριεύει τη Χερσώνα

Επειδή ο Βασίλειος Β΄ αθέτησε την υπόσχεσή που είχε δώσει στον Βλαδίμηρο για τον γάμο, ο Ρώσος ηγεμόνας κυρίευσε τη Χερσώνα, για να πιέσει τον Βασίλειο. Ο τελευταίος υποχώρησε και ικανοποίησε το αίτημα του Βλαδίμηρου, με την προϋπόθεση ο ρώσος ηγεμόνας να βαφτιστεί χριστιανός.

 

Ευρωπαϊκά κράτη και Βυζάντιο το 1000 μ.Χ. (πηγή Βικιπαίδεια)

 

 (γ) οι συνέπειες του εκχριστιανισμού των Ρώσων

• επεκτάθηκε η σφαίρα επιρροής του Πατριαρχείου Κωνσταντινούπολης και του βυζαντινού πολιτισμού σε μια νέα τεράστια περιοχή.
• επηρεάστηκε η νοοτροπία και ο πολιτισμός των Ρώσων.
• ενισχύθηκαν οι εμπορικές ανταλλαγές των Ρώσων με το Βυζάντιο.
• αυξήθηκε πολύ ο αριθμός των Βαράγγων και Ρώσων μισθοφόρων που υπηρετούσαν στην αυτοκρατορική φρουρά και το βυζαντινό στρατό.

 

Η παρθένος του Βλαδιμίρ (104 με 69 εκ.): εικόνα στον τύπο της Παναγίας Ελεούσας ή Γλυκοφιλούσας. Φιλοτεχνήθηκε στην Κωνσταντινούπολη περί το 1125 και μεταφέρθηκε στη Ρωσία αρχικά ως δώρο. Φυλάσσεται στον ναό του Αγίου Νικολάου στη Μόσχα, ο οποίος είναι τμήμα της Κρατικής Πινακοθήκης Τρετιακόφ

[πηγή της εικόνας: Βικιπαίδεια]

Παραθέματα

 

Βασίλειος Β΄: αντιμετώπιση στάσης Βάρδα Σκληρού και Βάρδα Φωκά·

γάμος Βλαδίμηρου και Άννας

Η θέση του νόμιμου αυτοκράτορα ήταν απελπιστική. Μόνο εξωτερική βοήθεια μπορούσε να τον σώσει από την κα­ταστροφή. Τη λύση αυτή διέγνωσε ο Βασίλειος Β' και στρά­φηκε έγκαιρα προς τον πρίγκιπα του Κιέβου Βλαδίμηρο ζητώντας βοήθεια. Τη άνοιξη τού 988 εμφανίσθηκε στο βυζαντινό έδαφος μια ρωσική δύναμη από έξη χιλιάδες άνδρες. Αυτή η περίφημη ρώσο - βαραγγική druzina (πολεμικό άγημα) έσωσε τη κατάσταση τη τελευταία στιγμή. Κάτω από τη προσωπική ηγεσία του αυτοκράτορα προκάλεσε τελειωτική ήττα των επαναστατών, κοντά στη Χρυσούπολη. Ο πόλεμος κρίθηκε οριστικά στη μάχη της Αβύδου, στις 13 Απριλίου 989, στην οποία βρήκε το θάνατο ο Βάρδας Φωκάς μάλλον από συγκοπή της καρδιάς. Έτσι διαλύθηκε το επαναστατικό κίνημα. Μία νέα επανάσταση του Βάρδα Σκληρού τελείωσε με ειρηνικό συμβιβασμό και τη υποταγή του σφετεριστή. Η ρώσο - βαραγγική druzina έμεινε στην υπηρεσία του Βυζαν­τίου και ενισχυμένη με τη συνεχή προσέλευση των Βαράγγων και άλλων Νορμανδών, διεδραμάτισε σπουδαίο ρόλο στον βυζαντινό στρατό.

Ως αμοιβή για τη σωτήρια επέμβαση του ο ηγεμόνας του Κιέβου έλαβε σύζυγο τη αδελφή των αυτοκρατόρων, την πορφυρογέννητη Άννα, με τη προϋπόθεση όμως ότι ο ίδιος και ο λαός του θα βαπτίζονταν. Το γεγονός αυτό ήταν μεγάλη παραχώρηση. Γιατί ποτέ ως τότε βυζαντινή πορφυρογέννητη πριγκίπισσα δεν είχε παντρευτεί αλλόφυλο. Ο τσάρος των Βουλγάρων Πέτρος είχε αρκεσθεί με το γάμο μιας Λακαπηνής και ο Όθων Β' με μία συγγενή του πραξικοπηματία Τζιμισκή. Πρώτος ο ηγεμόνας του νεοσύστατου ρωσικού κράτους είχε τη μοναδική τιμή να έλθει σε συγγένεια εξ αγχιστείας με τον νόμιμο βασιλικό οίκο των Πορφυρογέννητων. Ο σύνδεσμος αυτός βρισκόταν σε τέτοια αντίθεση με τις βυζαντινές παραδόσεις και το βυζαντινό αίσθημα υπεροχής ώστε μετά τη παρέλευση του κινδύνου έγινε προσπάθεια στην Κωνσταντινού­πολη να ακυρωθεί η υπόσχεση πού είχε δοθεί στη στιγμή του κινδύνου. Για να εξαναγκάσει την έκδοση της πριγκίπισσας ο Βλαδίμηρος χρειάσθηκε να εισβάλει στις βυζαντινές κτήσεις της Κριμαίας και να καταλάβει τη Χερσώνα (καλοκαίρι του 989).

Η εκχριστιάνιση του κράτους του Κιέβου δεν αποτελούσε μόνο την απαρχή μιας νέας εποχής στην εξέλιξη της Ρωσίας αλλά και ένα ανυπολόγιστο κέρδος για το Βυζάντιο. Η σφαίρα της βυζαντινής επιρροής διευρύνθηκε σε απροσδόκητη έκταση και το πιο μεγάλο και επίδοξο σλαβικό κράτος βρέθηκε θεληματικά κάτω από τη πνευματική κηδεμονία της Κωνσταντινουπόλεως. Η νέα ρωσική Εκκλησία άνηκε στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου της Κωνσταντινουπόλεως και αρχικά διοικούνταν από έλληνες μητροπολίτες, που στέλνονταν εκεί από το Βυζάντιο. Η πολιτιστική ανάπτυξη της Ρωσίας συντελέσθηκε στους επόμενους αιώνες με έντονη επίδραση του Βυζαντίου.

Georg Ostrogorsky, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, τομ. 2, σελ.186-187

 

Οι όροι της βυζαντινορωσικής εμπορικής συνθήκης του έτους 911

Οι ρώσοι έμποροι εξασφάλισαν ολική απαλλαγή από τους δασμούς, τους παραχωρήθηκε ένας ειδικός χώρος διαμονής στο προάστειο του Αγίου Μάμαντος (σημερινό Μπεσίκτας στην ευρωπαϊ­κή ακτή του Βοσπόρου), και θα τους δινόταν δωρεάν τροφή για έξι μήνες, μια περίοδο διπλάσιας διάρκειας από το σύνηθες χρονικό όριο παραμονής των ξένων εμπόρων στην πόλη. Ειδικός όρος όριζε ρητά ότι θα είχαν όσα λουτρά επιθυμούσαν [...]. Αρκετά άρθρα της συνθήκης όριζαν τις ποινές που θα επιβάλλονταν σε περιπτώσεις συγκρούσεων μεταξύ Βυζαντινών και Ρώσων και παραπτωμάτων όπως η κλοπή, ο τραυματισμός και ο φόνος. Κάθε συμβαλλόμενο μέρος αναλάμβανε την υποχρέωση να βοηθά τους εμπόρους του άλλου μέρους που θα ναυαγούσαν. Ένας άλλος ό­ρος επιβεβαίωνε το δικαίωμα των Ρώσων να υπηρετούν ως μισθοφόροι στο στρατό του αυτοκράτορα.

D. Obolensky, Η Βυζαντινή Κοινοπολιτεία. Η Ανατολική Ευρώπη, 500-1453,

μετ. Γ. Τσεβρεμές, εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1991, 308-309.

[πηγή: βιβλίο του καθηγητή, σελ.67]

 

Η σημασία της συνθήκης του 911

Η συνθήκη του 911 δείχνει ότι οι Βάραγγοι, οι αυθέντες της Ρωσίας, και οι Σλάβοι, οι υποτελείς τους, έλκονταν όλο και περισσότερο στην οικονομική και πολιτική τροχιά του Βυζαντίου, μέσω του εμπορίου, της διπλωματίας και της ανθρώπινης επαφής. Αυτές οι επαφές δεν θα μπορούσαν να μην ενθαρρύνουν τις πολιτιστικές σχέσεις. Γιατί οι ρώσοι έμποροι και μισθοφόροι και οι διπλωματικοί απεσταλμένοι των δύο χωρών που ταξίδευαν συνεχώς μεταξύ Κιέβου και Κωνσταντινούπολης, δρούσαν ως φορείς ιδεών, πεποιθήσεων και τρόπων. Από την άλλη μεριά οι βυζαντινοί ιθύνοντες είχαν σοβαρούς λόγους να επιθυμούν να χρησιμοποιήσουν τις σχέσεις τους με τους Ρώσους, για να φέρουν αυτό το βαρβαρικό και ακόμη σε μεγάλη έκταση ειδωλολατρικό λαό υπό τον διπλό έλεγχο της Αυτοκρατορίας και της Εκκλησίας της Ανατολικής Ρώμης.

D. Obolensky, Η Βυζαντινή Κοινοπολιτεία. Η Ανατολική Ευρώπη, 500-1453,

μετ. Γ. Τσεβρεμές, εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1991, 308.

[πηγή: βιβλίο του καθηγητή, σελ.67-68]

 

 

✍ Άσκηση

Δοκιμάστε τις γνώσεις σας λύνοντας την επόμενη διαδραστική άσκηση:

 Θέλω κι άλλο!

• Δείτε το σχεδιάγραμμα της ενότητας με ερωτήσεις και ασκήσεις πολλαπλής επιλογής.
• Where did Russia come from? - ένα σύντομο βίντεο για τη δημιουργία του πρώτου ρωσικού κράτους (με ελληνικούς υπότιτλους).
• Οι Ρως του Κιέβου: άρθρο από τη Βικιπαίδεια.
• Βάραγγοι: άρθρο από τη Βικιπαίδεια.
• Βάραγγοι - Επίλεκτοι Σωματοφύλακες των Βυζαντινών αυτοκρατόρων: σύντομο βίντεο (με ελληνικούς υπότιτλους).
• Βασίλειος Β΄: άρθρο με τα βασικά γεγονότα της βασιλείας του από την ιστοσελίδα του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού.
• Για την Παρθένο του Βλαντιμίρ μπορείτε να διαβάσετε το άρθρο της Βικιπαίδειας (στα αγγλικά).
  

 

 ❦