Ιστορία Β΄ Γυμνασίου (16) - Οι εξελίξεις στην οικονομία και την κοινωνία, Η σύγκρουση με τους «δυνατούς»

Μικρογραφία σε χειρόγραφο. Αναπαράσταση βυζαντινού παλατιού. (© Σύνοψις Ιστοριών Ιωάννου Σκυλίτζη, Ισπανία, Μαδρίτη, Εθνική Βιβλιοθήκη) [πηγή: ιστοσελίδα Ευρωπαϊκού Κέντρου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Ερευνών] 

 Οι εξελίξεις στην οικονομία και την κοινωνία

 

Βασικά σημεία

 

1. Οι κοινωνικές τάξεις της υπαίθρου

 

(α) οι δυνατοί

Αιώνας   τέλη 10ου (εποχή Βασίλειου Β΄,  βασίλεψε 976-1025)	δυνατοί οι πολιτικοί, οι στρατιωτικοί και οι θρησκευτικοί άρχοντες και οι διαχειριστές της κρατικής, της αυτοκρατορικής, της εκκλησιαστικής και μοναστικής περιουσίας
⇑	⇑		⇑	συνδέονται με γάμους
8ος	αριστοκρατία της γης (μεγαλογαιοκτήμονες)		αριστοκρατία των πόλεων  (αξιωματούχοι)

 

(β) οι πένητες

Τρεις διαφορετικές κατηγορίες αγροτών αποτελούν τους πένητες:

• οι ελεύθεροι γαιοκτήμονες (είχαν δική τους κτηματική περιουσία)
  
• ακτήμονες γεωργοί (νοίκιαζαν γη και απέδιδαν ενοίκιο στον ιδιοκτήτη)
• πάροικοι (ήταν εξαρτημένοι από τη γη ή από τους ιδιοκτήτες της γης).

 

(γ) τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν από τον 9^ο αι. οι ανεξάρτητοι αγρότες;

Οι μικρομεσαίοι γαιοκτήμονες συχνά χάνουν την περιουσία τους επειδή:

• οι μεγαλογαιοκτήμονες παίρνουν τη γη τους με νόμιμους ή παράνομους τρόπους.
• δεν μπορούν να πληρώσουν τη δυσβάσταχτη φορολογία.

 

Μικρογραφία σε χειρόγραφο. Θερισμός. (© Σύνοψις Ιστοριών Ιωάννου Σκυλίτζη, Ισπανία, Μαδρίτη, Εθνική Βιβλιοθήκη) [πηγή: ιστοσελίδα Ευρωπαϊκού Κέντρου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Ερευνών]

  

 

2. Η ανάπτυξη των πόλεων και τα αστικά κοινωνικά στρώματα

 

(α) μερικές σημαντικές εμπορικές πόλεις:

Σημαντικές πόλεις από εμπορική άποψη ήταν η Έφεσος, τα Ευχάϊτα (στη βόρεια κεντρική Μικρά Ασία), η Τραπεζούντα κ. ά., όπου γίνονταν ετήσιες εμποροπανηγύρεις.

 

(β) τα συστήματα

Ήταν τα εμπορικά σωματεία (συντεχνίες) των εμπόρων και των βιοτεχνών. Το Επαρχικόν Βιβλίον ρύθμιζε τη λειτουργία των συντεχνιών αυτών στην Κωνσταντινούπολη.

 

(γ) η μεσαία τάξη

Τα μέλη της μεσαίας τάξης (επιχειρηματίες) ήταν οι έμποροι, οι βιοτέχνες, οι ναύκληροι και οι τραπεζίτες.

 

(δ) ο δήμος

Ο πολυπληθής λαός των πόλεων (δήμος) αποτελούνταν από φτωχούς που εργάζονταν περιστασιακά ή ήταν άνεργοι.

 

Υπάλληλοι συλλέγουν φόρους. Λεπτομέρεια μικρογραφίας από τις Λειτουργικές Ομιλίες του Γρηγορίου Ναζιανζηνού, 1136-1155. Σινά, Μονή Αγίας Αικατερίνης, κώδ. 339, φ.73β. Γαλάβαρης, Γ., Ελληνική Τέχνη: Ζωγραφική Βυζαντινών Χειρογράφων, Εκδοτική Αθηνών Α.Ε., Αθήνα 1995, σ. 145, εικ. 150. © Μονή Αγίας Αικατερίνης, Σινά [πηγή: ΙΜΕ]

 

 ❧

 

Η νομοθεσία της Μακεδονικής δυναστείας

και η σύγκρουσή της με τους δυνατούς

 

Βασικά σημεία

 

1. Νόμοι και αγώνας κατά των δυνατών

 

(α) οι επιδιώξεις των δυνατών

Οι δυνατοί μέσω της απόκτησης γης επεδίωκαν να αυξήσουν τον πλούτο τους, να κερδίσουν προνόμια και πολιτική εξουσία.

 

(β) γιατί το Βυζαντινό Κράτος ήθελε να περιορίσει τους δυνατούς και να υποστηρίξει τους μικρομεσαίους ιδιοκτήτες γης;

Το Βυζαντινό Κράτος υποστήριζε τους ελεύθερους αγρότες, που κατά κανόνα διέθεταν μικρής και μεσαίας έκτασης γη, γιατί αυτοί υπηρετούσαν στον θεματικό στρατό και πλήρωναν φόρους. Η άμυνα και η οικονομία του κράτους στηριζόταν σε μεγάλο βαθμό πάνω τους.

 

(γ) οι αυτοκράτορες της Μακεδονικής δυναστείας πέτυχαν με τη νομοθεσία τους:

• να προτιμώνται ως αγοραστές οι γείτονες και οι συγγενείς, όταν πουλιόταν ένα κομμάτι κοινοτικής γης.
• να αποδίδονται τα χωράφια που είχαν σφετεριστεί οι δυνατοί στους προηγούμενους φτωχούς ιδιοκτήτες τους χωρίς αποζημίωση.
• να απαγορεύεται η πώληση και η αγορά στρατιωτικών κτημάτων. Όποιος διέθετε τέτοια κτήματα ήταν υποχρεωμένος να στρατεύεται.
• να περιοριστεί η αύξηση της εκκλησιαστικής περιουσίας, και
• να πληρώνουν οι δυνατοί τους φόρους των φτωχών του χωριού (1002), μια υποχρέωση που βάραινε παλιότερα την κοινότητα συλλογικά (αλληλέγγυον). 

 

Oι Φωκάδες και οι Σκληροί αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα μεγαλογαιοκτημόνων. Στην εικόνα ο Βάρδας Σκληρός και ο Βάρδας Φωκάς. Μικρογραφία από το Χρονικό του Ιωάννη Σκυλίτζη, τέλη 12ου-αρχές 13ου αιώνα. Madrid, Biblioteca Nacional, fol. 164b. © Biblioteca Nacional, Madrid [πηγή: ΙΜΕ]

 

✍ Άσκηση

Δοκιμάστε τις γνώσεις σας λύνοντας την επόμενη διαδραστική άσκηση:

 

Θέλω κι άλλο!

• Δείτε το σχεδιάγραμμα της ενότητας με ερωτήσεις και ασκήσεις πολλαπλής επιλογής.
• Οικονομία και κοινωνία στο Βυζάντιο: μαθησιακό αντικείμενο από το Φωτόδεντρο.
• Το βυζαντινό παλάτι του Μυστρά: μαθησιακό αντικείμενο από το Φωτόδεντρο.
• Κοινωνική κινητικότητα: από την ιστοσελίδα του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού.
• Κοινωνική δομή στο Βυζάντιο: από την ιστοσελίδα του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού.
• Τα παράπονα του φτωχού αγρότη: από την ιστοσελίδα του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού.
• Ταξιδεύοντας στο Βυζάντιο: διαδραστικό παιχνίδι.
• Το βυζαντινό παλάτι του Μυστρά: μαθησιακό αντικείμενο από το Φωτόδεντρο.
• Συντεχνίες στην Κωνσταντινούπολη: άρθρο του Ιωάννη Δημητρούκα στην Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού.

 

❦