Ιστορία Β΄ Γυμνασίου (18) - Η κρίση και οι απώλειες της αυτοκρατορίας κατά τον 11ο αιώνα, Οι Κομνηνοί

Χάρτης που δείχνει τα σύνορα του βυζαντινού κράτους στα 1071, όταν πραγματοποιήθηκε η αποφασιστικής σημασίας μάχη στο Μαντζικέρτ. Επεξεργασία: Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού.

 

 Η κρίση και οι απώλειες της αυτοκρατορίας κατά τον 11ο αιώνα 

(1025-1081)

 

Βασικά σημεία

 

1. Η εσωτερική κρίση

Μετά το θάνατο του Βασίλειου Β΄ (1025) σημειώθηκαν μεταβολές σε στρατιωτικό και σε πολιτικό επίπεδο που δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για μια γενικευμένη κρίση στο Βυζαντινό Κράτος. Συγκεκριμένα:

• παραμελήθηκε ο στόλος.
• διαλύθηκαν τα θέματα και οι θεματικοί στρατοί αντικαταστάθηκαν από μισθοφόρους, που πληρώνονταν από έναν νέο φόρο, ο οποίος επιβλήθηκε ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο. Επίσης, χρησιμοποιήθηκαν πολλοί ξένοι σε ανώτερες θέσεις. [διαβάστε περισσότερα για την αλλαγή φυσιογνωμίας του βυζαντινού στρατού στο σχετικό άρθρο της ιστοσελίδας του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού]
• οι νέοι φόροι και η αυταρχική διοίκηση ξεσήκωσε ταραχές στις επαρχίες.
• γύρω στο 1060 ήταν φανερή η πολιτική αστάθεια.

 

2. Οι στρατιωτικές αποτυχίες

Νέοι εχθροί και καθοριστικές ήττες:

• ανατολικά: οι Σελτζούκοι Τούρκοι συντρίβουν τους Βυζαντινούς στο Ματζικέρτ το 1071.
• δυτικά: το 1071 οι Νορμανδοί ολοκληρώνουν την κατάκτηση των βυζαντινών εδαφών στη Νότια Ιταλία.
• βόρεια: οι Ούγγροι και οι Σέρβοι είναι οι νέοι επικίνδυνοι αντίπαλοι.

[διαβάστε περισσότερα για τις εξωτερικές απειλές στο σχετικό άρθρο της ιστοσελίδας του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού]

 

Η δυναστεία των Κομνηνών (1081-1185) κατόρθωσε να ανακαταλάβει μεγάλο μέρος της Μικράς Ασίας, που είχε κατακλυστεί από τους Σελτζούκους Τούρκους κατά την κρίσιμη δεκαετία 1071-1081, και να επεκτείνει τη βυζαντινή κυριαρχία στη βορειοδυτική Χερσόνησο του Αίμου. Στον χάρτη σημειώνονται τα εδάφη της Αυτοκρατορίας το 1081 και οι κατακτήσεις των Αλεξίου Α΄ και Ιωάννη Β΄ Κομνηνών (1081-1143) και του Μανουήλ Α΄ Κομνηνού (1143-1180). Πηγή χάρτη και λεζάντας: Ελληνική Ιστορία της Εκδοτικής Αθηνών, σελ.348.
[Οι πόλεις Αυλώνας και Ιωάννινα εμφανίζονται η μία στη θέση της άλλης]

 

❧

 

Οι Κομνηνοί και η μερική αναδιοργάνωση της αυτοκρατορίας

 

Βασικά σημεία

 

1. Η κατάσταση της αυτοκρατορίας

Οι κυριότεροι εξωτερικοί εχθροί του Βυζαντίου και οι περιοχές που απειλούν:

• Σελτζούκοι Τούρκοι: κατακτούν μέρος της Μικράς Ασίας.
• Νορμανδοί: απειλούν τις ακτές της Ηπείρου και καταλαμβάνουν το Δυρράχιο (εισβάλλουν επίσης σε Μακεδονία και Θεσσαλία).
• Κουμάνοι - Πατζινάκες (ή Πετσενέγοι): λεηλατούν τα Βαλκάνια.

 

2. Εσωτερική πολιτική

 Ο θεσμός της πρόνοιας και οι συνέπειές του:

Πρόνοια (θεσμός που ευνόησε τους ευγενείς)	Ο αυτοκράτορας	Οι ευγενείς (προνοιάριοι ή στρατιώτες)
	παραχωρεί ισοβίως σε ευγενείς: - αγροκτήματα - φορολογικά έσοδα (δηλαδή το δικαίωμα να συλλέγουν φόρους από μία περιοχή)	παρέχουν στον αυτοκράτορα στρατιωτικές υπηρεσίες

 

3. Εξωτερικές επιτυχίες

 Οι κυριότερες στρατιωτικές επιτυχίες των Κομνηνών:

Αλέξιος Α΄ (1081-1118)	- ανέκτησε εδάφη στη Μ. Ασία και σημαντικές πόλεις (π.χ. Σμύρνη, Έφεσος). - απέκρουσε τους Κουμάνους και τους Πατζινάκες με πόλεμο και με διπλωματία.
Ιωάννης Β΄ (1118-1143)	- συνέχισε τις κατακτήσεις στη Μ. Ασία φτάνοντας ως την Αντιόχεια της Συρίας. - υπέταξε τους Σέρβους.
Μανουήλ Α΄ (1143-1180)	- έκλεισε ειρήνη με τους Ούγγρους και συνέχισε να ελέγχει τους Σέρβους. - συνέχισε τις εκστρατείες κατά των Σελτζούκων.

4. Η νίκη των Σελτζούκων στο Μυριοκέφαλο και οι συνέπειές της

Ο Μανουήλ Α΄ Κομνηνός το 1176 υπέστη στο Μυριοκέφαλο της Φρυγίας βαριά ήττα από τον σουλτάνο των Σελτζούκων. Οι κυριότερες συνέπειες:

• οι Τούρκοι σταθεροποίησαν τη θέση τους στη Μικρασία και δεν απειλούνταν πλέον από τις δυνάμεις των Βυζαντινών.
• σε πολλές περιοχές της Μικρασίας σημειώθηκαν λεηλασίες και καταστροφές (δείτε σχετικό χάρτη με τους τόπους που υπέστησαν τις συνέπειες της τουρκικής εισβολής εδώ -και εδώ με τα τοπωνύμια στα ελληνικά). 
• ξεκίνησε ο σταδιακός εξισλαμισμός της Μικρασίας.

 

Η έκταση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, το Σουλτανάτο του Ρουμ (με πράσινο) και ο χώρος της Μεσογείου το 1180. Πηγή: Βικιπαίδεια

 

Πηγές και παραθέματα

 

Η προέλαση των Σελτζούκων

Πολύ πιο μοιραίες συνέπειες από την εισβολή των τουρκικών φύλων του Βορρά είχε για την ιστορία της αυτοκρατορίας η προέλαση των Σελτζούκων Τούρκων στην Ανατολή. Οι Σελτζούκοι εξαφάνισαν τα τελευταία ίχνη της αραβικής κυριαρχίας στην Ασία με τέτοια ταχύτητα, ώστε μπροστά της ωχριά το μεγαλείο των βυζαντινών κατακτήσεων που προηγήθηκαν. Οι Τούρκοι υπέταξαν τις περιοχές της Περσίας, διαπέρασαν τη Μεσοποταμία και έγιναν κύριοι της Βαγδάτης, της πόλης του Χαλίφη.

Το χαλιφάτο, στο οποίο απέμεινε μόνο ο ρόλος του θρησκευτικού αρχηγού, βρέθηκε κάτω από την προστασία ενός παντοδύναμου στρατιωτικού σουλτανάτου, που από τότε ασκούσε την πολιτική εξουσία στον μουσουλμανικό κόσμο της Ασίας. Σύντομα οι Σελτζούκοι κατέλαβαν ολόκληρη την Εγγύς Ανατολή ως τα σύνορα της βυζαντινής αυτοκρατορίας και του χαλιφάτου των Φατιμιδών της Αιγύπτου και στράφηκαν εναντίον του Βυζαντίου.

Georg Ostrogorsky, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, τομ. 2,  σελ. 233

 

Η μάχη του Ματζικέρτ (26 Αυγούστου 1071)

Ενόσω συνέβαιναν αυτά και οι ένοπλοι στρατιώτες ανέβαιναν στα άλογα [...], κατέφτασαν πρέσβεις από το σουλτάνο οι οποίοι πρότειναν ειρήνη. Ο βασιλιάς τους δέχθηκε και τους απάντησε, όπως επιβάλλουν οι κανονισμοί που ισχύουν για τις πρεσβείες, όχι όμως με ιδιαίτερη ευγένεια. [...] Το μήνυμα που τους έδωσε, καθώς αναθάρρησε από αυτό το ανέλπιστο γεγονός, ήταν να εγκαταλείψει ο σουλτάνος το χώρο του στρατοπέδου μας στρατοπεδεύοντας μακρύτερα, ενώ ο ίδιος θα κατασκήνωνε εκεί που προηγουμένως ήσαν οι Τούρκοι· στη συνέχεια, να προσέλθει ο σουλτάνος για να συνάψουν ειρήνη. [...]

Από εδώ και στο έξης ή διήγηση μας θα είναι δυσάρεστη, εξαιτίας του μεγέθους και της φρίκης όσων συνέβησαν, καθώς και της φοβερής συμφοράς πού έπληξε τους Ρωμαίους.

Δεν είχε ακόμη ολοκληρωθεί το έργο των πρέσβεων, όταν κάποιοι σύμβουλοι του βασιλιά τον έπεισαν να απορρίψει τις ειρηνευτικές προτάσεις, ως ψευδείς, απατηλές και ασύμφορες. Ισχυρίσθηκαν ότι ο σουλτάνος φοβάται, επειδή δεν διαθέτει προς το παρόν πολλές δυνάμεις και αναμένει εκείνους πού ακολουθούν, και ότι απλώς χρησιμοποιεί την ειρήνη σαν πρόσχημα για να κερδίσει χρόνο, ούτως ώστε να συγκεντρωθούν τα στρατεύματα που του υπολείπονται. Αυτά είπαν, εξωθώντας τον βασιλιά σε σύγκρουση. Ενώ λοιπόν οι Τούρκοι συσκέπτονταν για την ειρήνη, ο Διογένης πρόσταξε να σαλπίσουν πολεμικά, δίνοντας έτσι, τελείως παράλογα, διαταγή για μάχη. Όταν έφθασε η είδηση στους εχθρούς, τους κατέπληξε. Αφού οπλίστηκαν και αυτοί, απώθησαν πίσω το ανωφελές πλήθος, ενώ οι ίδιοι προξενούσαν την εντύπωση ότι αντιπαρατάσσονται για μάχη. Μάλλον όμως σκόπευαν να οπισθοχωρήσουν, εφόσον έβλεπαν συντεταγμένες τις ρωμαϊκές φάλαγγες με τάξη και προθυμία για πόλεμο. Άρχισαν τότε να υποχωρούν και ο βασιλιάς τους καταδίωκε με όλο τον στρατό του, μέχρις ότου βράδιασε. Αλλά επειδή ό αυτοκράτορας δεν συναντούσε καμμία αντίσταση και παράλληλα γνώριζε ότι το στρατόπεδο μας είχε απομείνει χωρίς στρατιώτες και φύλακες, αφού δεν διέθετε αρκετές δυνάμεις ώστε να αφήσει και εκεί ένα μέρος, αποφάσισε, εφόσον ήδη οι περισσότεροι είχαν εξαντληθεί, να μην εξακολουθήσει την καταδίωξη, μήπως οι Τούρκοι παγιδεύοντας τους επιτεθούν στο στρατόπεδο που θα ήταν αφύλακτο. Επίσης, αντιλαμβανόταν ότι αν απομακρυνθεί περισσότερο θα τον βρει η νύχτα όταν θα επιστρέφει και τότε οι Τούρκοι θα γυρίσουν πάλι καθώς διαθέτουν εκηβόλα όπλα. Γι' αυτούς τους λόγους έστρεψε προς τα πίσω τη βασιλική σημαία και διέταξε να επανέλθουν. Οι στρατιώτες όμως που ήσαν απομακρυσμένοι, στα νώτα της παράταξης, μόλις είδαν τη μεταβολή της βασιλικής σημαίας, πίστεψαν ότι ο βασιλιάς ηττήθηκε. Σύμφωνα με τις πληροφορίες των περισσοτέρων, κάποιος εχθρός του Διογένη[1], εξάδελφος του Μιχαήλ, του γιου της γυναίκας του, έχοντας συλλάβει κατά το παρελθόν σχέδιο εναντίον του, διέσπειρε στον στρατό αυτήν τη φήμη. Ύστερα, συγκεντρώνοντας γρήγορα τις δυνάμεις του —ο εύπιστος βασιλιάς τού είχε εμπιστευθεί τη διοίκηση ενός μεγάλου τμήματος του στρατεύματος—, τράπηκε σε φυγή και γύρισε στο στρατόπεδο. Οι κοντινοί λόχοι τον μιμήθηκαν και αποχωρούσαν ο ένας μετά τον άλλον, και εκείνους στη συνέχεια τους ακολούθησαν και άλλοι. Ο βασιλιάς όταν τους είδε να εγκαταλείπουν χωρίς λόγο τον αγώνα, σταμάτησε με όσους τον περιστοίχιζαν, προσπαθώντας να ανακόψει με τον συνηθισμένο τρόπο τη φυγή των στρατιωτών του· δεν υπάκουε όμως κανείς. Οι εχθροί που βρίσκονταν στους γύρω λόφους, μόλις αντιλήφθηκαν αυτό που συνέβη στους Ρωμαίους, το ανέφεραν στον σουλτάνο, παρακινώντας τον να επανακάμψει εσπευσμένα. Αμέσως εκείνος επέστρεψε και επιτέθηκε με όλες τις δυνάμεις του στον βασιλιά. Ο αυτοκράτορας, αφού διέταξε τους άνδρες του να μην υποχωρήσουν και να μη δειλιάσουν, αντιστάθηκε με γενναιότητα για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Εν τω μεταξύ, ανάμεσα στους στρατιώτες πού λιποτάκτησαν και είχαν μαζευτεί έξω από το στρατόπεδο, τρέχοντας άτακτα, επικρατούσε αναστάτωση και δεν λεγόταν τίποτε σαφές. Άλλοι ισχυρίζονταν ότι ο Διογένης με όσους στρατιώτες του είχαν απομείνει προέβαλε ισχυρή αντίσταση στους βαρβάρους και τους έτρεψε σε φυγή, ενώ άλλοι υποστήριζαν ή ότι είχε σκοτωθεί ή ότι τον είχαν αιχμαλωτίσει, και άλλοι πάλι διέδιδαν τελείως διαφορετικά πράγματα αποδίδοντας τη νίκη πότε στο ένα μέρος και πότε στο άλλο, μέχρις ότου άρχισαν να φθάνουν κατά ομάδες και πολλοί Καππαδόκες που ήσαν μαζί με τον αυτοκράτορα. Ας μαρτυρήσουν άλλοι αν εγώ εναντιώθηκα σε όσους έφευγαν και εάν εξανάγκασα πολλούς να γυρίσουν πίσω, προσπαθώντας να αποτρέψω την ήττα. Ακολούθως άρχισαν να επιστρέφουν βασιλικοί ιππείς με τα άλογα τους και όταν τους ρωτούσαμε για την τύχη του βασιλιά, απαντούσαν ότι δεν τον συνάντησαν. Προκλήθηκε τότε μεγάλη αναταραχή, οδυρμός, θλίψη και φόβος ανυπέρβλητος, και σκόνη σηκωνόταν στον αέρα. Τελικά μας περικύκλωσαν οι Τούρκοι από όλα τα σημεία, όποτε καθένας μας προσπαθούσε να διασωθεί φεύγοντας με όση δύναμη και ταχύτητα διέθετε. Οι εχθροί καταδιώκοντας μας κατά πόδας, άλλους σκότωσαν, άλλους αιχμαλώτισαν και άλλους τους συνέθλιψαν με τα άλογα. Ήταν ανείπωτη ή συμφορά μας και ξεπερνούσε κάθε θρήνο και κοπετό. Υπάρχει πιο θλιβερό γεγονός από το να τρέπεται σε φυγή και να κατατροπώνεται από άγριους και απάνθρωπους βαρβάρους ολόκληρος βασιλικός στρατός και ο βασιλιάς να είναι περικυκλωμένος από τους εχθρούς αβοήθητος, ενώ οι βασιλικές, οι αρχοντικές και οι στρατιωτικές σκηνές να κυριεύονται, όλο το ρωμαϊκό κράτος να είναι στα πρόθυρα της καταστροφής και η βασιλεία να καταρρέει έτσι ξαφνικά;

Ο στρατός λοιπόν είχε περιέλθει σ' αυτήν τη δεινή κατάσταση. Τον αυτοκράτορα, αν και τον περικύκλωσαν οι εχθροί, δεν κατόρθωσαν να τον συλλάβουν εύκολα. Σαν εμπειροπόλεμος μαχητής που ήταν, έχοντας αντιμετωπίσει πολλούς κινδύνους στη ζωή του, αμύνθηκε με σθένος εναντίον αυτών που του εφορμούσαν και, αφού εξόντωσε πολλούς, πληγώθηκε τελικά από σπαθί στο χέρι και, επειδή το άλογό του είχε κατατρυπηθεί από τα βέλη, πολεμούσε πεζός. Προς το βράδυ όμως εξαντλήθηκε και πιάστηκε αιχμάλωτος, αφού παραδόθηκε —αλίμονο— μόνος του. Τη νύχτα εκείνη, όπως και οι υπόλοιποι, έγειρε να αναπαυθεί πάνω στο χώμα, ντροπιασμένος και καταπονημένος, πλημμυρισμένος από τα κύματα της δυστυχίας πού προκαλούσαν οι κακές σκέψεις και τα δυσάρεστα πού αντίκριζε. Την άλλη ημέρα, όταν ανακοινώθηκε και η σύλληψη του βασιλιά στον σουλτάνο, αυτός αισθάνθηκε ιδιαίτερη χαρά, άλλα παράλληλα δυσπιστούσε, πιστεύοντας ότι πραγματικά είναι μεγάλη υπόθεση και ξεπερνά τα όρια της λογικής το να συλληφθεί μετά την ήττα και ο ίδιος ο βασιλιάς, καταλήγοντας σκλάβος του. Με τέτοια σύνεση και μετριοφροσύνη δέχθηκαν οι Τούρκοι τη νίκη τους, χωρίς να καυχώνται, όπως συνηθίζουν οι άνθρωποι στις επιτυχίες τους, και δίχως να αποδώσουν τον θρίαμβο στις δικές τους δυνάμεις, άλλα μόνο στον Θεό, θεωρώντας ότι αυτή η νίκη είναι πέρα από τις δυνατότητες τους. Όποτε κι όταν ακόμη παρουσίασαν τον βασιλιά ενώπιον του σουλτάνου ντυμένο φτωχικά με μία απλή στρατιωτική στολή, εκείνος εξακολουθούσε να αμφιβάλλει, ζητώντας αποδείξεις για την ταυτότητα του. Μόλις επιβεβαιώθηκε από τους άλλους και από τους πρέσβεις πού είχαν σταλθεί προηγουμένως ότι αυτός πού βρίσκεται μπροστά του είναι πράγματι ο αυτοκράτορας των Ρωμαίων, άμεσος σηκώθηκε και αφού τον αγκάλιασε, του είπε: «Μη φοβάσαι, βασιλιά, αλλά να είσαι βέβαιος πρώτα απ' όλα ότι δεν θα υποστείς καμμία σωματική τιμωρία, αλλά θα τιμηθείς όπως ταιριάζει στο υψηλό σου αξίωμα. Γιατί είναι απερίσκεπτος όποιος δεν ανησυχεί μήπως μεταβληθεί η καλή του τύχη». Διέταξε να του δώσουν μία σκηνή καθώς και υπηρέτες, όπως του αρμόζει. Στη συνέχεια τον προσκάλεσε να δειπνεί μαζί του και δεν τον τοποθέτησε κάπου παράμερα, αλλά στο πλάι του, ώστε να απολαμβάνει, τις ίδιες τιμές μ' αυτόν, όπως επέβαλλε το αξίωμά του. Δύο φορές κατά τη διάρκεια της ημέρας τον συναντούσε, συζητούσε μαζί του και προσπαθούσε να τον ανακουφίσει, λέγοντας του λόγια παρήγορα, σχετικά με τις μεταβολές πού συμβαίνουν στην ανθρώπινη ζωή. Έτσι για οκτώ ημέρες συνομιλούσε και έτρωγε με εκείνον, χωρίς να τον προσβάλει στο παραμικρό. Μόνον του υπενθύμισε ορισμένα σφάλματα, πού θεωρούσε ότι διέπραξε κατά την εξόρμηση του στρατού του. Καταδείχθηκε λοιπόν και σ' αυτήν την περίπτωση ότι η κρίση του Θεού είναι δίκαιη και άσφαλτη. Γιατί όχι μόνον οι υπόλοιποι, αλλά και ο ίδιος ο αιχμάλωτος βασιλιάς αποφάνθηκε ότι είναι άξιος της νίκης του ο σουλτάνος, αφού, ενώ η θρησκεία του δεν του επιβάλλει την αγάπη προς τους εχθρούς, εκείνος ακολουθεί τον θείο νόμο από ενδόμυχη και φυσική καλοσύνη. Διότι ο Θεός πού όλα τα εποπτεύει, δεν χαρίζει την κυριαρχία στους αλαζόνες αλλά στους ταπεινούς και φιλάνθρωπους, επειδή, κατά την άποψη του Αποστόλου Παύλου, στον Θεό δεν υπάρχει προσωποληψία. Σε μία συνάντηση τους ο σουλτάνος ρώτησε τον βασιλιά: «Τι θα έκανες, αν ήμουν εγώ αιχμάλωτος σου;». Ο βασιλιάς δίχως καμμία προσποίηση και διάθεση κολακείας απάντησε: «Οπωσδήποτε θα σε υπέβαλλα σε βασανιστήρια». Τότε εκείνος αποκρίθηκε: «Εγώ όμως δεν θα μιμηθώ την αυστηρότητα και τη σκληρότητα σου». Αφού κατ' αυτόν τον τρόπο πέρασε για τους δύο το χρονικό διάστημα που αναφέραμε, σύναψαν συνθήκη ειρήνης και επιπλέον συμφώνησαν να παντρέψουν τα παιδιά τους. Ο βασιλιάς απλώς υποσχέθηκε ότι θα του προσφέρει λαμπρά δώρα και εν συνεχεία χωρίσθηκαν ο ένας από τον άλλον, καθώς ο σουλτάνος τον άφησε ελεύθερο να μεταβεί στο βασίλειο του, αποχαιρετώντας τον με ασπασμούς και τιμές. Επίσης, του παρέδωσε και όσους από τους αιχμαλώτους ζήτησε, όπως και συνοδεία από πρέσβεις του.

Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ιστορία, μετ. Ιωάννης Δ. Πολέμης, εκδ. Κανάκη, Αθήνα 1997, σελ. 283-293

  

[1] Πρόκειται για τον Ανδρόνικο Δούκα, γιο του καίσαρα Ιωάννη.

  

Το τέλος του Ρωμανού Δ΄ Διογένη

Ως αιχμάλωτος ο Ρωμανός Διογένης έκλεισε συμφωνία με τους Σελτζούκους, η οποία του εξασφάλισε την ελευθερία του με αντάλλαγμα όμως την υπόσχεση ετήσιων χορηγιών, λύτρων για το πρόσωπο του, την υποχρέωση να παραδώσει τους Τούρκους αιχμαλώτους και να θέσει στη διάθεση τους επικουρικό στρατό. Στο μεταξύ όμως το αντίπαλο κόμμα στην Κωνσταντινούπολη με πρωτοβουλία του καίσαρα Ιωάννη, τον κήρυξε έκπτωτο. Στην αρχή συμφωνήθηκε να αναλάβουν την εξουσία συλλογικά η αυτοκράτειρα Ευδοκία και ο μεγαλύτερος γιος της Μιχαήλ Δούκας. Λίγο όμως αργότερα η μητέρα αυτοκράτειρα κλείσθηκε σ' ένα μοναστήρι και ο μαθητής του Ψελλού Μιχαήλ Ζ' ανακηρύχθηκε μόνος αυτοκράτορας (στις 24 Οκτωβρίου 1071). Οι κρατούντες στην Κωνσταντινούπολη αντιμετώπισαν τον αυτοκράτορα Ρωμανό, που επέστρεφε από την τουρκική αιχμαλωσία ως εχθρό και έτσι ξέσπασε εμφύλιος πόλεμος. Τελικά ο Ρωμανός παραδόθηκε, αφού εμπιστεύθηκε μια εγγυητική επιστολή, που την είχαν υπογράψει τρεις μητροπολίτες στο όνομα του Μιχαήλ Ζ', και η οποία του υποσχόταν την προσωπική του ασφάλεια. Πριν όμως φθάσει στην Κωνσταντινούπολη, έβγαλαν τα μάτια του με πυρακτωμένο σίδερο. Ο Ψελλός, ξεπερνώντας τον εαυτό του, έστειλε επιστολή στον τυφλωμένο αυτοκράτορα, στην οποία εξαίρει το Ρωμανό, το θύμα του, ως μάρτυρα. Ο Θεός, γράφει, του πήρε τους οφθαλμούς, επειδή θέλησε να τον αξιώσει να δει ανώτερο φως. Ο Ρωμανός Διογένης πέθανε από τις φοβερές πληγές μέσα σε σύντομο χρόνο (καλοκαίρι του 1072).

Ο φοβερός αυτός επίλογος ήταν που μετέτρεψε την ήττα της Μαντζικέρτ σε αληθινή καταστροφή, γιατί η συνθήκη που είχε συμφωνήσει ο Αλπ Αρσλάν με τον αυτοκράτορα Ρωμανό  είχε ακυρωθεί και οι Τούρκοι με την αφορμή αυτή άρχισαν έναν επιθετικό και κατακτητικό πόλεμο κατά του Βυζαντίου. Η αυτοκρατορία βρισκόταν και πάλι, όπως την εποχή των μεγάλων αραβικών επιδρομών, μπροστά στον κίνδυνο να αλωθεί από τους εχθρούς της. Τότε όμως είχαν αντισταθεί οι διάδοχοι του Ηρακλείου με ηρωισμό και πείσμα για την άμυνα μιας αυτοκρατορίας, που ήταν υγιής. Αντίθετα, τώρα τα πάντα βρίσκονταν σε τέλεια διάλυση. Το ισχυρό αμυντικό σύστημα που στηριζόταν στους στρατιώτες τους εγκατεστημένους σ’ έναν τόπο, είχε καταρρεύσει, ενώ στη βασιλεύουσα κυβερνούσε ως αντίπαλος των παντοδύναμων Τούρκων σουλτάνων, περιστοιχισμένος από ραδιούργους αυλικούς και φλύαρους λόγιους, ο κακομοίρης μαθητής τού Ψελλού, ένας απόκοσμος βιβλιοφάγος, φθαρμένος πρόωρα τόσο σωματικά όσο και διανοητικά. Δεν υπήρχε πια καμιά ελπίδα για τη Μ. Ασία. Ο δρόμος ήταν ανοικτός για τους Σελτζούκους και καμιά δύναμη ή θέληση δεν υπήρχε, ικανή να τους αντιμετωπίσει.

Georg Ostrogorsky, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, τομ. 2,  σελ. 234-5

👆 Άσκηση

Δοκιμάστε τις γνώσεις σας λύνοντας την επόμενη διαδραστική άσκηση:

Θέλω κι άλλο! 

• Δείτε το σχεδιάγραμμα της ενότητας με ερωτήσεις και ασκήσεις πολλαπλής επιλογής.
• Ρωμανός Δ΄ Διογένης: από την ιστοσελίδα του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού.
• Η μάχη στο Ματζικέρτ και οι συνέπειές της: από την ιστοσελίδα του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού.
• Η μάχη στο Ματζικέρτ: σύντομο βίντεο με ελληνικούς υπότιτλους από το κανάλι Kings and Generals.
• Τα τουρκικά φύλα: διαβάστε περισσότερες πληροφορίες στο άρθρο της Βικιπαίδειας.
  
• Αλέξιος Α΄ Κομνηνός: άρθρο της Βικιπαίδειας.
• Μανουήλ Α΄ Κομνηνός: άρθρο της Βικιπαίδειας.
• Μάχη του Μυριοκέφαλου: άρθρο της Βικιπαίδειας.
• Η δυναστεία των Κομνηνών και των Αγγέλων: σημαντικά πολιτικά και στρατιωτικά γεγονότα - ένα βίντεο από το κανάλι Kings and Generals (στα αγγλικά, χωρίς ελληνικούς υπότιτλους).
• Διαβάστε περισσότερες πληροφορίες για το Δουκάτο της Νορμανδίας και τους Βίκινγκς.
• Πώς οι Νορμανδοί άλλαξαν την Ευρώπη; - δείτε ένα σύντομο βίντεο με ελληνικούς υπότιτλους.
  

 

❦