Ιστορία Β΄ Γυμνασίου (19) - Η ενετική οικονομική διείσδυση και το σχίσμα των εκκλησιών

 

Οι Νορμανδοί στη Νότια Ιταλία το 1084. Ανοικτό πράσινο: εμιράτο της Σικελίας. Βαθύ πράσινο: κομητεία της Σικελίας. Πράσινο: δουκάτο της Απουλίας και Καλαβρίας. Τα δύο τελευταία είναι των Νορμανδών. Κίτρινο: Πρώην Ρωμαϊκή επικράτεια Ραβέννας, τώρα στον πάπα. Οι λοιπές περιοχές κατελήφθησαν από τους Λομβαρδούς. (πηγή: Βικιπαίδεια)

 Η ενετική οικονομική διείσδυση και το σχίσμα των εκκλησιών

 

Βασικά σημεία

 

1. Εμπορικά προνόμια στους Βενετούς

(α) O Αλέξιος Α΄ Κομνηνός και οι Βενετοί

Ο Αλέξιος Α΄ με τη βοήθεια του ισχυρού στόλου της Βενετίας κατάφερε να αποκρούσει την απειλή των Νορμανδών, οι οποίοι είχαν αποβιβαστεί στην Ήπειρο και σχεδίαζαν να πολιορκήσουν την Κωνσταντινούπολη. Ως ανταμοιβή με χρυσόβουλό του πρόσφερε στους Βενετούς προνόμια:

• τίτλους και χρήματα.
• εμπορικές διευκολύνσεις: οι Βενετοί έμποροι απέκτησαν το δικαίωμα να χρησιμοποιούν για τις δραστηριότητές τους αποβάθρες και καταστήματα στην Κωνσταντινούπολη.
• επίσης, οι Βενετοί έμποροι απαλλάχθηκαν από την πληρωμή δασμών (φόρων) στο Βυζαντινό Κράτος, όταν διακινούσαν τα προϊόντα τους σε σημαντικά λιμάνια του.

 

(β) ποιες οι συνέπειες για την αυτοκρατορία;

• το Βυζάντιο παρέδωσε τα οικονομικά δικαιώματά του στη Βενετία.
• οι Βενετοί απέκτησαν ισχυρότατες οικονομικές βάσεις στην Ανατολή και έγιναν κυρίαρχοι της εμπορικής δραστηριότητας εκεί.
• το Βυζάντιο έχασε τον ρόλο του ενδιάμεσου κρίκου ανάμεσα στη Δυτική Ευρώπη και τους Άραβες.
• οι σχέσεις με τη Βενετία έφταναν κάποτε σε ρήξη, γιατί οι αυτοκράτορες προσπαθώντας να καταργήσουν την παντοδυναμία των Βενετών έπαιρναν σκληρά μέτρα εναντίον τους (π.χ. δήμευαν τις περιουσίες τους, υποκινούσαν ταραχές σε βάρος τους) ή αναγκάζονταν να δίνουν αντίστοιχα προνόμια σε άλλες ιταλικές πόλεις, όπως π.χ. την Πίζα και τη Γένουα.

 

Ορθόδοξοι και Καθολικοί στην Ευρώπη το 1054 (πηγή: Βικιπαίδεια)

 

2. Το σχίσμα των δύο Εκκλησιών

(α) Τι εννοούμε με τη φράση σχίσμα των Εκκλησιών;

Πρόκειται για την πλήρη διακοπή των σχέσεων των πατριαρχείων Ρώμης και Κωνσταντινούπολης. Αυτή προέκυψε επειδή ο πατριάρχης Κωνσταντινούπολης και ο πάπας της Ρώμης δεν συμφωνούσαν πάνω στο ποιος θα έχει την πρώτη θέση, την πρωτοκαθεδρία, στον χριστιανικό κόσμο. Υπήρχαν βέβαια και αρκετές διαφορές σε δογματικό επίπεδο, που όμως μπορούσαν να γεφυρωθούν.

 

(β) πότε και γιατί συνέβη;

Όταν οι εκπρόσωποι του πάπα της Ρώμης υπό τον καρδινάλιο Ουμβέρτο που επισκέφθηκαν το 1054 την Κωνσταντινούπολη και ο πατριάρχης Μιχαήλ Κηρουλάριος δεν κατάφεραν, λόγω της αλαζονείας που επέδειξαν, να λύσουν τις δογματικές διαφορές που υπήρχαν ανάμεσα στα δύο πατριαρχεία.

 

(γ) οι συνέπειες για τον Χριστιανισμό:

• δημιουργήθηκαν δύο χωριστές Εκκλησίες: η Ορθόδοξη (με πνευματικό ηγέτη τον πατριάρχη Κωνσταντινούπολης) και η Ρωμαιοκαθολική (με πνευματικό ηγέτη τον πάπα της Ρώμης).
• προκλήθηκε αντιπαλότητα που εξελίχθηκε σε μεγάλο μίσος ανάμεσα στους Βυζαντινούς και στους Δυτικοευρωπαίους. Αυτό είχε αργότερα βαριές επιπτώσεις στην τύχη του Βυζαντίου. 

Εικόνα από χειρόγραφο όπου εμφανίζεται ο Μιχαήλ Α΄ Κηρουλάριος (1000-1059), Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως από το 1043 έως το 1059. [πηγή: Βικιπαίδεια]

Ο Πάπας Λέων Θ΄ (1002-1054). Πηγή: Βικιπαίδεια

Παράθεμα:

[Νορμανδοί και νορμανδικές επιδρομές στα βυζαντινά εδάφη]

Στη Δύση, σκοπός του Βυζαντίου ήταν η διατήρηση των αυτοκρατορικών κτήσεων και η ανάκτηση της Σικελίας, που τελικά δεν επιτεύχθηκε, ενώ νέος εχθρός της Αυτοκρατορίας, οι Νορμανδοί, προκάλεσαν την πτώση της βυζαντινής Ιταλίας. Προερχόμενοι από τη γαλλική Νορμανδία και απόγονοι των Βίκινγκς, εμφανίστηκαν ως μισθοφόροι στη νότια Ιταλία το 1016. Γρήγορα έγιναν υπολογίσιμη δύναμη και οι προσπάθειες του πάπα Λέοντα Θ΄ να τους αναχαιτίσει δεν ευοδώθηκαν. Με αρχηγό τους τον Ροβέρτο Γισκάρδο, το 1071, κατέλαβαν και το τελευταίο βυζαντινό έρεισμα στη νότια Ιταλία, στη Βάρη. Η Αυτοκρατορία θα εγκαταλείψει πλέον τις φιλοδοξίες της για κυριαρχία στην Ιταλία και θα προσπαθήσει να κερδίσει τη φιλία του Ροβέρτου Γισκάρδου. […]

Κατά την πρώτη νορμανδική επιδρομή (1081-1085) καταλήφθηκε η Κέρκυρα και μετά την απόβαση των αντιπάλων τους στον Αυλώνα, οι Βυζαντινοί έχασαν δύο σημαντικές μάχες στο Βουθρωτό και στο Δυρράχιο, το οποίο καταλήφθηκε (Φεβρουάριος 1082), αν και οι Βενετοί σύμμαχοι του Αλεξίου νίκησαν τους επιδρομείς στη θάλασσα. Στη συνέχεια, οι Νορμανδοί εισέβαλαν στη δυτική Μακεδονία και κατέλαβαν την Καστοριά. Μετά την προσωρινή αποχώρηση του Γισκάρδου, ο γιος του Βοημούνδος στράφηκε κατά της Ηπείρου και της Θεσσαλίας, αλλά απέτυχε να καταλάβει τη Λάρισα (1082-83) και αποχώρησε στην Ιταλία, δίνοντας την ευκαιρία στον Αλέξιο να ανακαταλάβει τα χαμένα εδάφη. Το 1084-85 ο Γισκάρδος έδιωξε από την Κέρκυρα τους Βενετούς, οι οποίοι ωστόσο τον νίκησαν στον Αυλώνα και στο Βουθρωτό, και κατέλαβε την Κεφαλληνία. Ενώ όμως σκόπευε να κατακτήσει την κεντρική Ελλάδα και την Πελοπόννησο, πέθανε ξαφνικά από επιδημία ελονοσίας και τα εσωτερικά προβλήματα που ενέσκηψαν στις  κτήσεις του ματαίωσαν προσωρινά τα νορμανδικά σχέδια.

 Η δεύτερη νορμανδική επιδρομή (1107-8), την οποία επιχείρησε από το Βρινδήσιο στον Αυλώνα ο πρίγκιπας της Αντιοχείας Βοημούνδος, δεν καρποφόρησε και ο άσπονδος αντίπαλος του Βυζαντίου με τη συνθήκη της Δεαβόλεως (1108), που ακολούθησε την ήττα του από τον Αλέξιο στο Δυρράχιο, έγινε «λίζιος» (υποτελής). Η Κιλικία και η βόρεια Συρία περιήλθαν στο Βυζάντιο, όχι όμως και η Αντιόχεια, την οποία ο διάδοχος του Βοημούνδου, Ταγκρέδος, αρνήθηκε να παραδώσει παρά τη συμφωνία της Δεαβόλεως.

Ελληνική Ιστορία, Εκδοτική Αθηνών, σελ. 343, 346-347

👆 Άσκηση

Δοκιμάστε τις γνώσεις σας λύνοντας την επόμενη διαδραστική άσκηση:

 

Θέλω κι άλλο! 

• Δείτε το σχεδιάγραμμα της ενότητας με παράθεμα και ασκήσεις εμπέδωσης πολλαπλής επιλογής.
• Βυζαντινο-Νορμανδικοί Πόλεμοι: άρθρο της Βικιπαίδειας.
• Βυζαντινοβενετική Συνθήκη (1082): άρθρο της Βικιπαίδειας.
• Χρυσόβουλο Αλέξιου Γ΄ Κομνηνού: μαθησιακό αντικείμενο από το Φωτόδεντρο.
• Χρονολόγιο - ιστοριογραμμή των εξελίξεων προς το Σχίσμα του 1054: μαθησιακό αντικείμενο από το Φωτόδεντρο.
• Οι διαφορές ανάμεσα στην Ορθόδοξη και τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία: μαθησιακό αντικείμενο από το Φωτόδεντρο.
• Το Σχίσμα των Πατριαρχείων Κωνσταντινούπολης και Ρώμης: μαθησιακό αντικείμενο από το Φωτόδεντρο.
• Οι θεσμοί του Πατριάρχη και του Πάπα: μαθησιακό αντικείμενο από το Φωτόδεντρο.
• Το Σχίσμα του 1054: περισσότερες πληροφορίες από την ιστοσελίδα του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού.
• Great Schism: The Bitter Rivalry Between Greek and Latin Christianity: σύντομο βίντεο στα αγγλικά (με ελληνικούς υπότιτλους).
  

 

❦