Ιστορία Β΄ Γυμνασίου (33) – Η φεουδαρχία στη Δυτική Ευρώπη

Τελετή της περιβολής: αντίγραφο από χειρόγραφο των ετών 1373-1376 [πηγή: Wikipedia]

 

Η φεουδαρχία στη Δυτική Ευρώπη

 

Βασικά σημεία

 

1. Συνθήκες διαμόρφωσης

(α) η οικονομία τον Μεσαίωνα:

Την εποχή εκείνη ο πλούτος προερχόταν από τη γεωργική παραγωγή. Η οικονομία δηλαδή ήταν κατά βάση αγροτική.

 

Όργωμα τον Μάρτιο, κάτω από ένα φεουδαλικό πύργο. [πηγή: Βικιπαίδεια]

 

 (β) μετά την εποχή των βαρβαρικών επιδρομών· η ανασφάλεια, οι κοινωνικές ομάδες και η συμπεριφορά τους: 

Ελεύθεροι	Μικροϊδιοκτήτες	Βασιλιάς και ισχυροί
Αναζητούσαν την προστασία ισχυρών γαιοκτημόνων και έδιναν ως αντάλλαγμα αφοσίωση και άλλες υπηρεσίες.	Για να έχουν ασφάλεια, πρόσφεραν τη γη τους σε ισχυρούς (άρχοντες) με την προϋπόθεση να την καλλιεργούν οι ίδιοι, πληρώνοντας έναν φόρο.	- συγκέντρωναν γύρω τους υποτελείς, δηλαδή αφοσιωμένους ανθρώπους. - αντάμειβαν τους υποτελείς με προστασία, γη και διάφορα προνόμια.

[Οι υποχρεώσεις του βασάλου]

Ο Ζαν Μπάτερυ κατέχει ενάμισι στρέμμα γης, για το οποίο οφείλει κάθε χρόνο δεκαπέντε δηνάρια [νόμισμα της εποχής] [...]. Τρεις μέρες την εβδομάδα πρέπει να αλέθει στάρι ή να κάνει κάποια άλλη δουλειά, ό,τι επιθυμεί ο άρχοντας. Κάθε χρόνο, το χειμώνα, όποτε τον φωνάζουν, θα πρέπει να οργώνει δυόμισι στρέμματα και να τα σβαρνίζει. Θα τον τρέφει ο άρχοντας [...]. Στη γιορτή του Αγίου Μαρτίνου πρέπει να οργώσει τέσσερα στρέμματα γης. Και αν τύχει ένας [άλλος] άρχοντας να έλθει στο Μπεκ περνώντας τη χωροδεσποτεία χωρίς υποζύγιο ή ιπποκόμο, θα πρέπει να τον ακολουθήσει, ιππεύοντας μαζί του για μια μέρα, δηλαδή τριάντα λεύγες. Επίσης θα πρέπει να πλένει τα πρόβατα, να σκάβει το λιβάδι του άρχοντα [...], να μαζεύει την κοπριά και να τη μεταφέρει με το κάρο [...], και στην εβδομάδα του θερισμού δε θα έχει άλλες δουλειές εκτός από αυτή [...]. Δεν μπορεί να παντρέψει την κόρη του αν δεν πει το «ναι» ο άρχοντας, ούτε να πουλήσει χωρίς την άδειά του ένα αρσενικό άλογο ή ένα βόδι από τα ζώα του [...]. Πρέπει να πηγαίνει στο μύλο του άρχοντα.

Έγγραφο από το αβαείο του Μπεκ, 13ος αιώνας [πηγή: Λίγη ακόμη ιστορία, Κεφ 5 & 6, Φυλλάδιο συμπληρωματικού υλικού για την εκπαίδευση Μουσουλμανοπαίδων, σελ.3]

Σχέδιο μιας τυπικής (φανταστικής) μεσαιωνικής χωροδεσποτείας. [πηγή: Βικιπαίδεια]

 

 2. Χαρακτηριστικά της φεουδαρχίας

(α) το φέουδο

Ήταν έκταση καλλιεργήσιμης γης, που μπορούσε να περιλαμβάνει δάση, ποτάμια, βοσκοτόπια, λίμνες και χωριά.

 

(β) το φεουδαρχικό συμβόλαιο

	Ορισμός	Υποχρεώσεις
Φεουδάρχες	Οι ανώτεροι άρχοντες	Προστασία και βοήθεια στους υποτελείς
Βασάλοι	Οι υποτελείς που ήταν αφοσιωμένοι στους φεουδάρχες	Αφοσίωση, υποταγή και προσφορά υπηρεσίας που όριζε ο φεουδάρχης

 

Με την τελετή της περιβολής άρχιζε να ισχύει επισήμως η σχέση φεουδάρχη και βασάλου.

 

Τελετή της περιβολής [πηγή: Βικιπαίδεια]

 

(γ) οι τρεις τάξεις της φεουδαρχικής κοινωνίας

Φεουδάρχες	Οι άνθρωποι της προσευχής: κληρικοί και μοναχοί. Οι άνθρωποι του πολέμου: άρχοντες.
Χωρικοί	Οι άνθρωποι της εργασίας: ελεύθεροι γεωργοί, πάροικοι και δούλοι.

Οι τρεις τάξεις της μεσαιωνικής κοινωνίας: κληρικός, πολεμιστής, εργάτης. [πηγή: Wikimedia Commons]

 

Παραθέματα

 

Η σημειολογία μιας τελετής

Η λέξη φέουδο (feodum από το παλαιογερμανικό feohu, που σήμαινε ένα πολύτιμο α­ντικείμενο με ζωγραφιστούς μαγικούς χαρακτήρες, του οποίου η προσφορά δημιουργούσε δεσμούς φιλίας) […] Τον 12^ο αιώνα το τελετουργικό έχει σχεδόν οριστικοποιηθεί. Ο μέλλων υποτελής (vassalus) παρουσιάζεται ασκεπής, γονατίζει, βάζει τα χέρια του σ' αυτά του κυρίου (χειρο­νομία που συμβολίζει την προσφορά του εαυτού του και κατά πάσα πιθανότητα ανατρέχει στην πρακτική της ανάμιξης αίματος των αρχαίων γερμανικών συντεχνιών). Στη συνέχεια, μετά την ανταλλαγή του «ασπασμού της ειρήνης» με τον χωροδεσπότη (φεουδάρχη) (άλλο σημάδι αμοι­βαίας φιλίας και πίστης που συνηθιζόταν κυρίως στη Γαλλία και τη νορμανδική Αγγλία), ο υποτελής ορκίζεται πάνω σε ιερά βιβλία ή μια λειψανοθήκη, προσδίδοντας στη δέσμευση πίστης θρησκευτικό και ιερό χαρακτήρα. Τέλος ο κύριος παραδίδει στον υποτελή ένα αντικείμενο που συμβολί­ζει το αγαθό που του παραχωρείται ως φέουδο: ένα σβώλο χώματος, το κλαδί ενός δέντρου κ.ά. -αυτό είναι το χρίσμα, η λεγόμενη «περιβολή» (investitura).

S. Berstein - Ρ. Μilza, Ιστορία της Ευρώπης, Από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στα Ευρωπαϊκά κράτη, ι. Α' (505 - 1805 αι.), μετ. Α. Δημητρακόπ0υλ05, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1997, σ. 110-111. [πηγή: βιβλίο του καθηγητή, σελ.109]

 

Η φεουδαρχική ιεραρχία

[...] Ο άρχοντας μιας επικράτειας κρατά την αρχοντία του (πολιτική - διοικητική εξουσία) ως φέ­ουδο ενός φεουδάρχη του οποίου και είναι υποτελής. Ο κόμης του Νταμμαρτέν κρατά την κομη­τεία του ως φέουδο από τον κόμη του Βεξέν-Βαλουά του οποίου είναι υποτελής. Ο τελευταίος εί­ναι υποτελής του βασιλιά. Σχηματίζεται έτσι μια ιεραρχία σε τέσσερα επίπεδα που τοποθετεί τον βα­σιλιά στην κορυφή, ενώ ακολουθούν ο κόμης του Βεξέν - Βαλουά, ο κόμης του Νταμμαρτέν και ο άρχοντας του «Μπετινύ». Αυτή η ιεραρχία προσώπων έχει και το είδωλό της σε μια ιεραρχία πραγμάτων. Τα ίδια τα φέουδα είναι συνδεδεμένα μεταξύ τους. Λέγεται πως ένα φέουδο «προέρχεται» από ένα άλλο. Η αρχοντία του «Μπετινύ» προέρχεται από την κομητεία του Νταμμαρτέν που προέρχεται από την κομητεία του Βεξέν - Βαλουά που προέρχεται από το βασίλειο. Η διπλή αυτή σχέ­ση ανθρώπων και πραγμάτων συνιστά τη φεουδαρχική ιεραρχία.

Ν. Καραπιδάκη, Ιστορία της Μεσαιωνικής Δύσης, εκδ. Αλεξάδρεια, 1996, σ.152.

[πηγή: βιβλίο του καθηγητή, σελ.110]

 

 

Θέλω κι άλλο!

• Δείτε το σχεδιάγραμμα της ενότητας με πηγές και άσκηση πολλαπλής επιλογής.
• Η φεουδαρχία στη δυτική Ευρώπη: σύντομο βίντεο στο YouTube (με ελληνικούς υπότιτλους).

 

 ❦