Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ λυκείου (2) - Θέμα Α΄ (συνοπτική απόδοση κειμένου)

πηγή: pexels.com

 

«Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία»

στη Γ΄ τάξη Ημερήσιου και Εσπερινού Γενικού Λυκείου

 

Το πρώτο θέμα της εξέτασης του μαθήματος σχετίζεται με τα μη λογοτεχνικά κείμενα και αφορά στη συνοπτική νοηματική απόδοση από τους μαθητές και τις μαθήτριες μέρους ενός κειμένου ή τη συνοπτική απόδοση των απόψεων που διατυπώνονται σε ένα κείμενο για κάποιο ζήτημα. Το πρώτο θέμα βαθμολογείται με 20 μονάδες. (ΦΕΚ 4678/5-9-2022)

Η άσκηση ζητά την περιληπτική παρουσίαση (πύκνωση) ενός τμήματος ή κάποιων απόψεων του δοσμένου κειμένου. Δίνεται όριο λέξεων, το οποίο ποικίλλει ανάλογα με την έκταση του τμήματος που θα πυκνωθεί. Η διαδικασία που ακολουθείται είναι, γενικά, η εξής:

1. Διαβάζουμε πολύ προσεκτικά (δεύτερη και τρίτη φορά ενδεχομένως) ολόκληρο το κείμενο.

2. Επισημαίνουμε το θεματικό κέντρο του κειμένου.

3. Κρατούμε σημειώσεις κατά παράγραφο:

• δίνουμε πλαγιότιτλους
• σημειώνουμε σημαντικές λεπτομέρειες.

4. Εφαρμόζουμε τεχνικές πύκνωσης (δες παρακάτω).

5. Οργανώνουμε και αναπτύσσουμε τις σημειώσεις σε συνεχές κείμενο.

 

 

Α. Συνοπτική απόδοση μέρους ενός κειμένου

Καταγράφουμε το θεματικό κέντρο του αποσπάσματος (μπορεί να αναφέρουμε τον συντάκτη/τη συντάκτρια και το είδος του κειμένου π.χ. Η κ. Π. στο συγκεκριμένο απόσπασμα… ή ο αρθρογράφος αναφέρεται…) και στη συνέχεια αναφέρουμε σε συνεχές κείμενο τα κύρια σημεία του αρχικού κειμένου αξιοποιώντας τις σημειώσεις μας (πλαγιότιτλους κλπ.).

Ο λόγος πρέπει να είναι συνεχής και να διασφαλίζεται η αλληλουχία και η συνοχή των νοημάτων με τις κατάλληλες διαρθρωτικές λέξεις ή φράσεις.

 

Προσοχή! 

Αποφεύγουμε:

• Την υπερβολική αφαίρεση και γενίκευση ή, αντίθετα, την παράθεση λεπτομερειών.
• Τη μίμηση του ύφους του συγγραφέα.
• Την επιδοκιμασία ή αποδοκιμασία των απόψεών του. Δεν αξιολογούμε ούτε σχολιάζουμε, απλώς καταγράφουμε τις ιδέες του αρχικού κειμένου.
• Την αντιγραφή εκτεταμένων φράσεων του αρχικού κειμένου.

Επιδιώκουμε:

• Την αντικειμενική και σωστή απόδοση του περιεχομένου με διάφο­ρες τεχνικές πύκνωσης.
• Τη χρήση ουδέτερου πληροφοριακού ύφους.
• Την άρτια δομή: ενότητα λόγου, αλληλουχία νοημάτων, συνοχή κειμένου.
• Την επιλογή της καταλληλότερης σύνταξης, ενεργητικής ή παθητικής.

 

 

Β. Συνοπτική απόδοση των απόψεων που διατυπώνονται για κάποιο ζήτημα

1. Εντοπίζουμε τις ζητούμενες πληροφορίες (επιχειρήματα, απόψεις, ιδέες, παραδείγματα κλπ.) και τις αναδιατυπώνουμε αξιοποιώντας τεχνικές πύκνωσης.
2. Ξεκινούμε τη συνοπτική απόδοση με φράση που αποδίδει το θέμα, π.χ. [Στο κείμενο…] Η συντάκτρια χρησιμοποιεί διάφορα επιχειρήματα/παραδείγματα για να στηρίξει την άποψή της σχετικά με την περιβαλλοντική κρίση.
3. Στη συνέχεια, παρουσιάζουμε τις απόψεις του συντάκτη/της συντάκτριας σε συνεχές κείμενο, όπως τις έχουμε αναδιατυπώσει.

 

 

Μερικές βασικές τεχνικές πύκνωσης

 

1. Αναφέρουμε την έννοια αντί του ορισμού της:

• Η αποφυγή κάθε περιττού στον τρόπο ζωής και ο περιορισμός στα λίγα και απαραίτητα. → Η λιτότητα.
• Το να εκφράζει κανείς τις ιδέες του με τρόπο κατανοητό, παραστατικό και έντονο θεωρείται σημαντικό προσόν στον προφορικό και γραπτό λόγο. → Η εκφραστικότητα είναι αρετή στον προφορικό και γραπτό λόγο.

 

2. Αντικαθιστούμε αναφορικές προτάσεις με ισοδύναμες λέξεις:

• Οι άνθρωποι αυτοί που κάνουν το μακρύ ταξίδι από τις χώρες της Αφρικής και της Ασίας για μια καλύτερη ζωή στις χώρες της ευρωπαϊκής ηπείρου… → Οι Αφρικανοί και οι Ασιάτες μετανάστες στην Ευρώπη…

 

3. Αντικαθιστούμε δευτερεύουσες προτάσεις με μετοχές ή εμπρόθετους προσδιορισμούς:

• Παρατήρησα ότι μιλάει συχνά στο κινητό, καθώς οδηγεί το αυτοκίνητό του. → Οδηγώντας μιλάει στο κινητό.
• Επειδή πολλοί άνθρωποι δεν δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον… → Πολλοί από αδιαφορία/αμέλεια…

 

4. Αποφεύγουμε τις ερωτηματικές προτάσεις και τις αρνήσεις. Προτιμούμε προτάσεις κρίσεως και καταφάσεις:

• Ποιος μπορεί να αγκαλιάσει τους άστεγους, να τους δώσει ένα πιάτο φαΐ, ένα χώρο να μείνουν προσωρινά, να τους επιμορφώσει ενδεχομένως, μέχρι να βρουν μια δουλειά και να αποκτήσουν τα μέσα, για να επιβιώσουν με τις δικές τους δυνάμεις; → Ποιος θα ενδιαφερθεί για την επανένταξη των άστεγων στην κοινωνία;
• Δεν είναι πολλοί αυτοί που προσφέρονται να βοηθήσουν ουσιαστικά στην κοινωνική επανένταξη των άστεγων. → Λίγοι ενδιαφέρονται για τους άστεγους.

 

5. Αντικαθιστούμε τα υπώνυμα με υπερώνυμο:

• Οι υπολογιστές, τα τάμπλετ, τα κινητά τηλέφωνα… → Οι συσκευές…
• Τα νέα μέτρα που εξήγγειλε ο Υπουργός Οικονομικών αφορούν το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό, τους ελεύθερους επαγγελματίες, τους εργαζόμενους στον τουριστικό κλάδο και στις μεταφορές. → Τα νέα οικονομικά μέτρα αφορούν αρκετούς επαγγελματίες.

 

6. Χρήσιμη είναι συχνά η αντικατάσταση της ενεργητικής με την παθητική σύνταξη:

• Στο κείμενο η συντάκτρια συχνά αναφέρει την αξία της… → Υπογραμμίζεται/τονίζεται η αξία της…

 

7. Μια σειρά ενεργειών την αντικαθιστούμε με ισοδύναμη έκφραση:

• Με την υπόθεση ασχολούνται αρκετοί άνδρες του εγκληματολογικού τμήματος, οι οποίοι έχουν εξετάσει τα διαθέσιμα στοιχεία και πολλούς μάρτυρες, αλλά μέχρι στιγμής δεν έχουν σημειώσει κάποια πρόοδο. → Οι έρευνες προς το παρόν είναι άκαρπες.

 

Ρήματα που χρησιμοποιούμε στην περίληψη

Ο συγγραφέας, ο αρθρογράφος, το απόσπασμα κλπ.: υποστηρίζει, αναφέρεται (σε), αναλύει, προσεγγίζει, διερευνά, ανα­φέρει, αναπτύσσει, ασχολείται (με), μνημονεύει, σχολιάζει, ερμηνεύει, συζητά, προσδιορίζει, καθορίζει, αποσαφηνίζει, διευκρινίζει, επε­ξηγεί, εξηγεί, αιτιολογεί κλπ.

Επίσης, σε διάφορες περιπτώσεις χρήσιμο είναι και το παρακάτω λεξιλόγιο, για περισσότερη ποικιλία στην έκφραση: ισχυρίζεται, υποστηρίζει, διατυπώνει τη γνώμη, προτείνει, δηλώνει, εισηγείται, ανακοινώνει (ένα άλλο κείμενο), παρατηρεί, διαπιστώνει, ορίζει με ακρίβεια, ονομάζει, αποκαλεί, χαρακτηρίζει, συγκρίνει, σημειώνει, αντιθέτει, αντιπαραθέτει, αντιπαραβάλλει, εξετάζει, επιχειρηματολογεί (υπέρ ή κατά), υπερασπίζεται, υπεραμύνεται, συνηγορεί, συμφωνεί με, ταυτίζεται με, δικαιολογεί, ανασκευάζει, απορρίπτει, αντικρούει, αντιτείνει, αντιπροτείνει, τεκμηριώνει, στηρίζει (την άποψη του), αποδεικνύει, δείχνει, κρίνει, αξιολογεί, αποτιμά, διαβεβαιώνει, βεβαιώνει, αποφαίνεται, επιμένει (ότι), προβλέπει, λέει, τονίζει, επισημαίνει, υπογραμμίζει, πραγματεύεται, συζητά, ορίζει, διαιρεί, ταξινομεί, περιγράφει, απαριθμεί, συμπληρώνει, προσθέτει, αφηγείται, διηγείται, αναρωτιέται, απορεί, ρωτά, υποδεικνύει, προτείνει, αντιπροτείνει, συμβουλεύει, συστήνει, απολογείται, εύχεται, εξεγείρεται, αγανακτεί, εκφράζει την έκπληξή του, προσπερνά βιαστικά, με συντομία, αποσιωπά, παραλείπει, δεν αναφέρει/αναφέρεται, θίγει πλαγίως, έμμεσα, επιφανειακά, εξετάζει διεξοδικά, αναλυτικά, προσεκτικά, συζητά διεξοδικά, (δεν) εξαντλεί το θέμα, συμπεραίνει, προσθέτει, υπογραμμίζει, επισημαίνει κλπ.

♦

 

Εφαρμογές

1. Κείμενο: Η «ανταρσία της ανακωχής» τα Χριστούγεννα του 1914 (Εμείς και οι άλλοι…, Φάκελος Υλικού, σελ.152)

Να αποδώσετε συνοπτικά σε 60-70 λέξεις τις τέσσερις πρώτες παραγράφους του κειμένου.

Πλαγιότιτλοι:
§1 η εκεχειρία στο Δυτικό Μέτωπο τα Χριστούγεννα του 1914
§2 Βρετανοί και Γερμανοί στρατιώτες αποφάσισαν αυθόρμητη εκεχειρία
§3 η αντίδραση των αξιωματικών
§4 οι φωτογραφίες δείχνουν ότι ο αγώνας έγινε με πρόχειρα μέσα. Πιθανόν να έγιναν αγώνες σε όλο το μέτωπο.

Ενδεικτική συνοπτική απόδοση: Το άρθρο/Η αρθρογράφος/Η συντάκτρια του κειμένου αναφέρεται στην αυθόρμητη ανακωχή που κήρυξαν οι στρατιώτες στο Δυτικό Μέτωπο τον Δεκέμβριο του 1914, κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Πιο συγκεκριμένα, την παραμονή των Χριστουγέννων Γερμανοί και Βρετανοί στρατιώτες συμφιλιώθηκαν και γιόρτασαν την εκεχειρία, παρά τις αντιδράσεις των αξιωματικών τους, παίζοντας ποδόσφαιρο με πρόχειρα μέσα, ενώ σύμφωνα με πληροφορίες ποδοσφαιρικοί αγώνες έγιναν σε όλο το μέτωπο.

 

2. Κείμενο: Ο ρυθμός της Ιστορίας (Εμείς και οι άλλοι…, Φάκελος Υλικού, σελ.161)

Να αποδώσετε συνοπτικά, σε 60-70 λέξεις, τις τρεις αρετές με τις οποίες πρέπει να είναι προικισμένος ο νέος τύπος ανθρώπου, που θα είναι σε θέση να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις του μέλλοντος, σύμφωνα με τον Gaston Berger.

Ενδεικτική συνοπτική απόδοση: Σύμφωνα με τον Gaston Berger, ο σύγχρονος άνθρωπος, για να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις του γοργά μεταβαλλόμενου μέλλοντος, πρέπει να διαθέτει τρεις βασικές αρετές: τη γαλήνη, για να διατηρεί αυτοκυριαρχία μέσα στις ταχύτατες αλλαγές, τη φαντασία, ώστε να επινοεί λύσεις σε νέα προβλήματα και το συλλογικό πνεύμα, αφού η σύγχρονη εποχή απαιτεί οι ατομικές επιτυχίες να εναρμονίζονται με τις κατακτήσεις των άλλων.

 

❦