Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ λυκείου (3) - Ρηματικό πρόσωπο, ύφος

 

πηγή εικόνας: Pexels

Επιλογή ρηματικού προσώπου

 

• Ανήκω στον κόσμο, αλλά αυτός ο κόσμος δεν μου ανήκει, δεν είναι κτήμα μου. Είμαι ο διαχειριστής της ζωής και όχι ο ιδιοκτήτης της. Δεν είμαι δούλος του κόσμου, ούτε όμως έγινα κι αφεντικό του. Απλώς παραμένω οικονόμος της ζωής.
• Ανήκουμε στον κόσμο, αλλά αυτός ο κόσμος δεν μας ανήκει, δεν είναι κτήμα μας. Είμαστε οι διαχειριστές της ζωής και όχι οι ιδιοκτήτες της. Δεν είμαστε δούλοι του κόσμου, ούτε όμως γίναμε κι αφεντικά του. Απλώς παραμένουμε οικονόμοι της ζωής.
• Ανήκεις στον κόσμο, αλλά αυτός ο κόσμος δεν σου ανήκει, δεν είναι κτήμα σου. Είσαι ο διαχειριστής της ζωής και όχι ο ιδιοκτήτης της. Δεν είσαι δούλος του κόσμου, ούτε όμως έγινες κι αφεντικό του. Απλώς παραμένεις οικονόμος της ζωής.
• Ανήκετε στον κόσμο, αλλά αυτός ο κόσμος δεν σας ανήκει, δεν είναι κτήμα σας. Είσαστε οι διαχειριστές της ζωής και όχι οι ιδιοκτήτες της. Δεν είσαστε δούλοι του κόσμου, ούτε όμως γίνατε κι αφεντικά του. Απλώς παραμένετε οικονόμοι της ζωής.
• Ανήκει στον κόσμο, αλλά αυτός ο κόσμος δεν του ανήκει, δεν είναι κτήμα του. Είναι ο διαχειριστής της ζωής και όχι ο ιδιοκτήτης της. Δεν είναι δούλος του κόσμου, ούτε όμως έγινε κι αφεντικό του. Απλώς παραμένει οικονόμος της ζωής.
• Ανήκουν στον κόσμο, αλλά αυτός ο κόσμος δεν τους ανήκει, δεν είναι κτήμα τους. Είναι οι διαχειριστές της ζωής και όχι οι ιδιοκτήτες της. Δεν είναι δούλοι του κόσμου, ούτε όμως έγιναν κι αφεντικά του. Απλώς παραμένουν οικονόμοι της ζωής.

 

Απόσπασμα από το κείμενο των εξετάσεων του 2007. Η ερώτηση που τέθηκε ήταν: Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί συχνά στο κείμενό του α΄ πληθυντικό πρόσωπο. Να δικαιολογήσετε την επιλογή του αυτή.

 

Με την επιλογή του ρηματικού προσώπου αποκαλύπτεται ο στόχος του πομπού, η οπτική του· επίσης, το ρηματικό πρόσωπο καθορίζεται και από το είδος του κειμένου, π.χ. στα ενημερωτικά, πληροφοριακά κείμενα εντοπίζουμε κατά κανόνα γ΄ πρόσωπο. Αναλυτικά:

α' ενικό πρόσωπο: εκφράζει προσωπική άποψη, την προσωπική κατάθεση σκέψεων και συναισθημάτων, τη βιωματική σχέση με τα πράγματα, την υποκειμενική χροιά· άλλοτε, δίνει εξομολογητική διάθεση στο κείμενο.

α^΄ πληθυντικό πρόσωπο: εκφράζει την καθολικότητα ενός φαινομένου, τη συλλογικότητα, την ομαδικότητα (ό,τι λέγεται αφορά όλους). Ο πομπός εντάσσεται στο σύνολο. Ο τόνος του κειμένου γίνεται οικείος, ζωντανός και άμεσος.

β^΄ ενικό και πληθυντικό πρόσωπο: δίνει διαλογικό τόνο στο κείμενο, καθώς ο συντάκτης είναι σαν να κάνει έναν διάλογο με καθέναν από τους αναγνώστες του (ή και με τον εαυτό του ακόμα). Εκφράζει τη συναισθηματική προσέγγιση του δέκτη και των αποδεκτών και προσδίδει στον λόγο προτρεπτικό/παραινετικό τόνο, οικειότητα, αμεσότητα και ζωντάνια.

γ΄ ενικό και πληθυντικό πρόσωπο: εκφράζει αντικειμενική, αμερόληπτη, απρόσωπη στάση, θέσεις/ιδέες ευρύτερα αποδεκτές και όχι προσωπικές (του συγγραφέα) ή ομαδικές (π.χ. μίας κοινωνικής ομάδας, την οποία εκπροσωπεί ο συγγραφέας).

 

♦

 

Ύφος

«Μιλούμε με διαφορετικό τρόπο, σε διαφορετικό τόπο, σε διαφορετικό χρόνο, με διαφορετικούς ανθρώπους, για διαφορετικά πράγματα. Όλα εξαρτώνται από τις καταστάσεις στις οποίες βρισκόμαστε»

Έκφραση-έκθεση Α΄ λυκείου, σελ.34

 

[…] Το να περιγράψει ή να σχολιάσει κανείς έναν πυγμαχικό αγώνα στη γλώσσα της Αγίας Γραφής ή το να κάνει εκκλησιαστικό κήρυγμα σε νομική γλώσσα θα ήταν ή σοβαρό λάθος ή αστείο. Αυτά σημαίνουν ότι η γλώσσα ποικίλλει/διαφοροποιείται όχι μόνο σε σχέση με τα κοινωνικά χαρακτηριστικά τού ομιλητή (μόρφωση, ηλικία, φύλο κτλ.) αλλά και σε σχέση με τις κοινωνικές περιπτώσεις/περιστάσεις κατά τις οποίες αυτός εκφράζεται. Ο ίδιος ομιλητής χρησιμοποιεί διαφορετικές γλωσσικές ποικιλίες σε διαφορετικές κοινωνικές καταστάσεις και με διαφορετικές επιδιώξεις. Ανάλογα δηλαδή με την περίσταση ο ομιλητής είναι υποχρεωμένος να μιλήσει σε διαφορετικό επίπεδο. Έτσι, η γλώσσα λειτουργεί σε πολλά επίπεδα που το καθένα τους παρουσιάζει τα δικά του γνωρίσματα. Πρόκειται για ιδιαίτερες χρήσεις της που εξυπηρετούν ιδιαίτερους σκοπούς. Το σύνολο μάλιστα των γλωσσικών χρήσεων αποτελεί το γλωσσικό ρεπερτόριο, όπως είπαν, μιας γλωσσικής κοινότητας. Πολλοί μάλιστα παρομοιάζουν το ρεπερτόριο αυτό με ανεξάντλητη γλωσσική δεξαμενή από την οποία ο κάθε ομιλητής επιλέγει και χρησιμοποιεί την ποικιλία που ταιριάζει στη συγκεκριμένη περίπτωση.

Έτσι, προσδιορίζοντας ο ομιλητής το κατάλληλο επίπεδο λόγου, διαμορφώνει τον ιδιαίτερο κάθε φορά προσωπικό τρόπο, το κατάλληλο δηλαδή ύφος (στιλ), για να εκφραστεί. Γι' αυτό και υπάρχει μια διαβάθμιση στο ύφος της γλώσσας που καλύπτει κάθε έκφραση (από την πιο τυπική και επίσημη ως την πιο άτυπη και ανεπίσημη) και κάθε περίπτωση επικοινωνίας: ύφος προφορικού και γραπτού λόγου, ύφος επιστημονικό, δοκιμιακό, ποιητικό, αφηγηματικό, περιγραφικό, ουδέτερο, φιλικό, λαϊκό, λόγιο, υψηλό, χαριτωμένο, ταπεινό, κομψό, χυδαίο κτλ. Ύφος τελικά που διαμορφώνεται από παράγοντες όπως: ποιος μιλάει, σε ποιον, με ποιο σκοπό, με ποιο θέμα, πού, πότε, γιατί, πώς κτλ. Αυτά σημαίνουν ότι το ίδιο άτομο μπορεί να μιλήσει ανάλογα με τις συγκεκριμένες κάθε φορά ανάγκες σε πολλά επίπεδα και με διαφορετικό ύφος.

Έκφραση-έκθεση Α΄ λυκείου, σελ.34

 

◊ λιτό, απλό, φυσικό, ανεπιτήδευτο: απλό λεξιλόγιο, μικροπερίοδος λόγος, ενεργητική σύνταξη

Όταν άρχισα να μελετώ το Βυζάντιο, υπήρχαν πολλοί λίγοι άνθρωποι σ' αυτήν τη χώρα (σ.σ. τη Μεγάλη Βρετανία) που ενδιαφέρονταν, έστω και ελάχιστα για το Βυζάντιο. Μ' αρέσει να πιστεύω πως «δημιούργησα» ενδιαφέρον για το Βυζάντιο. Αυτό που με ικανοποιεί, ιδιαίτερα σήμερα, είναι ότι πλέον υπάρχουν αρκετοί, πολλοί καλοί εκπρόσωποι (σ.σ. της σπουδής του Βυζαντίου) στη Βρετανία. Μπορώ να πω ότι αισθάνομαι πατρικά απέναντί τους. Είμαι ευτυχής, λοιπόν, που επέλεξα το Βυζάντιο ως το κύριο ιστορικό μου ενδιαφέρον.

[Στήβεν Ράνσιμαν, βυζαντινολόγος]

 

◊ οικείο, προσωπικό, ανεπίσημο: απλό λεξιλόγιο, μικροπερίοδος λόγος, παρατακτική σύνδεση προτάσεων, χρήση α΄ ή/και β΄ πληθυντικού προσώπου κυρίως, ενεργητική σύνταξη

Στα δεκατρία χρόνια υπάρχουν πολλά βιβλία για να διαβάσει κανείς. Θα ’πρεπε να διαβάζεις τώρα τις «Χίλιες και Μια Νύχτες», θα ’πρεπε να έχεις διαβάσει τον «Μικρό Πρίγκιπα» του Σαιντ Εξυπερύ. Καλό είναι να διαβάζεις όσο πιο πολλή ποίηση είναι δυνατό και όλα τα βιβλία που πέφτουν στα χέρια σου και σου φαίνεται ότι θα τα καταλάβεις πραγματικά. Πιστεύω ότι δεν υπάρχει ηλικία για τα αναγνώσματα· αντίθετα, πρέπει ν’ αρχίζει κανείς να διαβάζει τα πάντα από πάντα. Πρέπει να τοποθετούμε τα βιβλία έτσι ώστε να τα φτάνουν τα παιδιά, το ίδιο και το πιάνο, έτσι που τα παιδιά να παίζουν σ’ αυτό σα να είναι παιχνίδι. Να μάθουν τα παιδιά να παίζουν με τα βιβλία. Δεν πρέπει να φοβόμαστε τη λογοτεχνία· δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι διαφθείρει. Πες στη μαμά και το μπαμπά σου να αφήνουν όσα βιβλία μπορούν κοντά σου στο σπίτι κι εσύ θ’ αποφασίσεις ποια μπορείς να διαβάσεις και ποια όχι. Ν’ αποφασίζεις εσύ και να μην αφήνεις κανέναν να σε καθοδηγεί. Εσύ είσαι το αφεντικό στο τι θα διαβάσεις κι αυτός είναι ο μόνος τρόπος για ν’ αποκτήσεις μια λογοτεχνική παιδεία.

[Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, λογοτέχνης]

 

◊ ειρωνικό, καυστικό, δηκτικό: απλό λεξιλόγιο, ποικιλία σημείων στίξης, υπονοούμενα και υπαινιγμοί, ποιητική-συγκινησιακή λειτουργία της γλώσσας, ενεργητική σύνταξη

Είναι μόνο 14.000.000 άνθρωποι στην Υεμένη που κινδυνεύουν άμεσα να πεθάνουν από τον φριχτό θάνατο της πείνας και της δίψας. Κοιμηθείτε ήσυχα. Η κόλαση βρίσκεται πολύ μακριά. Και αφού δεν έχουμε πάει εκεί, μπορεί και να μην υπάρχει. Κοιμηθείτε ήσυχα. Μόνο 85.000 παιδάκια κάτω των πέντε ετών έχουν βρει μαρτυρικό θάνατο λόγω υποσιτισμού στην Υεμένη. Μόνο 85.000… Κοιμηθείτε ήσυχα…

 

◊ λογοτεχνικό, γλαφυρό: είναι πλούσιο σε σχήματα λόγου, ποιητική-συγκινησιακή λειτουργία της γλώσσας, ενεργητική σύνταξη

Όταν αναχωρούσαμε, χαράματα, για την Ηγουμενίτσα ήταν για μας Μεγάλη Παρασκευή. Πονούσαμε και τα τρία, λες και μας ξερίζωναν. Η αδερφή μου με κλάματα και φωνές, «γιαγιά μουουου», ξύπναγε το χωριό. Εγώ βαστιόμουνα και έκλαιγα κρυφά, με τρόπο αξιοπρεπή, και για να το πετύχω αυτό σφιγγόμουνα και βλοσύρευα. Δε θέλαμε, αρνιόμασταν ν' αποχωριστούμε τη γιαγιά Αγγελούδω, το χωριό. Και πού να πηγαίναμε; Στο βασανιστήριο της τότε -και τώρα- εκπαιδεύσεως.

Μόλις πήγα στο Γυμνάσιο, βαθμιαία -κι απ' το Λύκειο μόνιμα πλέον- πάει το χωριό και η γιαγιά. Δεν πάταγα το πόδι μου. Σινεμάς, ξένη μουσική, ερωτικά σκιρτήματα, κατόπι σπουδές εν Αθήναις -άλλη θλιβερή ιστορία αυτή-, μέχρι τα τριάντα μου δεν είχα καμιά ψυχική σχέση κι επαφή.

Μεγάλος ήμουν -τι μεγάλος, άντρας γκοτζάμ γαϊδούρι- όταν μας έστειλε η γιαγιά μου μήνυμα, έναν πικρό Απρίλη, να πάμε να περάσουμε το Πάσχα μαζί της. Δεν πήγα. Μετά από λίγο πέθανε. Δε θυμάμαι να μου στοίχισε. Ούτε στην κηδεία της πήγα. Με είχε καταλάβει εξολοκλήρου ο εαυτός μου.

Πέρσι πήγα στο χωριό μου, μετά τη Λαμπρή, για ολιγόωρη επίσκεψη. Το πατρικό μου χορταριασμένο, ετοιμόρροπο. Ο κηπάκος του πνιγμένος στην άγρια βλάστηση.

Τζαρκάλευα στην αγαπημένη κάμαρη των παιδικών μου χρόνων και κάπου βρήκα την αστυνομική ταυτότητα της γιαγιάς μου. Ολοκαίνουρια. Απ' τη μικρή φωτογραφία με κοιτούσε πάλι μ' εκείνη την αγάπη της, που μας έθρεψε και μας εφοδίασε για μια ολόκληρη ζωή.

[Σ. Δημητρίου, Πάσχα τ' Απρίλη]

 

◊ επίσημο, σοβαρό, τυπικό: γ΄ πρόσωπο, λόγιες λέξεις, μακροπερίοδος λόγος, υπόταξη, αναφορική λειτουργία της γλώσσας, παθητική σύνταξη

Με τον όρο «αξιοποίηση πληροφοριών και βασικών εννοιών κειμένου αναφοράς», αξιολογείται η κρίση του/της μαθητή/τριας, στον βαθμό που λαμβάνει υπόψη ή αγνοεί σημαντικές πτυχές του θέματος που θίγονται στο κείμενο (ή στα κείμενα) αναφοράς. Αυτό δεν σημαίνει την αντιγραφή ιδεών των κειμένων αναφοράς, την αυτούσια αναπαραγωγή και τον σχολιασμό τους, αλλά τη δημιουργική τους αφομοίωση και την αξιοποίηση του γνωστικού υλικού ή των απόψεων που περιλαμβάνονται σε αυτά, για την παραγωγή τεκμηριωμένης θέσης, για τη συγκρότηση της στάσης του/της μαθητή/τριας, της συμφωνίας ή διαφωνίας ως προς το ζητούμενο. Οι μαθητές/τριες, δηλαδή, λαμβάνουν υπόψη τα κείμενα αναφοράς, με σκοπό να τοποθετηθούν κριτικά με βάση τα προσωπικά τους βιώματα, να πάρουν δηλαδή θέση απέναντι σε ένα θέμα ή ερώτημα που τίθεται ως ζητούμενο. Για αυτό και τα κείμενα αναφοράς πρέπει να κινητοποιούν τη σκέψη των μαθητών/τριών και να τους προκαλούν να πάρουν θέση. Λόγω της περιορισμένης έκτασης λέξεων προτείνουμε το ερώτημα να είναι στοχευμένο σε συγκεκριμένο ζήτημα, ώστε να αξιολογείται επαρκώς η τεκμηρίωση των επιχειρημάτων του μαθητή/τριας.

[Οδηγίες διδασκαλίας της Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας, Γ΄ τάξη Ημερήσιου και Εσπερινού Γενικού Λυκείου]

 

◊ επιστημονικό: παρατηρούνται τα χαρακτηριστικά του τυπικού ύφους και είναι έντονη η παρουσία ειδικού λεξιλογίου (επιστημονική ορολογία)

[…] γιατί να ξοδεύει κανείς χρόνο και χρήματα για να ικανοποιήσει την περιέργειά του, ενώ θα μπορούσε να θεραπεύσει ασθένειες;

Η επιστημονική πορεία του Allison δίνει απάντηση σε αυτό το ερώτημα. Η περιέργειά του ήταν που τον ώθησε να μελετήσει τα Τ κύτταρα, τους πολεμιστές του ανοσοποιητικού μας συστήματος. Η αρχική του έρευνα οδήγησε στην ανακάλυψη μιας πρωτεΐνης (CTLA-4) που καταστέλλει τα Τ κύτταρα. Ο Allison υπέθεσε ότι αν μπλοκάρει την CTLA-4 με κάποιο αντίσωμα τότε το ανοσοποιητικό σύστημα θα απελευθερωθεί από την καταστολή και θα επιτεθεί κατά του καρκίνου. Η υπόθεσή του απεδείχθη σωστή και το αντίσωμα κατά της CTLA-4 οδήγησε στη δημιουργία του φαρμάκου Ipilimumab που χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση του μεταστατικού μελανώματος. Στην περίπτωση αυτή, το πάθος του Allison για τη  βασική έρευνα οδήγησε στην ανάπτυξη ενός φαρμάκου. Η βασική έρευνα επομένως δημιούργησε το υπόβαθρο για να χτιστεί η εφαρμοσμένη έρευνα. […]

[Ειρήνη Τοπαλίδου, Η ανεκτίμητη αξία της βασικής έρευνας]

 

Θέλω κι άλλο!

Ρεϊμόν Κενώ - Ασκήσεις ύφους 

 

♦