Νεοελληνική Λογοτεχνία Β΄ Γυμνασίου – Ο μικρός πρίγκιπας και η αλεπού

Αντουάν ντε Σαιντ – Εξυπερύ (1900-1944)

 

Αντουάν ντε Σαιντ – Εξυπερύ, Ο μικρός πρίγκιπας και η αλεπού

Βασικά σημεία

 

1. Ενότητες και περιεχόμενο

(α) ο τριανταφυλλόκηπος («Έτυχε όμως … έκλαψε», σελ. 185)

Στο πρώτο μέρος του αποσπάσματος ο μικρός πρίγκιπας ανακαλύπτει με απογοήτευση ότι υπάρχουν πολλά τριαντάφυλλα· άρα, το δικό του δεν είναι ένα και μοναδικό στον κόσμο (αυτή είναι η σημασία της λέξης μοναδικός γι’ αυτόν προς το παρόν) και ο ίδιος δεν έχει πια λόγο να αισθάνεται πλούσιος και ξεχωριστός.

(β) η συνάντηση με την αλεπού («Τότε είναι που παρουσιάστηκε η αλεπού. … Έτσι ο μικρός πρίγκιπας ημέρωσε την αλεπού.», σελ. 187)

Η γνωριμία, το ημέρωμα και η τελετή

Στη συνέχεια, ο μικρός πρίγκιπας συναντά την αλεπού. Την προσκαλεί να παίξουν, αλλά αυτή αρνείται, γιατί (όπως χαρακτηριστικά λέει) "δε μ' έχουν ημερώσει". Η αλεπού εννοεί ότι δεν μπορεί να παίξει με κάποιον που δεν τον γνωρίζει καλά, δεν έχει αναπτύξει ιδιαίτερες σχέσεις μαζί του, δε νιώθει άνετα με αυτόν και βέβαια δεν τον αγαπά. Εδώ, λοιπόν, η φράση δε μ΄ έχεις ημερώσει σημαίνει δε σ’ έχω συνηθίσει, δε σε γνωρίζω, δεν είναι ξεχωριστή η παρουσία σου. Επομένως, ημερώνω σημαίνει δημιουργώ δεσμούς, συνηθίζω την παρουσία κάποιου προσώπου ή πράγματος⋅ το μαθαίνω, γιατί περνώ πολλή ώρα με αυτό και γίνεται ξεχωριστό.

 

Η αλεπού χρησιμοποιεί και μία άλλη λέξη που έχει ιδιαίτερη σημασία, την τελετή:

Την άλλη μέρα ήρθε πάλι ο μικρός πρίγκιπας.
- Θα 'ταν πιο καλά να έρχεσαι πάντα την ίδια ώρα, είπε η αλεπού. Αν έρχεσαι, λόγου χάρη, στις τέσσερις το απόγευμα, εγώ θ' αρχίζω από τις τρεις να είμαι ευτυχισμένη. Όσο θα περνάει η ώρα, τόσο εγώ θα νιώθω και πιο ευτυχισμένη. Στις τέσσερις πια, δε θα μπορώ να καθίσω και θα τρώγομαι· θ' ανακαλύψω την αξία της ευτυχίας. Αν έρχεσαι όμως όποτε και να 'ναι, δε θα ξέρω ποτέ ποια ώρα να φορέσω στην καρδιά μου τα καλά της... Σ' όλα χρειάζεται κάποια τελετή.
- Τι είναι τελετή;, είπε ο μικρός πρίγκιπας.
- Είναι κι αυτό κάτι που πολύ παραμελήθηκε, είπε η αλεπού. Είναι αυτό που κάνει τη μια μέρα να μη μοιάζει με τις άλλες, τη μια ώρα με τις άλλες ώρες. Οι κυνηγοί μου, λόγου χάρη, έχουν μια τελετή. Κάθε Πέμπτη χορεύουν με τις κοπέλες του χωριού. Γι' αυτό η Πέμπτη είναι θαυμάσια μέρα! Μπορώ και κάνω μια βόλτα ως τ' αμπέλι. Αν χόρευαν οι κυνηγοί όποτε και να 'ναι, όλες οι μέρες θα μοιάζαν μεταξύ τους, κι εγώ δε θα είχα καθόλου διακοπές.

Από το παραπάνω απόσπασμα φαίνεται ότι η λέξη τελετή δηλώνει μια συνήθεια που δημιουργεί ιδιαίτερη ατμόσφαιρα και δίνει επισημότητα και σημασία στην ανθρώπινη επαφή· κάνει κάποια μέρα ή περίσταση ξεχωριστή, ώστε ακόμη και η αναμονή της να δίνει χαρά στους ανθρώπους.

Ο αποχαιρετισμός

«Κι όταν κόντευε πια η ώρα που θα χωρίζανε: […] - Είμαι υπεύθυνος για το τριαντάφυλλό μου..., ξαναείπε ο μικρός πρίγκιπας, για να το θυμάται.»

Στο τελευταίο τμήμα του αποσπάσματος η αλεπού εξηγεί στον μικρό πρίγκιπα ότι το τριαντάφυλλό του  είναι όντως μοναδικό, όχι γιατί δεν υπάρχει άλλο στον κόσμο, αλλά γιατί είναι το δικό του τριαντάφυλλο. Είναι μοναδικό, επειδή το φρόντισε και αυτό το κάνει ξεχωριστό. Εδώ, λοιπόν, η λέξη μοναδικό αποκτά ένα άλλο, ειδικότερο νόημα: μοναδικό είναι κάτι ξεχωριστό και ιδιαίτερο για τον καθένα, αυτό που σημαίνει πολλά πράγματα για κάποιον.

Επίσης, η αλεπού λέει και μερικές ακόμη φράσεις στον μικρό πρίγκιπα, για να τις κρατήσει ως διδάγματα και να τις θυμάται:

• «μόνο με την καρδιά βλέπεις καλά. Την ουσία δεν τη βλέπουν τα μάτια.»: γνωρίζεις τον κόσμο, τους ανθρώπους και τα πράγματα, όχι κοιτώντας τους εξωτερικά, αλλά μόνο όταν τους νιώσεις βαθιά μέσα σου· όταν τους ζήσεις και γίνουν ξεχωριστοί για σένα.
• «θα είσαι για πάντα υπεύθυνος για εκείνο που έχεις ημερώσει.»: πρέπει να φροντίζεις και να ενδιαφέρεσαι για όσα πρόσωπα ή πράγματα έχουν γίνει ξεχωριστά για σένα, γιατί κι εσύ είσαι ξεχωριστός γι’ αυτά.
• «- Κέρδισα, είπε η αλεπού, γιατί μου μένει το χρώμα του σταριού.»: μένει η ανάμνησή σου, η ανάμνηση της φιλίας και των στιγμών που περάσαμε μαζί.

«Τα χωράφια με το στάρι δε μου θυμίζουν τίποτα. Κι αυτό είναι κρίμα! Εσύ όμως έχεις μαλλιά χρώμα χρυσαφένιο. Θα είναι λοιπόν θαυμάσια, όταν θα μ' έχεις ημερώσει! Το στάρι, που είναι χρυσαφένιο, θα με κάνει να σε θυμάμαι. Και θα μ' αρέσει ν' ακούω τον άνεμο μέσα στα στάχια...».

 

Ο Antoine de Saint-Exupéry στην Τουλούζη, Γαλλία, 1933 (πηγή: Βικιπαίδεια)

 

2. Το στοιχείο του παραμυθιού

Σύμφωνα με το εισαγωγικό σημείωμα του βιβλίου Ο μικρός πρίγκιπας είναι ένα συμβολικό παραμύθι. Στο απόσπασμα μπορούμε να ανιχνεύσουμε αρκετά παραμυθικά στοιχεία:

(α) λίγα πρόσωπα: πρωταγωνιστές είναι ο μικρός πρίγκιπας και η αλεπού.

(β) το υπερφυσικό στοιχείο: ο μικρός πρίγκιπας έχει έρθει από έναν μικρό πλανήτη, που είναι δικός του. Επίσης, τα τριαντάφυλλα και η αλεπού μιλούν και συνεννοούνται με τους ανθρώπους.

(γ) ύφος της αφήγησης: είναι απλό, λιτό, χωρίς περίπλοκα επεισόδια. Τα γεγονότα είναι εύκολα κατανοητά.

(δ) το μήνυμα της ιστορίας: σε πολλά παραμύθια, όπως και σε αυτό, υπόκειται ένα μήνυμα, κάποιο ηθικό δίδαγμα: εδώ το βάρος πέφτει στο να κατανοήσει κανείς την αξία των κοινωνικών σχέσεων. Η αλεπού είναι το μέσο δια του οποίου ο μικρός πρίγκιπας θα συνειδητοποιήσει τη σημασία της ανθρώπινης επαφής. Τρεις λέξεις συμπυκνώνουν το νόημα και συμβολίζουν την αξία της φιλίας: μοναδικός, τελετή και ημέρωμα.

 

❦