Τσάρλι Τσάπλιν: πώς βλέπω τον κόσμο

 

Ο Τσάρλι Τσάπλιν, ο Άλμπερτ Αϊνστάιν και η Έλσα Λέβενταλ στην πρεμιέρα της ταινίας Τα Φώτα της Πόλης (αγγλικά: City Lights‎, 1931) [πηγή: επίσημος ιστότοπος]

Νομίζω πως έχουμε φτάσει σε ένα σημείο κατάλληλο, για να συνοψίσω την κατάσταση του κόσμου, όπως τη βλέπω να είναι σήμερα [σημ. η αυτοβιογραφία του Τσάπλιν πρωτοδημοσιεύτηκε το 1964]. Με τις συσσωρευμένες περιπλοκές της σύγχρονης ζωής, με την κινητική εισβολή του εικοστού αιώνα, το άτομο βρίσκεται περικυκλωμένο από γιγάντιους θεσμούς που το απειλούν από όλες τις πλευρές, πολιτικά, επιστημονικά και οικονομικά. Γινόμαστε τα θύματα μιας ψυχικής ρύθμισης, ενός συνόλου κυρώσεων και αδειών.

Το ότι επιτρέψαμε στους εαυτούς μας να πλαστούμε σε αυτή τη μήτρα οφείλεται σε μια έλλειψη πολιτισμικής διορατικότητας. Ορμήσαμε τυφλά στην ασχήμια και στη συμφόρηση και χάσαμε κάθε εκτίμηση της αισθητικής. Η αίσθηση της ζωής μας αμβλύνθηκε από το κέρδος, την εξουσία, το μονοπώλιο. Επιτρέψαμε σ' αυτές τις δυνάμεις να ορθωθούν ολόγυρά μας, αδιαφορώντας απόλυτα για τις δυσοίωνες συνέπειες.

Η επιστήμη, χωρίς τη συνετή καθοδήγηση ή την αίσθηση της ευθύνης, παρέδωσε στους πολιτικούς και στους στρατιωτικούς όπλα τόσο καταστροφικής ικανότητας, ώστε τώρα να κρατούν αυτοί στα χέρια τους τη μοίρα κάθε ζωντανού πλάσματος πάνω στη γη.

Αυτή η πληθωρική εξουσία που παραδόθηκε στα χέρια ανθρώπων που η υπευθυνότητα και η πνευματική επάρκειά τους είναι, για να πούμε το λιγότερο, όχι αψεγάδιαστη, και σε πολλές περιπτώσεις αμφισβητήσιμη, θα μπορούσε να καταλήξει σε έναν πόλεμο, να εξοντώσει κάθε ζωή πάνω στη γη. Όμως εμείς συνεχίζουμε να προχωράμε στα τυφλά.

Όπως μου είπε κάποτε ο δόκτωρ Ρόμπερτ Οπενχάιμερ: "Ο άνθρωπος σπρώχνεται από μια καταναγκαστική επιθυμία της γνώσης". Πολύ ωραία και καλά -παραβλέποντας όμως ολότελα τις συνέπειες, σε μερικές περιπτώσεις. Εδώ ο δόκτωρ συμφώνησε. Ορισμένοι επιστήμονες είναι σαν τους φανατικούς της θρησκείας. Ορμούν προς τα μπρος, πιστεύοντας πως ό,τι και αν ανακαλύψουν θα είναι πάντοτε για το καλό και πως το πιστεύω τους σχετικά με τη γνώση είναι ηθικό.

Ο άνθρωπος είναι ένα ζώο με πρωτογενή ένστικτα επιβίωσης. Συνεπώς, η ευφυΐα του αναπτύχθηκε πρώτα κι η ψυχή του έπειτα. Έτσι, η πρόοδος της επιστήμης βρίσκεται πολύ πιο μπροστά από την ηθική συμπεριφορά του ανθρώπου.

Ο αλτρουισμός εμφανίζεται αργά στο μονοπάτι της ανθρώπινης προόδου. Αργοπορεί και σκοντάφτει πίσω από την επιστήμη. Και μόνο χάρη στη δύναμη των περιστάσεων τού επιτρέπεται να ενεργοποιηθεί. Η φτώχεια δε μειώθηκε από τον αλτρουισμό ή τη φιλανθρωπία των κυβερνήσεων, αλλά από τις δυνάμεις του διαλεκτικού υλισμού.

Ο Καρλάιλ είπε πως η σωτηρία του κόσμου θα έλθει μέσα από τη σκέψη των ανθρώπων. Όμως για να έλθει αυτή η σκέψη, ο άνθρωπος πρέπει να πιεστεί από σοβαρές καταστάσεις.

Έτσι, διασπώντας το άτομο, σπρώχνεται στη γωνιά κι αναγκάζεται να σκεφτεί. Έχει την επιλογή να καταστραφεί ή να διορθωθεί. Η ορμή της επιστήμης τον αναγκάζει να πάρει την απόφαση. Και κάτω απ' αυτές τις περιστάσεις, πιστεύω πως τελικά ο αλτρουισμός του θα επικρατήσει και η καλή θέληση προς την ανθρωπότητα θα θριαμβεύσει.

Τσάρλι Τσάπλιν, Η αυτοβιογραφία μου, εκδ. Επίκεντρο, 2005, σ.550-551

 

❦