Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ λυκείου (3) - Ζωτικής σημασίας η επαφή των παιδιών με τη Φύση (περιβάλλον, σχεδιάγραμμα θέματος)

Πριν δείτε το κριτήριο και το ενδεικτικό σχεδιάγραμμα, μπορείτε να παρακολουθήσετε ένα ενδιαφέρον βίντεο σχετικό με τη ρύπανση του πλανήτη από τα πλαστικά. Έχει ελληνικούς υποτίτλους: 

Ζωτικής σημασίας η επαφή των παιδιών με τη Φύση

Πρόσφατα, η διεθνούς φήμης εταιρεία οικονομικού ελέγχου Price Waterhouse Coopers, ένας κάθε άλλο παρά ριζοσπαστικός οργανισμός, προειδοποίησε ότι ακόμα κι αν ο παρών ρυθμός μείωσης των αερίων θερμοκηπίου διπλασιαζόταν, σε παγκόσμιο επίπεδο, θα έπρεπε και πάλι να περιμένουμε μια μέση αύξηση της θερμοκρασίας κατά 6 βαθμούς Κελσίου μέχρι το τέλος του αιώνα. Για να περιοριστεί η αύξηση στους 2 βαθμούς, θα απαιτούνταν εξαπλασιασμός της μείωσης των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα· κάτι που ξεπερνά κατά πολύ τις προθέσεις των σημερινών πολιτικών ιθυνόντων.

Μια νέα έκθεση που δημοσιεύτηκε, δείχνει ότι η Βρετανία έχει χάσει το 20% των ενδημικών πτηνών της από το 1966. Ο πληθυσμός ειδών που κάποτε αφθονούσαν, όπως τα αγριοπερίστερα και οι δρυοκολάπτες, έχει σχεδόν καταρρεύσει· ακόμα και τα σπουργίτια των πόλεων έχουν μειωθεί κατά τα δύο τρίτα. Η ασθένεια της τέφρας (ash dieback) που έπληξε τα δέντρα στη χώρα μας είναι μία μόνο από τις θανάσιμες αρρώστιες που απειλούν τη χλωρίδα και που ως επί το πλείστον μεταφέρονται με το εμπόριο.

Πού είναι λοιπόν οι διαδηλώσεις διαμαρτυρίας, οι επείγουσες απαιτήσεις για αλλαγή; Ενώ οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι η μεγάλη πλειονότητα των πολιτών επιθυμούν να δουν να προστατεύεται ο πλανήτης, λίγοι είναι έτοιμοι να αναλάβουν δράση. Και νομίζω ότι αυτό αντανακλά μια δεύτερη οικολογική κρίση: την απομάκρυνση των παιδιών από τον φυσικό κόσμο. Οι νέοι άνθρωποι που θα περιμέναμε να ηγούνται στην υπεράσπιση της Φύσης έχουν όλο και λιγότερη σχέση μαζί της.

Δεν χρειάζεται να υποτιμήσουμε τον «εντός» χώρο, ο οποίος έχει το δικό του πλούσιο οικοσύστημα, προκειμένου να διεκτραγωδήσουμε την αποσύνδεση των παιδιών από τον υπαίθριο κόσμο. Ωστόσο, η εμπειρία από τις δύο αυτές σφαίρες είναι τελείως διαφορετική. Δεν υπάρχει υποκατάστατο για ό,τι συμβαίνει στην ύπαιθρο -και ένας από τους λόγους είναι ότι οι περισσότερες χαρές που δίνει η Φύση είναι απρόσμενες, απροσχεδίαστες. Η σκέψη ότι τα περισσότερα από τα παιδιά μας δεν θα κολυμπήσουν ποτέ ανάμεσα σε φωσφορίζον πλαγκτόν τη νύχτα, δεν θα ξαφνιαστούν από το πήδημα ενός σολομού, τη χαμηλή πτήση ενός πελεκάνου, το πλησίασμα ενός δελφινιού, είναι σχεδόν το ίδιο θλιβερή με τη σκέψη ότι τα δικά τους παιδιά δεν θα έχουν καν αυτή τη δυνατότητα.

Η μεγάλη συρρίκνωση της επαφής των παιδιών με τη Φύση -που είναι ακόμα ταχύτερη από τη συρρίκνωση του φυσικού κόσμου- καταγράφεται στο τελευταίο βιβλίο του Ρίτσαρντ Λουβ «Last Child in the Woods» («Τελευταίο παιδί στο δάσος») και σε μια έκθεση του National Trust που δημοσιεύτηκε πρόσφατα. Από τη δεκαετία του 1970, η περιοχή στην οποία τα παιδιά μπορούν να τριγυρίζουν χωρίς επίβλεψη έχει μειωθεί κατά 90%. Μέσα σε μια γενιά, το ποσοστό των παιδιών που παίζουν τακτικά έξω από το σπίτι έχει πέσει από το 50% σε λιγότερο από 10%. Τα παιδιά από 11 έως 15 ετών περνούν, κατά μέσο όρο, τη μισή «ξύπνια» μέρα τους μπροστά σε οθόνη.

Υπάρχουν πολλοί λόγοι γι’ αυτή την εξέλιξη. Οι παράλογοι φόβοι των γονιών για τους «επικίνδυνους άγνωστους» και οι λογικοί φόβοι για τα τροχαία ατυχήματα, η έλλειψη κατάλληλων υπαίθριων χώρων για παιχνίδι στις σημερινές μεγαλουπόλεις, η ποιότητα της διασκέδασης στο σπίτι, η διάρθρωση του χρόνου των παιδιών. Το τόσο ποθητό «έξω» έχει γίνει απειλητικό, στη φαντασία μας και στην πραγματικότητα. Το «μέσα» όμως είναι σίγουρα επικίνδυνο.

Η αύξηση της παχυσαρκίας, των ορθοπεδικών προβλημάτων και του άσθματος είναι καλά τεκμηριωμένη. Ο Ρίτσαρντ Λουβ συνδέει επίσης το κλείσιμο στο σπίτι με το σύνδρομο υπερκινητικότητας/ελλειμματικής προσοχής και άλλες ψυχικές διαταραχές.

Στο περίφημο δοκίμιό της με τίτλο «Η οικολογία της φαντασίας στην παιδική ηλικία», η Εντιθ Κομπ υποστήριξε ότι η επαφή με τη Φύση τονώνει τη δημιουργικότητα. Εξετάζοντας τις βιογραφίες 300 «ιδιοφυιών» ανθρώπων, σημείωσε ένα κοινό στοιχείο: έντονες εμπειρίες του φυσικού κόσμου στη μέση παιδική ηλικία (μεταξύ 5 και 12). Τα ζώα και τα φυτά, υποστηρίζει, έχουν σημαντική θέση «στα λεκτικά σχήματα της ρητορικής του παιχνιδιού, την οποία ο ιδιοφυής άνθρωπος ανακαλεί αργότερα στη ζωή του».

Μελέτες σε διάφορες χώρες δείχνουν ότι τα παιδικά παιχνίδια είναι πιο δημιουργικά στους ελεύθερους χώρους με πράσινο παρά στους τσιμεντένιους, επιβλεπόμενους χώρους παιχνιδιού. Οι φυσικοί χώροι ενθαρρύνουν τη φαντασία και το παιχνίδι των ρόλων, τη λογική σκέψη και την παρατηρητικότητα. Το κοινωνικό κύρος των παιδιών εκεί εξαρτάται λιγότερο από τη σωματική κυριαρχία και περισσότερο από την εφευρετικότητα και τις γλωσσικές ικανότητες. Ισως να είναι τελικά αντιπαραγωγικό να εξαναγκάζουμε τα παιδιά μας να μελετάνε τόσο πολύ αντί να τρέχουν και να παίζουν στη Φύση.

Και εδώ είναι που συναντάμε την άλλη μεγάλη απώλεια. Οι περισσότεροι από όσους γνωρίζω να αγωνίζονται για την προστασία της Φύσης είναι άνθρωποι που πέρασαν τα παιδικά τους χρόνια σε στενή επαφή μ’ αυτήν. Χωρίς μιαν αίσθηση της υφής και της λειτουργίας του φυσικού κόσμου, χωρίς το συναισθηματικό δέσιμο που είναι δύσκολο να υπάρξει όταν απουσιάζει η πρώιμη εμπειρία, οι άνθρωποι δεν θα αφιερώσουν τη ζωή τους στην προστασία του.

Είναι αλήθεια πως γίνονται πολλές οργανωμένες προσπάθειες από ορειβατικούς και πεζοπορικούς συλλόγους, σχολεία, φυσιολατρικούς ομίλους κ.λπ. για να επανασυνδεθούν τα παιδιά με τον φυσικό κόσμο. Όλες όμως έχουν να ανταγωνιστούν δυνάμεις που, αν δεν μπορέσουν να ανασχεθούν, θα απογυμνώσουν τον ζωντανό πλανήτη από το δέος και την αγαλλίαση, την έκσταση -με την αληθινή σημασία της λέξης- που για χιλιάδες χρόνια τραβούσαν σαν μαγνήτης τα παιδιά στην άγρια φύση.

Άρθρο της βρετανικής εφημερίδας The Guardian, που δημοσιεύθηκε στην Καθημερινή (13-01-2013)

Σημείωση: το κείμενο στο διαγώνισμα δόθηκε συντομευμένο.

❧

Το θέμα της παραγωγής λόγου: το Πνευματικό Κέντρο της περιοχής σας διοργανώνει ημερίδα αφιερωμένη στη σχέση του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον. Ως εκπρόσωπος του σχολείου σας παίρνετε μέρος και εκφωνείτε μια ομιλία, όπου θα αναπτύξετε τις κυριότερες ανθρώπινες δραστηριότητες που λειτουργούν επιβαρυντικά για το περιβάλλον και θα προτείνετε τρόπους με τους οποίους η εκπαίδευση θα μπορούσε να αναπτύξει οικολογική συνείδηση στους νέους. (500-600 λέξεις)

Ενδεικτικό σχεδιάγραμμα

Προσφώνηση	Κυρίες και κύριοι,
Πρόλογος Κυρίως μέρος Το θέμα θέτει δύο ζητούμενα· επομένως, φροντίζουμε να κατανείμουμε ισότιμα το υλικό και στα δύο. Συναφείς ιδέες καλό είναι να οργανώνονται στην ίδια ή σε γειτονικές παραγράφους.   Οι ιδέες για το β΄ ζητούμενο μπορούν να οργανωθούν σε 4 άξονες: μαθήματα- εργασίες, προβολές-ομιλίες, επισκέψεις-εκδρομές και δράσεις. Κάτι τέτοιο δεν είναι βέβαια υποχρεωτικό.  Επίλογος	Εδώ θα κάνουμε σύντομη αναφορά στο θέμα και στους στόχους της ομιλίας μας, προσπαθώντας να τραβήξουμε την προσοχή του ακροατηρίου: π.χ. στο οξύτατο πρόβλημα της καταστροφής του περιβάλλοντος, στην περιορισμένη επαφή των παιδιών με αυτό (ιδέα που μπορούμε να πάρουμε από το κείμενο) και στην επείγουσα ανάγκη για έγκυρη ενημέρωση σχετικά με τα περιβαλλοντικά προβλήματα ιδίως μέσω της εκπαίδευσης. Η εκπαίδευση οφείλει, επίσης, να φροντίσει για τη συστηματική καλλιέργεια οικολογικής συνείδησης στους μαθητές. Ανθρώπινες δραστηριότητες που επιβαρύνουν το περιβάλλον: - Ρύπανση από απόβλητα/λύματα βιομηχανιών (βαρέα μέταλλα, χημικά, πυρηνικά κλπ.) που προκαλούν μόλυνση ποταμών, λιμνών και υπογείων υδάτων. Επίσης, οι πυρηνικές δοκιμές. - Η πέρα από κάθε όριο εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών της γης και η αδιαφορία για την ανανέωση και διατήρησή τους (καύσιμα, ξυλεία, αλιεία, αποστράγγιση λιμνών). - Η δημιουργία μεγαλουπόλεων με πολλά εκατομμύρια κατοίκους (ανάγκη για συνεχείς μετακινήσεις με οχήματα, πράγμα που προκαλεί εκπομπές καυσαερίων σε υψηλά επίπεδα). Η αύξηση του πληθυσμού της γης (υπερπληθυσμός). - Ο καταναλωτισμός που κυριαρχεί στις αναπτυγμένες κοινωνίες και που προκαλεί τεράστιες ποσότητες αποβλήτων (βιομηχανίες) και σκουπιδιών (νοικοκυριά). - Εκπομπές αερίων, που οδηγούν στην αλλοίωση της σύστασης της ατμόσφαιρας και προκαλούν την τρύπα όζοντος και το φαινόμενο του θερμοκηπίου. - Η συστηματική παραβίαση της κείμενης νομοθεσίας για οικονομικούς κυρίως λόγους. Εδώ, πρέπει να αναφερθεί και η αδυναμία των διεθνών οργανισμών να λάβουν και να εφαρμόσουν αποφασιστικά μέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος. - Ελλιπής ενημέρωση/προβολή από τα ΜΜΕ. κλπ. Όλες οι παραπάνω δραστηριότητες οδηγούν στη διατάραξη του οικοσυστήματος, στην εξαφάνιση ειδών και, φυσικά, στην υποβάθμιση της ποιότητας του περιβάλλοντος. Μερικές ιδέες για τρόπους με τους οποίους η εκπαίδευση θα μπορούσε να αναπτύξει οικολογική συνείδηση στους νέους: - μέσω σχετικών μαθημάτων: γεωγραφία, φυσική, χημεία, βιολογία κλπ. και σχεδιασμού και υλοποίησης ατομικών και ομαδικών εργασιών, πρότζεκτ κλπ. - μέσω προβολής περιβαλλοντικών θεμάτων με ντοκιμαντέρ, διοργάνωση ομιλιών από ειδικούς (ΜΚΟ) κλπ. Επίσης, με ενημέρωση για τους τρόπους ανακύκλωσης και αντικατάστασης ενεργοβόρων συσκευών (οθονών, Η/Υ κλπ.). - μέσω διδακτικών επισκέψεων και εκδρομών σε εθνικά πάρκα, δρυμούς, σπήλαια, ειδικά εργοστάσια ή μονάδες ανακύκλωσης κλπ. - με συμμετοχή σε δράσεις, όπως δεντροφυτεύσεις, δημιουργία φυτώριου, φροντίδα υπαίθριων χώρων (σχολικοί χώροι, δημόσια πάρκα, χώροι αναψυχής) κλπ. Κλείνουμε την ομιλία με μια ανακεφαλαιωτικού τύπου ιδέα/διαπίστωση: π.χ. ότι το πρόβλημα είναι υπαρκτό και σοβαρό, πράγμα που σημαίνει ότι οι άνθρωποι οφείλουν να προχωρήσουν στις κατάλληλες πρωτοβουλίες/αλλαγές σε παγκόσμιο επίπεδο. Ο ρόλος της εκπαίδευσης στο κομμάτι της ενημέρωσης και της ανάπτυξης οικολογικής συνείδησης είναι καταλυτικός. Έτσι, και το περιβάλλον προστατεύεται και η ποιότητα ζωής γίνεται ασυγκρίτως καλύτερη. Καλό είναι στο επίλογο να διατυπώνουμε σκέψεις συγκρατημένης αισιοδοξίας.
Αποφώνηση	Σας ευχαριστώ (… πολύ / για την υπομονή σας/ τον χρόνο σας κλπ.)

Παρατηρήσεις: 

1. Στο ηλεκτρονικό βοήθημα του Υπουργείου Παιδείας για το μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας μπορείτε να διαβάσετε περισσότερες πληροφορίες για το γράψιμο μιας ομιλίας. 

2. Εδώ μπορείτε να δείτε και τη σχετική παρουσίαση που χρησιμοποιήσαμε στην τάξη με σχόλια για την 1η έκθεση.

  ❦