 |
| Η βορειοδυτική πλευρά του Παρθενώνα |
 |
| Οι πόλεις-κράτη της Δηλιακής συμμαχίας (με κίτρινο χρώμα) |
- διακηρυγμένος: η από κοινού αντιμετώπιση μιας πιθανής περσικής επίθεσης και η στρατιωτική δράση εναντίον των Περσών στην επικράτειά τους για αντίποινα. Σύμφωνα με τους ιστορικούς G. Botsford και C. Robinson «σκοποί της συμμαχίας ήταν: η ελευθερία των Ελλήνων, η εκδίκηση ενάντια στους Πέρσες και η λαφυραγωγία σαν αποζημίωση για τις καταστροφές που είχε κάνει ο περσικός στρατός.» (Αρχαία Ελληνική Ιστορία, εκδ. ΜΙΕΤ, σελ. 181)
- όμως, οι Αθηναίοι τελικά χρησιμοποίησαν τη συμμαχία, για να επιβάλουν την κυριαρχία τους στους υπόλοιπους Έλληνες.
- οι στόχοι του: συνεργασία με τη Σπάρτη, στερέωση της αθηναϊκής δύναμης και αντιμετώπιση των Περσών.
- σημαντικότερη ενέργεια: νίκησε τους Πέρσες στον Ευρυμέδοντα ποταμό (467 π.Χ.).
- η φιλολακωνική του στάση μείωσε τη δημοτικότητά του. Οι δημοκρατικοί με αρχηγό τον Εφιάλτη επικράτησαν και, τελικά, ο Κίμων εξορίστηκε το 461 π.Χ. Μετά τη δολοφονία του Εφιάλτη ο Περικλής αναδείχθηκε αρχηγός των δημοκρατικών.
 |
| Χρονογραμμή που περιλαμβάνει τα σπουδαιότερα γεγονότα της Πεντηκονταετίας, δηλαδή των 50 χρόνων που μεσολάβησαν από το τέλος των Μηδικών μέχρι το ξέσπασμα του Πελοποννησιακού πολέμου [πηγή: Αρχαία Ιστορία, σελ. 88 (Εκπαίδευση Μουσουλμανοπαίδων)] |
- ο Κίμων επέστρεψε, ανέλαβε δράση εναντίον των Περσών, αλλά πέθανε στην πολιορκία του Κιτίου (450 π.Χ.).
- Καλλίειος (ή Κιμώνειος) ειρήνη: μετά την ήττα τους στη Σαλαμίνα της Κύπρου οι Πέρσες υποχρεώθηκαν να συνάψουν ειρήνη με την Αθήνα και να αναγνωρίσουν την ανεξαρτησία των ελληνικών πόλεων της Μικρασίας.
- τριακουντούτεις σπονδαί: ο Περικλής το 445 π.Χ. έκλεισε ειρήνη με τους Σπαρτιάτες για 30 χρόνια.
(ε) λειτουργίες (δαπάνες για στρατιωτικούς και θρησκευτικούς σκοπούς): χορηγία, τριηραρχία, αρχιθεωρία, εστίαση, γυμνασιαρχία.
- ο οικονομικοπολιτικός ανταγωνισμός Αθήνας και Σπάρτης και των συμμάχων τους. [εδώ ένας ωραίος διαδραστικός χάρτης με τις συμμαχίες]
- η καταγωγή των πληθυσμών: οι Αθηναίοι ήταν Ίωνες, ενώ οι Σπαρτιάτες Δωριείς.
- η προσπάθεια της Αθήνας να κυριαρχήσει στον ελληνικό χώρο.
- Αρχιδάμειος πόλεμος (431-421)
- Σικελική εκστρατεία (415-413)
- Δεκελεικός ή Ιωνικός πόλεμος (413-404)
- νίκη των Σπαρτιατών (404): η Σπάρτη είναι πλέον η ηγεμονική δύναμη στον ελληνικό χώρο.
- ανυπολόγιστες υλικές καταστροφές σε πολλές ελληνικές πόλεις.
- κρίση του ελληνικού κόσμου.
- ανάμειξη των Περσών στα ελληνικά πράγματα.
❧
- τα παράλια της Μ. Ασίας και η Κύπρος δόθηκαν στους Πέρσες,
- οι υπόλοιπες ελληνικές πόλεις κηρύχθηκαν αυτόνομες (εκτός από την Ίμβρο, τη Λήμνο και τη Σκύρο, που παρέμειναν στους Αθηναίους),
- οι Σπαρτιάτες ορίστηκαν υπεύθυνοι για την τήρηση της ειρήνης.
- Θηβαϊκή ηγεμονία (371 Λεύκτρα, 362 Μαντίνεια).
 |
| Ο ελληνικός χώρος την εποχή της Θηβαϊκής ηγεμονίας (371-362 π.Χ.) |
- στον Ευαγόρα της Σαλαμίνας της Κύπρου,
- στον Ιάσονα, τύραννο των Φερών της Μαγνησίας,
- στον Διονύσιο Α', τύραννο των Συρακουσών,
- στον Φίλιππο Β' της Μακεδονίας.
 |
| Ο ρήτορας Ισοκράτης (436-338 π.Χ.) |
 |
| Ασημένιο τετράδραχμο του Φιλίππου |
2ο στάδιο: επέμβαση στην κεντρική και νότια Ελλάδα (το 338 νικά τους νότιους Έλληνες στη Χαιρώνεια). Ακολουθεί το συνέδριο της Κορίνθου (337).
- απαγορεύτηκαν οι συγκρούσεις μεταξύ των ελληνικών πόλεων·
- προστατεύτηκε η ελεύθερη ναυσιπλοΐα και καταδικάστηκε η πειρατεία·
- ιδρύθηκε πανελλήνια συμμαχία, αμυντική και επιθετική, με ισόβιο αρχηγό τον Φίλιππο Β'. Μετά τη δολοφονία του Φιλίππου Β' (336 π.Χ.), οι ελληνικές πόλεις-κράτη έδωσαν τον ίδιο όρκο στον γιο του και νέο ηγέτη της συμμαχίας Αλέξανδρο.
 |
| Το βασίλειο της Μακεδονίας (με σκούρο πορτοκαλί χρώμα) αμέσως μετά το θάνατο του Φιλίππου Β΄ (336 π.Χ.) |
1η φάση
|
2η φάση
|
3η φάση
|
334
μάχη στον Γρανικό, κυριαρχία στη Μ. Ασία.
333
μάχη στην Ισσό. Κατάκτηση Φοινίκης και Παλαιστίνης.
331
Κατάκτηση Αιγύπτου. Ίδρυση Αλεξάνδρειας.
|
331
κατάλυση περσικού κράτους (μάχη στα Γαυγάμηλα).
330
κατακτά τις ανατολικές επαρχίες του περσικού κράτους.
|
326
νίκη εναντίον του βασιλιά Πώρου· πορεία ως τον Ύφαση ποταμό.
323
επιστροφή στη Βαβυλώνα και θάνατος.
|
| Στον στρατιωτικό τομέα | ήταν προικισμένος στρατηγός, όχι μόνο γιατί κατέκτησε τεράστιες εκτάσεις, αλλά και γιατί μπορούσε να εφαρμόσει το κατάλληλο σχέδιο ανάλογα με τον αντίπαλο. |
| Στον οικονομικό τομέα | - απάλλαξε τους σατράπες από τη συλλογή φόρων και τη διαχείριση δημόσιου χρήματος, - δημιούργησε ενιαίο νομισματικό σύστημα στην αυτοκρατορία. |
| Στον πολιτικό τομέα | - έδειξε ανοχή στους κατακτημένους λαούς, - επιδίωξε την ανάμειξη ελληνικού και ασιατικού κόσμου, - εφάρμοσε μεικτή διοίκηση: διατήρησε τις σατραπείες και ανέθεσε τη διοίκηση τόσο σε Έλληνες όσο και σε Πέρσες. |
| Στον πολιτιστικό τομέα | - κατάφερε τη διάδοση ελληνικού πολιτισμού, - ίδρυσε πολλές πόλεις μερικές από τις οποίες ακμάζουν ακόμη και σήμερα (π.χ. Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου), - ενθάρρυνε τις εξερευνήσεις, - μετά την εκστρατεία του άρχισε η ανάμειξη πολιτισμικών στοιχείων και η ανάδυση ενός νέου κόσμου: του ελληνιστικού. |
 |
| Η αυτοκρατορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου |
Ο πολιτισμός
1. Στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον πολιτισμό του 5ου αιώνα
- πνευματικά και καλλιτεχνικά επιτεύγματα (φιλοσοφία, ιστοριογραφία, ποίηση, θέατρο, ρητορική, επιστήμες),
- περιφρόνηση της χειρωνακτικής εργασίας,
- ενασχόληση με τα κοινά,
- διασκέδαση (συμπόσια, δραματικοί αγώνες κλπ.),
- δημόσιες τελετές (γάμος, ταφή κλπ.)
2. Η Αθήνα του 5ου αιώνα (χρυσός αιώνας του Περικλή)
Η σημαντικότερη πόλη από άποψη πολιτιστικής ανάπτυξης είναι η Αθήνα:
- τη χαρακτηρίζει ευημερία και υψηλή ποιότητα ζωής,
- συγκεντρώνει πνευματικούς ανθρώπους και καλλιτέχνες,
- ολοκληρώνονται εμβληματικά οικοδομήματα στην Ακρόπολη,
- τελούνται λαμπρές εκδηλώσεις όπως: Παναθήναια, Διονυσιακές γιορτές (θεατρικοί αγώνες), Ελευσίνια Μυστήρια.
Θουκυδίδης, Επιτάφιος (Ιστορία, Β΄, 40-41)
Αγαπούμε το ωραίο, αλλά μένουμε απλοί και φιλοσοφούμε χωρίς να είμαστε νωθροί. Τον πλούτο μας τον έχομε για να τον χρησιμοποιούμε σε έργα και όχι για να τον καυχιόμαστε. Δεν θεωρούμε ντροπή τη φτώχεια. Ντροπή είναι να μην την αποφεύγει κανείς δουλεύοντας. Οι ίδιοι, εμείς, φροντίζομε και τις ιδιωτικές μας υποθέσεις και τα δημόσια πράγματα κι ενώ ο καθένας μας φροντίζει τις δουλειές του, τούτο δεν μας εμποδίζει να κατέχομε και τα πολιτικά. Μόνο εμείς θεωρούμε πως είναι όχι μόνον αδιάφορος, αλλά και άχρηστος εκείνος που δεν ενδιαφέρεται στα πολιτικά. Εμείς οι ίδιοι κρίνομε και αποφασίζομε για τα ζητήματά μας και θεωρούμε πως ο λόγος δεν βλάφτει το έργο. Αντίθετα, πιστεύομε πως βλαβερό είναι το να αποφασίζει κανείς χωρίς να έχει φωτιστεί. Διαφέρομε από τους άλλους και σε τούτο. Είμαστε τολμηροί, κι όμως ζυγίζομε καλά την κάθε επιχείρησή μας, ενώ τους άλλους η άγνοια τους κάνει θρασείς κι η γνώση αναποφάσιστους. Εκείνοι πρέπει να κρίνονται γενναιότεροι, όσοι ξέρουν καλά ποιο είναι το ευχάριστο και ποιο το φοβερό κι όμως δεν προσπαθούν ν᾽αποφύγουν τον κίνδυνο. Και στην διάθεσή μας απέναντι στους ξένους διαφέρομε απ᾽ τους πολλούς, γιατί αποκτούμε φίλους ευεργετώντας τους και όχι περιμένοντας απ᾽ αυτούς κάποιο καλό. Η φιλία του ευεργέτη είναι πιο σταθερή, γιατί προσπαθεί να διατηρήσει τον δεσμό του με τον άλλο, ενώ εκείνος που χρωστάει χάρη είναι λιγότερο πρόθυμος, θεωρώντας την ευγνωμοσύνη του σαν χρέος κι όχι σαν αίσθημα. Μόνοι εμείς σκορπούμε απλόχερα τις ευεργεσίες μας, όχι από συμφεροντολογικούς υπολογισμούς, αλλά από φιλελεύθερη γενναιοδωρία.
»Με μια λέξη, τολμώ να το πω, η Αθήνα είναι ο δάσκαλος των Ελλήνων […] Ότι αυτό που λέω δεν είναι ρητορικός κομπασμός, αλλά η αλήθεια η πραγματική, το δείχνει η δύναμη της πολιτείας […] Την δύναμή μας δεν την αποκτήσαμε με άσημες, αλλά με λαμπρές πράξεις και γι᾽ αυτό μας θαυμάζουν και θα μας θαυμάζουν πάντα, χωρίς να έχομε ανάγκη από έναν Όμηρο για να τραγουδήσει τις πράξεις μας ούτε από κανέναν άλλο ποιητή που θα μάγευε προσωρινά με τα ωραία του λόγια, αλλά θα ᾽ρχόταν αργότερα η γνώση της αλήθειας να μας ζημιώσει. Η τόλμη μας ανάγκασε την πάσα γη και θάλασσα να μας ανοίξουνε το διάβα και παντού εστήσαμε μνημεία αθάνατα για τα καλά ή τα κακά που μας έτυχαν.
μετάφραση Άγγελου Σ. Βλάχου. Θουκυδίδου Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου. Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της “Εστίας” Ι.Δ. Κολλάρου & Σιας.
3. Φιλοσοφία
- Στόχοι της φιλοσοφικής δραστηριότητας:
(α) μελέτη της ανθρώπινης συμπεριφοράς, με σκοπό τη βελτίωση της ανθρώπινης ζωής.
(β) προσπάθεια ερμηνείας των φαινομένων με βάση τη λογική (ορθολογισμός) και όχι τους μύθους ή τη δράση υπερφυσικών δυνάμεων (θεών κλπ.).
- Σημαντικότεροι φιλόσοφοι: Σωκράτης, Πλάτων, Αριστοτέλης.
4. Ιστοριογραφία:
|
|
Περιεχόμενο |
|
Ηρόδοτος (περ.484-430) |
Του οφείλουμε -ανάμεσα στα άλλα- την ιστορία των Περσικών πολέμων. Xαρακτηρίστηκε πατέρας της ιστορίας. |
|
Θουκυδίδης (περ.460-399) |
Συνέγραψε ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου με μέθοδο που μπορεί να θεωρηθεί επιστημονική. |
|
Ξενοφώντας (περ.430-354) |
Συνεχίζει και ολοκληρώνει την εξιστόρηση του Πελοποννησιακού πολέμου. Γράφει ελληνική ιστορία μέχρι τη μάχη της Μαντίνειας (362 π.Χ.) |
5. Ρητορική:
|
|
Περιεχόμενο |
|
Λυσίας (445-380) |
Διακρίθηκε στη συγγραφή δικανικών λόγων (εκφωνούνταν στα δικαστήρια) |
|
Ισοκράτης (436-338) |
Διακρίθηκε στη συγγραφή πανηγυρικών λόγων (εκφωνούνταν ένας γιορτές) |
|
Δημοσθένης (384-322) |
Διακρίθηκε στη συγγραφή πολιτικών λόγων (εκφωνούνταν στην εκκλησία του δήμου) |
Ισοκράτης, Πανηγυρικός 1-2
Πολλές φορές απόρησα με αυτούς που καθιέρωσαν τις θρησκευτικές γιορτές και οργάνωσαν τους αθλητικούς αγώνες: Έκριναν άξιες για τόσο μεγάλα έπαθλα τις ικανότητες του σώματος, ενώ αυτούς που κοπίασαν προσωπικά για το κοινό καλό και καλλιέργησαν έτσι τον ψυχικό τους κόσμο ώστε να είναι σε θέση να ωφελήσει και τους άλλους, σ᾽ αυτούς δεν έδωσαν καμιά τιμητική διάκριση. Και όμως το σωστό θα ήταν γι᾽ αυτούς κυρίως να νοιαστούν· γιατί δυο φορές τόση δύναμη και αν αποχτήσουν οι αθλητές, οι άλλοι δε θα είχαν να κερδίσουν τίποτα παραπάνω· αντίθετα, και ένας μονάχα άνθρωπος αν σκεφτεί σωστά, όλοι θα ήταν δυνατό να ωφεληθούν, όσοι θα ήθελαν να γευτούν τη γνώση εκείνου.
μετάφραση Στέλλας Μπαζάκου – Μαραγκουδάκη, Ισοκράτης, Πανηγυρικός, Φίλιππος.
Αθήνα: ΟΕΔΒ 1967.
6. Δραματική ποίηση:
|
|
Θεματολογία |
|
Αισχύλος (525-455) |
Στα δράματά του έδωσε όγκο και μεγαλοπρέπεια· πρωταγωνιστές είναι κυρίως θεοί, ήρωες, βασιλιάδες. Έγραψε 90 έργα· σώζονται 7. Χαρακτηρίστηκε πατέρας της τραγωδίας. |
|
Σοφοκλής (496-406) |
Τόνισε την αιωνιότητα των θεϊκών νόμων και την αδυναμία/τραγικότητα της ανθρώπινης μοίρας. Έγραψε 120 έργα, αλλά σώζονται μόνο 7. |
|
Ευριπίδης (485-406) |
Εισήγαγε καινοτομίες, όπως ο από μηχανής θεός. Έγραψε τουλάχιστον 88 έργα, αλλά σώζονται 18. Χαρακτηρίστηκε από σκηνής φιλόσοφος. |
7. Επιστήμη:
(α) Μέτων (αστρονόμος και μαθηματικός)
(β) Ιππόδαμος (πολεοδόμος)
(γ) Ιπποκράτης (γιατρός)
Ο Μέτων από την Αθήνα ήταν αστρονόμος και γεωμέτρης. Συσχετίζοντας τις ηλιακές περιόδους με τους σεληνιακούς μήνες πρότεινε ένα σημαντικά βελτιωμένο ημερολόγιο, που όμως δεν ξέρουμε αν ποτέ εφαρμόστηκε. Στην κωμωδία του Όρνιθες ο Αριστοφάνης τον παρουσίασε ως ξιπασμένο πολεοδόμο να δίνει «γεωμετρώντας τον αέρα» λύση στο πολυσυζητημένο πρόβλημα του τετραγωνισμού του κύκλου.
Φ. Κακριδής, Αρχαία Ελληνική Γραμματολογία, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, 2005, σελ.162
Ο ιπποκρατικός όρκος διατυπώθηκε το δεύτερο μισό του 4ου π.Χ. αιώνα, το περιεχόμενο του όμως συμπυκνώνει ολόκληρη την πρώιμη ιατρική δεοντολογία, όπως θα ονομάζαμε σήμερα τους κανόνες της ορθής συμπεριφοράς των γιατρών: την εχεμύθεια, την υποχρέωση να ωφελούν όσο μπορούν περισσότερο τους ασθενείς όλους, τη δέσμευση να μη χορηγούν θανάσιμα φάρμακα κλπ. Τον ίδιο όρκο, με ορισμένες αναπροσαρμογές, δίνουν και σήμερα σε όλο τον κόσμο, πριν ασκήσουν το επάγγελμα τους, οι απόφοιτοι των ιατρικών σχολών.
Φ. Κακριδής, Αρχαία Ελληνική Γραμματολογία, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, 2005, σελ.166
[διαβάστε τα παραπάνω αποσπάσματα αλλά και περισσότερες πληροφορίες για τις επιστήμες κατά την Κλασική εποχή στο βιβλίο του Φάνη Κακριδή Αρχαία Ελληνική Γραμματολογία (ιστότοπος Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα)]
- Πόσο σπουδαίoς ήταν ο Φειδίας για την αρχαία Αθήνα; - ένα podcast από τη LiFO TV.
- Ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος; Οι φιλόλογοι-ιστορικοί Ήρκος και Στάντης Αποστολίδης μιλούν για τον αήττητο στρατηγό (εκπομπή «Στα Άκρα», ΕΡΤ2).
- Χαιρώνεια: Η μάχη που γέννησε τον σύγχρονο άνθρωπο - ένα podcast από τη LiFO TV.
- Η άλλη αδερφή του Μεγκάλεξ, η τσαούσα - ακούστε ένα ενδιαφέρον podcast από τον Archaeostoryteller για την Κυνάνη, την όχι και τόσο γνωστή ετεροθαλή αδελφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου