Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ λυκείου (4) - Παιδεία – Εκπαίδευση – Αγωγή: υλικό για την κατανόηση των εννοιών και κείμενα

Παιδεία – Εκπαίδευση – Αγωγή

Προσέγγιση των εννοιών

Παιδεία ονομάζεται (α) η πνευματική καλλιέργεια, η μόρφωση του ατόμου, (β) η εκπαίδευση ως θεσμός του κράτους και (γ) το εκπαιδευτικό σύστημα μιας χώρας.

Εκπαίδευση καλείται η καλλιέργεια, με συστηματική διδασκαλία και άσκηση σε ειδικά συνήθως ιδρύματα, των διανοητικών και σωματικών ικανοτήτων και δεξιοτήτων του ατόμου, με σκοπό: (α) την ευρύτερη εγκυκλοπαιδική μόρφωση, (β) την διαμόρφωση υγιούς προσωπικότητας και (γ) την απόκτηση των απαραίτητων γνώσεων για την άσκηση επαγγελματικών ή άλλων δραστηριοτήτων.

Με τον όρο αγωγή νοείται ένα σύνολο από οργανωμένες ενέργειες που γίνονται με σκοπό την ψυχική, πνευματική και σωματική διάπλαση του ανθρώπου, ιδίως του νέου.

Η λειτουργία της παιδείας εξυπηρετείται από θεσμούς (οικογένεια, κοινωνικό περιβάλλον, εκπαίδευση, ΜΜΕ, πολιτεία, εκκλησία κλπ.) που μεταβιβάζουν πληροφορίες, γνώσεις, αρχές-αξίες, προβάλλουν πρότυπα και επηρεάζουν καταλυτικά τα παιδιά και τους νέους.

Η εκπαίδευση στις μέρες μας είναι ο σημαντικότερος φορέας παιδείας, καθώς παρέχει επιλεγμένη και ιεραρχημένη γνώση (πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια, τριτοβάθμια εκπαίδευση) σε καθορισμένο χρόνο, διαθέτει ειδικευμένο προσωπικό και στηρίζεται σε αποτελεσματικές μεθόδους διαπαιδαγώγησης.
Σχετικές πληροφορίες για τις έννοιες θα βρείτε και σε αυτήν την ανάρτηση. 

Προϋποθέσεις απόκτησης παιδείας

• Διάθεση για μόρφωση. Συνεχής και συστηματική προσπάθεια.
• Ενδιαφέρον - υποστήριξη από την οικογένεια.
• Παροχή σύγχρονης γνώσης από όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Επαρκής υλικοτεχνική υποδομή της εκπαίδευσης. Καταρτισμένοι εκπαιδευτικοί με σύγχρονη παιδαγωγική αντίληψη.
• Συνειδητοποίηση της σημασίας της παιδείας από την κοινωνία.
• Πλούσια καλλιτεχνική δραστηριότητα: πολιτιστικές εκδηλώσεις στα πλαίσια της κοινωνικής ζωής.
• Έγκυρη ενημέρωση και ποιοτική ψυχαγωγία από τα ΜΜΕ.

Προϋποθέσεις της αποτελεσματικής εκπαίδευσης 

• Να υπάρχουν κατάλληλες υποδομές (κτήρια, εργαστήρια, τεχνολογικός εξοπλισμός, βιβλιοθήκες κλπ.)
• Να είναι γενική και να επιτρέπει σε όλους να αναπτύξουν τις ικανότητές τους.
• Να παρέχει σύγχρονη και ποιοτική μόρφωση.
• Να ετοιμάζει ολοκληρωμένες προσωπικότητες και υπεύθυνους και ενεργούς πολίτες, καλλιεργώντας βασικές αξίες, όπως τον σεβασμό, την αλληλεγγύη, την ισότητα, την υπευθυνότητα, τη δικαιοσύνη κλπ.
• Να ενθαρρύνει τη συμμετοχή όλων των μαθητών και μαθητριών.
• Να παρέχεται από επιστημονικά και παιδαγωγικά καταρτισμένο προσωπικό.

 Ο ρόλος της Εκπαίδευσης στη σύγχρονη κοινωνία

• Αποσκοπεί στη διεύρυνση των νοητικών δυνατοτήτων, τον εξευγενισμό του εσωτερικού κόσμου, την ενεργοποίηση της φαντασίας, την καλλιέργεια της κριτικής ικανότητας και την ενίσχυση της βούλησης του ατόμου.
• Απελευθερώνει από προκαταλήψεις, προλήψεις και δεισιδαιμονίες και ενισχύει τον ορθολογισμό.
• Συντελεί στην δημιουργία ενός κώδικα ηθικής με αποτέλεσμα να ευνοείται η ειρηνική συμβίωση και ο περιορισμός των φαινομένων κοινωνικής παθογένειας (εγκληματικότητα, τοξικομανία, βία).
• Όταν εμπνέεται από τα ανθρωπιστικά ιδανικά, μεταβιβάζει στους νέους τις αξίες της ισότητας, του αλληλοσεβασμού, της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της ειρήνης, της δικαιοσύνης.
• Εξοικειώνει τον νέο με τους πολιτικούς θεσμούς και τους τρόπους συμμετοχής στα κοινά και, κατά συνέπεια, συντελεί στη διαμόρφωση πολιτικής συνείδησης.
• Προάγει την κοινωνικότητα, διαμορφώνοντας ευνοϊκό κλίμα στον τομέα των διαπροσωπικών σχέσεων.
• Προχωρά στον συνδυασμό της παράδοσης και των επιστημονικών και τεχνολογικών επιτευγμάτων του παρόντος, δίνοντας στη νέα γενιά τη δυνατότητα να θέσει τις βάσεις για τη δημιουργία ενός πολιτισμού απαλλαγμένου τόσο από την προγονοπληξία, όσο και από την τυφλή μίμηση ξένων στοιχείων.
• Παρέχει τις προϋποθέσεις για επαγγελματική αποκατάσταση.
• Όταν συνδέεται με την αγορά εργασίας, συμβάλλει στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας και την άνοδο του βιοτικού επιπέδου.

❧ 

 

 

Νέες τεχνολογίες στην εκπαίδευση – Ψηφιακό σχολείο

Παρακάτω επιχειρείται μια πρώτη προσέγγιση των πλεονεκτημάτων και των μειονεκτημάτων της χρήσης νέων τεχνολογιών στην εκπαίδευση, καθώς και των απαραίτητων προπαρασκευαστικών ενεργειών που πρέπει να γίνουν για την αποδοτική λειτουργία της προσπάθειας: 

Θετικές πλευρές

Αρνητικές πλευρές

- ελκυστικός τρόπος μάθησης και μελέτης. - αυξάνεται το ενδιαφέρον των μαθητών που δεν ελκύονται από τις παραδοσιακές μεθόδους ⟶ πλατύτερη συμμετοχή στο μάθημα. - αποτελεσματικότερη παρουσίαση της ύλης, π.χ. πειράματα σε εξέλιξη, περιήγηση σε τόπους, ποικιλία χαρτών κλπ. - δυνατότητα πρόσβασης σε πολλά βιβλία (είτε στο διαδίκτυο είτε αποθηκευμένα στον υπολογιστή)· αυτόματη δημιουργία on-line βιβλιοθήκης σε κάθε σχολείο. - πλούτος πηγών για τα μαθήματα (οπτικοακουστικό υλικό κλπ.). - ψηφιακή υποστηρικτική διδασκαλία (βιντεοσκοπημένες πρότυπες διδασκαλίες, on-line διαγωνίσματα, πρόσθετο υλικό για κάθε θέμα κλπ.). - επικοινωνία με τους καθηγητές ακόμη και το απόγευμα· καθοδήγηση μέσω ηλεκτρονικών μηνυμάτων ή ακόμα και τηλεδιασκέψεων. - ευκολότερη εκπόνηση και παρουσίαση εργασιών. - δυνατότητα on-line συνεργασίας ακόμη και με μαθητές από άλλα σχολεία. - μείωση δαπανών για την εκτύπωση και διανομή σχολικών βιβλίων, αφού όλα θα υπάρχουν ηλεκτρονικά, ενώ κάποια δεν θα χρειάζεται να εκτυπώνονται για όλους (π.χ. λεξικά). - ταχύτερη διεκπεραίωση του διοικητικού έργου: απουσίες, ενημέρωση γονέων, αποτύπωση της λειτουργίας του σχολείου. - η απόκτηση γνώσης γίνεται ευκολότερη. κλπ.

- στις αρχές τουλάχιστο, ίσως υπάρξουν αντιδράσεις, γατί οι μαθητές και οι γονείς, επηρεασμένοι από το παραδοσιακό μοντέλο διδασκαλίας, θα το αντιμετωπίζουν τη χρήση νέων τεχνολογιών σαν παιχνίδι κι όχι ως εργαλείο μάθησης. - μπορεί να υποκαταστήσει το βιβλίο που μέχρι σήμερα είναι (και θα παραμείνει) αναντικατάστατο ως εργαλείο μάθησης και ψυχαγωγίας. - θα εθίσει τα παιδιά στη χρήση υπολογιστών και διαδικτύου. - υψηλό κόστος [ανάγκες για μηχανήματα τελευταίας τεχνολογίας, συντήρηση του εξοπλισμού, νέος εξοπλισμός σε κάθε αίθουσα (π.χ. προτζέκτορες, διαδραστικοί πίνακες κλπ.), συνεχείς επιμορφώσεις προσωπικού].  κλπ.

Απαραίτητες προπαρασκευαστικές ενέργειες:

- επιμόρφωση εκπαιδευτικών.

- ενημέρωση γονέων και μαθητών.

- κατάλληλη διαμόρφωση των αιθουσών.

- κατάλληλες και δοκιμασμένες υποδομές (ψηφιακά δίκτυα, ηλεκτρολογικές εγκαταστάσεις κλπ.).

- πρόβλεψη για αποκλεισμό από το ηλεκτρονικό σύστημα ιστοσελίδων ακατάλληλων για το εκπαιδευτικό πρόγραμμα.

- αξιολόγηση του προγράμματος.

κλπ.

 

❧

Μέση εκπαίδευση: προβλήματα και προτάσεις βελτίωσης

Αδυναμίες - αναχρονιστικές μέθοδοι διδασκαλίας· συχνές αλλαγές στα προγράμματα σπουδών και στις πανελλήνιες εξετάσεις. - μειωμένη συμμετοχή του μαθητή στη μαθησιακή διαδικασία. - πολλές ώρες διδασκαλίας. - πολλά αντικείμενα, εκτεταμένη ύλη. - παλαιά και ακατάλληλα συνήθως κτήρια. - ελλιπής εξοπλισμός. - μεγάλος αριθμός μαθητών ανά τμήμα. - έλλειψη οργανωμένων βιβλιοθηκών· αδυναμία πρόσβασης σε αυτές εκτός ωραρίου διδασκαλίας. - ακατάλληλα σχολικά εγχειρίδια. - αξιολόγηση μόνο της επίδοσης. - ορισμένοι κλάδοι διδάσκουν πολλά αντικείμενα (π.χ. φιλόλογοι)· προβληματική η επιμόρφωση του διδακτικού προσωπικού. - υποβαθμισμένος ο θεσμός των μαθητικών κοινοτήτων. - αναποτελεσματικός επαγγελματικός προσανατολισμός. - υποβαθμισμένη τεχνική-επαγγελματική εκπαίδευση. - υποβαθμισμένος ο θεσμός των εκπαιδευτικών εκδρομών.

Αντιμετώπιση - σύγχρονες μαθητοκεντρικές μέθοδοι: χρήση οπτικοακουστικού υλικού· δημιουργία σύγχρονων προγραμμάτων σπουδών που δεν θα αλλάζουν συχνά. - περιορισμός ωρών και αντικειμένων στα απολύτως απαραίτητα, ώστε να επιτυγχάνεται καλύτερη εμπέδωση της ύλης. - πρόγραμμα εντατικής οικοδόμησης σύγχρονων κι κατάλληλα εξοπλισμένων σχολείων. Τακτική ανανέωση και συντήρηση του εξοπλισμού. - μείωση του αριθμού μαθητών ανά τμήμα για αποδοτικότερη διδασκαλία. - βιβλιοθήκες σε όλα τα σχολεία· χρήσιμο θα ήταν αν μπορούσε να εξασφαλιστεί η λειτουργία τους και τις απογευματινές ώρες. - αντικατάσταση με νέα, δοκιμασμένα εγχειρίδια· να αποφεύγονται οι συχνές αλλαγές βιβλίων. - σφαιρικότερη αξιολόγηση. - ρύθμιση των αναθέσεων ανάλογα με τις σπουδές καθενός· τακτικά επιμορφωτικά προγράμματα. - ελάχιστη η συμβολή τους στην εύρυθμη λειτουργία του σχολείου· αντικατάστασή τους με πιο συναφείς προς τον εκπαιδευτικό σκοπό θεσμούς, όπως καλλιτεχνικές/θεατρικές ομάδες, λέσχες ανάγνωσης, αθλητικές σχολικές ομάδες κλπ.

  

 

❧

 

Τρόποι αντιμετώπισης αδιεξόδων ανώτατης εκπαίδευσης

• Περιορισμός εισακτέων.
• Ρύθμιση των αναγκών χρηματοδότησης.
• Παροχή κινήτρων στους πτυχιούχους, ώστε να στηρίξουν τις ευαίσθητες περιοχές: ενίσχυση ιδιωτικής πρωτοβουλίας/επιχειρηματικής δραστηριότητας, ιδίως στις παραμεθόριες περιοχές (όσοι τυχόν σπουδάσουν στα αστικά κέντρα να επιστρέψουν στις ιδιαίτερες πατρίδες ⟶ αντιμετώπιση αστυφιλίας, ανάπτυξη παραμεθορίου).
• Διαφάνεια στην επιλογή των ικανότερων διδακτόρων, που θα ετοιμάσουν τους νέους επιστήμονες και θα εξυγιάνουν το χώρο της ανώτατης παιδείας.
• Ίδρυση νέων ΑΕΙ – ΤΕΙ ύστερα από προσεκτικό προγραμματισμό και όχι τόσο για κοινωνικούς/πολιτικούς λόγους (ενίσχυση τοπικής οικονομίας κλπ.).
• Άμεση ενίσχυση ερευνητικών προγραμμάτων· ίδρυση και οργάνωση ερευνητικών κέντρων με συγκεκριμένους στόχους ύστερα από τις σχετικές εισηγήσεις των ειδικών· εργασία βάσει χρονοδιαγραμμάτων.
• ΣΕΠ, υπεύθυνη ενημέρωση (ΜΜΕ, τοπικοί/κρατικοί φορείς) των οικογενειών/της κοινωνίας για τους στόχους της ανώτατης παιδείας (στον άξονα παιδεία= πρωτίστως καλλιέργεια και όχι απαραίτητα εργασία) και τις προοπτικές των διαφόρων επαγγελμάτων.
• Κατάρριψη του μύθου περί κατωτερότητας της χειρωνακτικής εργασίας (ΜΜΕ, τοπικοί/ κρατικοί φορείς, πνευματικοί άνθρωποι)· επιλογή του καταλληλότερου επαγγέλματος.
• Ενίσχυση της θέσης της επαγγελματικής εκπαίδευσης.

Ιδιωτικά ΑΕΙ

Στη συνέχεια παρατίθεται υλικό για έναν πρώτο προβληματισμό αναφορικά με το ζήτημα που απασχολεί -σε θεωρητικό προς το παρόν επίπεδο, αλλά πιθανόν και ως πραγματικότητα σε λίγα χρόνια- την ελληνική κοινωνία. Σε κάθε περίπτωση, πρώτη προτεραιότητα θα έπρεπε να είναι η προσεκτική οργάνωση του θεσμικού πλαισίου λειτουργίας των ιδιωτικών (ή μη κρατικών, όπως συνηθίζουν να τα αποκαλούν οι εμπλεκόμενοι) πανεπιστημίων, οπωσδήποτε προσαρμοσμένου κυρίως στις ανάγκες και στην πραγματικότητα της νεοελληνικής κοινωνίας.

Θετικά:

• Αποφυγή του μονοπωλίου των δημοσίων πανεπιστημίων στο χώρο της ανώτατης εκπαίδευσης.
• Οργάνωση σύμφωνα με τα δοκιμασμένα και αποτελεσματικά δυτικοευρωπαϊκά πρότυπα.
• Ο ανταγωνισμός θα επηρεάσει θετικά το επίπεδο σπουδών και την ερευνητική δραστηριότητα.
• Οικονομικότερες σπουδές για όσους το επιλέξουν (συνάλλαγμα).
• Λιγότερο άγχος για τους υποψηφίους.
• Αλλαγές στον τρόπο εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.
• Απορρόφηση αποτυχόντων στις γενικές εξετάσεις υπό προϋποθέσεις (π.χ. βαθμός απολυτηρίου λυκείου, ενδιαφέρον για τις σπουδές κλπ.).
• Σπουδές για οποιονδήποτε ενδιαφερόμενο· αποφυγή των κατατακτηρίων εξετάσεων.

Αρνητικά:

• Υψηλό κόστος σπουδών ⟶ κοινωνικές διακρίσεις, εφόσον μόνο οι «κατέχοντες» θα μπορούν να αντεπεξέλθουν οικονομικά.
• Πιθανή αδιαφάνεια στην επιλογή εισακτέων.
• Προγράμματα σπουδών: αντίστοιχα των δημοσίων (καλύτερα ίσως;) ή προσαρμοσμένα στις απαιτήσεις σπουδαστών χαμηλού επιπέδου; (π.χ. τα βρετανικά πανεπιστήμια χορηγούν πτυχίο ύστερα από 3ετή κύκλο σπουδών, ενώ τα ελληνικά ύστερα από 4ετή).
• Πώς θα ρυθμιστεί η ισοτιμία πτυχίων των ιδιωτικών και των δημοσίων σε περίπτωση που παραμείνει ο θεσμός των πανελληνίων εξετάσεων;
• Αξιοπιστία: τρόπος χορήγησης των πτυχίων με αξιοκρατικές διαδικασίες ή με χαριστικές πρακτικές;
• Ενδεχόμενες «ανίερες» συμμαχίες ιδιωτικών πανεπιστημίων με τον επιχειρηματικό κόσμο, αποσκοπώντας στην απορρόφηση από την αγορά εργασίας μόνο των πτυχιούχων των ιδιωτικών ΑΕΙ.

 ❧

 

Κείμενα για ενημέρωση και άσκηση

Γεώργιος Μπαμπινιώτης, Τα εννιά κακά της Παιδείας μας

Το Βήμα, 5 Ιουλίου 2009

Ασχολούμενος πολλά χρόνια με την Παιδεία μας σε όλες τις βαθμίδες, τελευταία δε -λόγω τού Εθνικού Διαλόγου- περισσότερο εντατικά και σε μεγαλύτερη έκταση και βάθος, διαπιστώνω -όχι για πρώτη φορά ούτε καν πρώτος- ορισμένες έκδηλες αδυναμίες, που αν δεν αρθούν δεν θα μπορέσει ποτέ να ορθοποδήσει η Εκπαίδευσή μας. Θα αναφερθώ επιγραμματικά σ΄ αυτές, σε ό,τι θα μπορούσε να ονομασθεί «τα εννιά κακά τής Παιδείας μας», αφήνοντας για επόμενο κείμενό μου τους τρόπους αντιμετώπισής τους.

1. Έχουμε ένα εκπαιδευτικό σύστημα που δεν αξιολογείται! Δεν γνωρίζουμε δηλαδή με υπεύθυνο, επιστημονικό, συστηματικό και επαναλαμβανόμενο τρόπο τις αδυναμίες και τις δυνάμεις τού συστήματος με το οποίο μορφώνουμε τα παιδιά μας. Έτσι δεν μπορούμε να παρεμβαίνουμε διορθωτικά και να το βελτιώνουμε. Λειτουργούμε, κατά κανόνα, εμπειρικά. Το εκπαιδευτικό μας σύστημα βαδίζει από χρόνια σχεδόν με αυτόματο πιλότο!

2. Έχουμε τους εκπαιδευτικούς μας ανεπαρκώς καταρτιζομένους στα Πανεπιστήμιά μας και σπανίως επιμορφούμενους στην Εκπαίδευση. Δεν τους ετοιμάζουμε δηλαδή όσο και όπως πρέπει για εκπαιδευτικούς στα πανεπιστήμιά μας κι αφού μπουν στην Εκπαίδευση δεν υπάρχει τακτική, περιοδική, υποχρεωτική επιμόρφωση, κατάλληλα οργανωμένη και με παροχή κινήτρων. Ακατάρτιστος και ανεπιμόρφωτος εκπαιδευτικός (σε συνδυασμό με τις αδυναμίες τού εκπαιδευτικού μας συστήματος) δεν εγγυάται καμιά ποιότητα στην Παιδεία μας...

3. Έχουμε μια Τεχνική-Επαγγελματική Εκπαίδευση εκπαιδευτικά και κοινωνικά απαξιωμένη. Φαίνεται σαν να τη θεωρούμε κατάλληλη μόνο για παιδιά ενός κατώτερου Θεού! Αποτέλεσμα: η συσσώρευση υποψηφίων για σπουδές στα Πανεπιστήμια και, κατ΄ επέκταση, οι στρατιές ανέργων, υποαπασχολουμένων και υπαμειβομένων πτυχιούχων.

4. Έχουμε «πετύχει» μια γενικότερη κοινωνική απαξίωση τού δασκάλου. Η ελληνική κοινωνία δεν εμπιστεύεται τον δάσκαλο, όπως άλλωστε δεν εμπιστεύεται τον δικαστή, τον παπά, τον γιατρό, τον δημόσιο υπάλληλο κ.ά. Η αναξιοπιστία αυτή οδηγεί στην αναζήτηση όλο και περισσότερων δικλίδων ασφαλείας. Έτσι φτάσαμε σ΄ ένα αδιάβλητο μεν αλλά αναξιόπιστο και απάνθρωπο σύστημα εξετάσεων για τα πανεπιστήμια που από τη μια υπονόμευσε την έγκυρη φυσική αξιολόγηση τού μαθητή από τους δασκάλους του μέσα στο σχολείο κι από την άλλη μετέτρεψε το Λύκειο σε φροντιστήριο, χωρίς μάλιστα να εμπιστεύεται τη δουλειά που γίνεται σ΄ αυτό.

5. Έχουμε το φροντιστήριο να παίζει τον ρόλο τού Λυκείου και, στην πράξη, να υποκαθιστά το Σχολείο σε βαρύτητα, αξιοπιστία και φοίτηση. Από τη στιγμή που μια καίρια αυτοτελή μορφωτική βαθμίδα που ήταν το Λύκειο τη μετατρέψαμε σε προπαρασκευαστικό για τα Πανεπιστήμια σχολείο (χωρίς όμως να μετράει η φοίτηση και η επίδοση των μαθητών σ΄ αυτό!…), στρέψαμε τους μαθητές σ΄ ένα άλλο προπαρασκευαστικό «σχολείο», το φροντιστήριο, το οποίο -με όρους ιδιωτικής οικονομίας- λειτουργεί καλύτερα από το δημόσιο σχολείο και κατάφερε μάλιστα να γίνει και θεσμός!

6. Έχουμε ένα ξεπερασμένο εκπαιδευτικό σύστημα σχολείου, το οποίο απωθεί τους μαθητές (σχετική έρευνα έχει δείξει ότι οι μαθητές μας αισθάνονται αδιαφορία, καταπίεση, πλήξη έως απογοήτευση από το σχολείο!). Δεν αγαπούν οι μαθητές μας το σχολείο ούτε θέλουν να βρίσκονται σ΄ αυτό, γιατί πιστεύουν ότι όπως λειτουργεί δεν τους προσφέρει τίποτε ενδιαφέρον και σημαντικό για τη ζωή τους.

7. Έχουμε μεγάλες εκπαιδευτικές ανισότητες στη σχολική μας εκπαίδευση. Σχολεία χωρίς ή με εναλλασσόμενους δασκάλους, με εξαιρετικά ανόμοιες και αβοήθητες μαθητικές ομάδες, σχολεία διοικητικώς ανοργάνωτα και εκπαιδευτικώς ανυποστήρικτα. Σχολεία στο έλεος τού Θεού που λειτουργούν με τον πατριωτισμό κάποιων δασκάλων.

8. Έχουμε μια Πολιτεία που διαχρονικά στην Παιδεία και στον πολιτισμό δεν δίνει καμιά προτεραιότητα, όπως φαίνεται και από τα οικονομικά μεγέθη που διαθέτει στον Προϋπολογισμό. Παιδεία και πολιτισμός όχι μόνο έχουν διαχωρισθεί στη συνείδησή μας, αλλά έχουν υποβαθμισθεί θεσμικά, οικονομικά και κοινωνικά, με αποτέλεσμα να έχουν συσσωρευθεί με τον καιρό όγκοι προβλημάτων, τα οποία έχουν τελικά καταστεί και δυσεπίλυτα.

9. Έχουμε μια Παιδεία που, σε πολιτικό-κομματικό επίπεδο, είναι «πεδίο συγκρούσεων» αντί να αποτελεί «πεδίο συγκλίσεων». Σε όλες τις προηγμένες χώρες, αν υπάρχει ένα πεδίο που προχωρεί με σύγκλιση απόψεων, με συμπληρωματικότητα και με αμοιβαίες υποχωρήσεις, είναι η Παιδεία. Στη χώρα μας αποτελεί αντιθέτως πεδίο τεχνητού και αδικαιολόγητου κομματικού ανταγωνισμού, με ανυπολόγιστο κόστος για την ανάπτυξη τού τόπου σε όλα τα επίπεδα (κοινωνικό, οικονομικό, εθνικό).

Οι στρεβλώσεις, που πολύ αδρομερώς περιέγραψα, έχουν τόσο εδραιωθεί στη συνείδηση τού κόσμου, ώστε όταν μιλάς για μια δραστική συνολική αντιμετώπισή τους, σε κοιτούν ανήσυχα, ενίοτε τρομαγμένα, άλλοτε δύσπιστα, συχνά συγκαταβατικά, συμφωνώντας ωστόσο όλοι ανεξαιρέτως -να το πούμε κι αυτό- ότι είναι ανάγκη να γίνουν. Ενοχλεί ίσως όλους μας το ξεβόλεμα... Αλλά έχουμε άλλη διέξοδο ή άλλα περιθώρια;

Ο κ. Γεώργιος Μπαμπινιώτης είναι καθηγητής της Γλωσσολογίας, πρόεδρος του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού,

τέως πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών.

 ❧

Αντ. Kαρκαγιάννης, Άλλο εξετάσεις και άλλο διαγωνισμός με κλειστό νούμερο (διασκευή)

Καθημερινή, 1/2/2004

Ο διαγωνισμός διαφέρει ριζικά από τις εξετάσεις: ο διαγωνισμός μετράει τη γνώση ενός υποψηφίου σε σύγκριση με τη γνώση ενός άλλου και «διαπιστώνει» ανεπαίσθητες και πρακτικά μη μετρήσιμες διαφορές. Εκτός αυτού οι ίδιες «ποσοτικές» διαφορές διαπιστώνονται στο κατώτερο επίπεδο γνώσεων, καθώς και στο ανώτερο! Γι’ αυτό, στην τριτοβάθμια εκπαίδευση θα εισαχθεί ο ίδιος αριθμός υποψηφίων με «βάσεις» κοντά στο άριστα και με «βάσεις» κοντά στο 0. Οι εξετάσεις σκοπό έχουν να διαπιστώσουν αν ο υποψήφιος έχει τις γενικές γνώσεις για να παρακολουθήσει τα μαθήματα της σχολής για την οποία ενδιαφέρεται. Οι εξετάσεις είναι εκπαιδευτικό εργαλείο, εκπαιδευτική μέθοδος σε όλες τις βαθμίδες και είναι δουλειά των εκπαιδευτικών να διαμορφώσουν σε κάθε βαθμίδα το σύστημα των εξετάσεων ως μέθοδο προαγωγής. Ο διαγωνισμός με κλειστό νούμερο και με «βάσεις» είναι μέτρο εξωεκπαιδευτικό και αποβλέπει στη ρύθμιση της ζήτησης.

Αν καταργηθεί ο διαγωνισμός ως μέθοδος επιλογής ανακύπτει το ερώτημα τι θα γίνει με τη ζήτηση, πώς θα προσαρμοσθεί η ζήτηση στην προσφορά. Η ίδρυση νέων ΑΕI και ΤΕI και η διασπορά τους ανά την επικράτεια με αμφίβολα κριτήρια δεν στάθηκε ικανή να απορροφήσει τη συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση. Η πλεονάζουσα στράφηκε προς ξένα πανεπιστήμια (πώς οι αποτυχόντες στην Ελλάδα γίνονται δεκτοί σε ξένα μεγάλα πανεπιστήμια θα έπρεπε να απασχολήσει σοβαρά τους αρμοδίους), πολλά από τα οποία χαρακτηρίζονται ως «πανεπιστήμια ευκαιρίας». Άλλο ποσοστό πλεονάζουσας ζήτησης στρέφεται στα λεγόμενα εργαστήρια Ελευθέρων Σπουδών, τα οποία ισχυρίζονται ότι λειτουργούν ως παραρτήματα ξένων πανεπιστημίων. Άλλα από αυτά λειτουργούν αρκετά καλά και πράγματι ως παραρτήματα ξένων πανεπιστημίων και άλλα είναι της κακιάς ώρας κερδοσκοπικές επιχειρήσεις. Το βέβαιο είναι ότι κανείς δεν ελέγχει τη λειτουργία τους, ενώ συχνά υποτιθέμενος έλεγχος γίνεται με εμφανή κομματικά κριτήρια. Για τον ίδιο λόγο, για την απορρόφηση της ζήτησης (ή της ανεργίας;) ανέκυψε και το αίτημα ίδρυσης ιδιωτικών πανεπιστημίων, τα οποία τελικώς ορίσθηκαν ως μη κρατικά. Όμως, ανέκυψε και το άλλο πρόβλημα: του τρόπου αναγνώρισης πτυχίων.

Μέσα σ’ αυτόν τον κυκεώνα παράδοξων φαινομένων κάθε λογικός άνθρωπος θα αναρωτηθεί: είναι φυσιολογική η ζήτηση ανώτατης εκπαίδευσης; Η κοινωνία μπορεί να απορροφήσει τόσα και τέτοια (στο είδος, όχι στην ποιότητα) πτυχία;

Ασκήσεις:

1. Ποια είναι η δομή και ποιος ο τρόπος (ή τρόποι) ανάπτυξης της πρώτης παραγράφου; Τεκμηριώστε την απάντησή σας.

2. Να βρείτε συνώνυμα των παρακάτω λέξεων του κειμένου: μετράει, κατώτερο, μέθοδος, ανέκυψε, παράδοξων.

❧

Τζων Σπινκ, Τα παιδιά ως αναγνώστες (διασκευή)

Με ποιο τρόπο μπορεί το σωστό βιβλίο να φτάσει στο σωστό αναγνώστη; Η πιο κοινή απάντηση είναι: με δυσκολία. Θα πετύχουμε ευκολότερα το συνδυασμό, αν δεν σταθούμε αποκλειστικά και μόνο στην αποτίμηση της αναγνωστικής λειτουργίας του παιδιού αλλά και στην αναγνωσιμότητα των ίδιων των κειμένων.

Αναγνωσιμότητα είναι η αρετή ενός βιβλίου ή οποιουδήποτε τυπωμένου κειμένου. Αυτή ορίζεται ως «το συνολικό άθροισμα όλων εκείνων των στοιχείων τα οποία ενυπάρχουν σ’ ένα δεδομένο τυπωμένο υλικό που επηρεάζει την αποτελεσματικότητα της ανάγνωσης». Η αποτελεσματικότητα της ανάγνωσης εκφράζεται με το πόσο κατανοείται το περιεχόμενο ενός βιβλίου, πόσο γρήγορα διαβάζεται και πόσο ενδιαφέρον προκαλεί.

Έτσι, παράγοντες όπως ο τύπος των τυπογραφικών στοιχείων και ο σχεδιασμός του βιβλίου, σαφώς επηρεάζουν την αναγνωσιμότητά του. Στόχος της καλής τυπογραφίας δεν είναι να προκαλέσει το θαυμασμό, αλλά με τον τύπο των στοιχείων της και με άλλα χαρακτηριστικά της να διευκολύνει την ανάγνωση. Κατά τον ίδιο τρόπο ο σχεδιασμός του βιβλίου, η κατανομή του τυπωμένου μέρους των σελίδων του, τα διαστήματα ανάμεσα στους στίχους και τα περιθώρια πρέπει να είναι τέτοια, ώστε ο αναγνώστης να διαβάζει εύκολα, χωρίς να καταλαβαίνει πού οφείλεται αυτό.

Άλλες, ακόμη, τεχνικές λεπτομέρειες, όπως το κακής ποιότητας χαρτί, η άνιση κατανομή του μελανιού και γενικά η χαμηλής στάθμης παραγωγή του βιβλίου, επηρεάζουν την αναγνωσιμότητά του, τη διάθεση, δηλαδή, και τα κίνητρα του αναγνώστη να το διαβάσει. Ένα βιβλίο μπορεί να φαντάζει μωρουδίστικο εξαιτίας του σχήματος ή του μεγέθους των τυπογραφικών στοιχείων. Άλλο μπορεί να φαίνεται μη ελκυστικό λόγω του μήκους των στίχων του και της μονοτονίας της τυπογραφίας του κι άλλα μπορεί να φαίνονται «φτηνά» και ανάξια λόγου εξαιτίας λανθασμένων επιλογών για λόγους οικονομίας, όπως η κακή ποιότητα του χαρτιού ή ένα φτωχικό εξώφυλλο.

Άλλοι, επίσης, παράγοντες, οι οποίοι επηρεάζουν την αναγνωσιμότητα, είναι γλωσσικοί: η έκταση και το περίπλοκο λεξιλόγιο, οι σχοινοτενείς προτάσεις, η συγκεχυμένη διαδοχή και διάρθρωση των παραγράφων, των κεφαλαίων και όλου γενικά του βιβλίου.

Πολλά, βέβαια, εξαρτώνται από τη γλωσσική ικανότητα, την πνευματικότητα και εμπειρία του αναγνώστη και τις σχέσεις του με το συγγραφέα. Όπως λέει ένας συγγραφέας: η αναγνωσιμότητα του κειμένου είναι δυνατό να επηρεαστεί από το πόσο η εμπειρία και οι σκέψεις του συγγραφέα ανταποκρίνονται στις εμπειρίες και τις σκέψεις του αναγνώστη. Οι παράγοντες αυτοί σε σχέση με την ηλικία του αναγνώστη έχουν περιορισμένη σημασία, ωστόσο είναι έντονα καθοριστικοί στο ζήτημα αν θα συγκινηθεί ο αναγνώστης από το κείμενο ή θα το εγκαταλείψει.

Μολονότι η σύνδεση βιβλίου και αναγνώστη θεωρητικά είναι δυνατή, εντούτοις είναι περιορισμένης αξιοπιστίας. Αυτό οφείλεται στο κίνητρο του αναγνώστη και στην προσπάθεια που θα καταβάλει, όταν θελήσει να πάρει κάτι μέσα από ένα συγκεκριμένο βιβλίο ή περιοδικό. Ο αναγνώστης που θέλει να μάθει για τον αγαπημένο του ποδοσφαιριστή ή για την ομάδα του, για τον τραγουδιστή της αρεσκείας του, ή αναζητά πληροφορίες για μια κατασκευή ή για να βελτιωθεί σε  κάτι, θα εργαστεί με πολύ ζήλο για να το πετύχει. Ένα κείμενο το οποίο βρίσκεται στις αναγνωστικές δυνατότητες ενός ατόμου μπορεί να μην είναι ελκυστικό στην ανάγνωση, αν είναι ανιαρό, προβλέψιμο και δείχνει ασήμαντο.

Επομένως, μπορεί να υποστηριχθεί ότι η προσέλκυση των αναγνωστών είναι υπόθεση παροχής κινήτρων. Για να εξασφαλιστούν τα αποδοτικά κίνητρα, είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε και τα βιβλία και τους αναγνώστες. Έτσι, θα έχουμε απαντήσει στα ερωτήματα τι είναι κατάλληλο για ποιον και πώς η ανάγνωση θα αποβεί μια ευχάριστη και δημιουργική απασχόληση.

ΘΕΜΑΤΑ

Α. Να γράψετε μία περίληψη του κειμένου σε 100 – 120 λέξεις. [Μονάδες 25]

Β.1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, σύμφωνα με το κείμενο, τις παρακάτω διαπιστώσεις, γράφοντας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση, τη λέξη Σωστό, αν η πρόταση είναι σωστή, ή τη λέξη Λάθος, αν η πρόταση είναι λανθασμένη:

α. Η αναγνωσιμότητα ενός βιβλίου σχετίζεται με τη δημοτικότητά του.

β. Η άνετη ανάγνωση είναι ο σκοπός της καλής τυπογραφίας.

γ. Οι αναγνώστες προτιμούν βιβλία που ανταποκρίνονται στα βιώματα και στις ιδέες τους.

δ. Ο αναγνώστης δεν θα διαβάσει ένα βιβλίο που το κατανοεί αλλά δεν του φαίνεται ενδιαφέρον.

ε. Η ελκυστική τιμή είναι αποδοτικό κίνητρο για τον αναγνώστη.

[Μονάδες 10]

Β.2. Ποια νοηματική σύνδεση εκφράζουν οι διαρθρωτικές λέξεις:

έτσι (στην τρίτη παράγραφο)

ακόμη (στην τέταρτη παράγραφο)

βέβαια (στην έκτη παράγραφο)

εντούτοις (στην έβδομη παράγραφο)

επομένως (στην τελευταία παράγραφο)

 [Μονάδες 5]

Β.3. Να γράψετε από ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: αποτίμηση, φαντάζει, διάρθρωση, βελτιωθεί, ελκυστικό και ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις εξής: σχοινοτενείς, συγκεχυμένη, περιορισμένη, θεωρητικά, προβλέψιμο. [Μονάδες 10]

Β.4. «Στόχος της καλής τυπογραφίας δεν είναι να προκαλέσει το θαυμασμό, αλλά με τον τύπο των στοιχείων της και με άλλα χαρακτηριστικά της να διευκολύνει την ανάγνωση».  Να ξαναγράψετε την περίοδο μετατρέποντας την ενεργητική σύνταξη σε παθητική. [Μονάδες 5]

Β.5. Να σημειώσετε τον τρόπο (ή τους τρόπους) ανάπτυξης της έβδομης παραγράφου του κειμένου και να τεκμηριώσετε την άποψή σας. [Μονάδες 5]

Γ. Το Υπουργείο Παιδείας έχει οργανώσει ανοικτό διάλογο με θέμα: «Η ποιότητα του σχολικού βιβλίου και η διάθεση των μαθητών για ανάγνωση και μελέτη». Ως εκπρόσωπος του σχολείου σου αναλαμβάνεις να απευθύνεις μια επιστολή στον διευθυντή της υπηρεσίας έκδοσης διδακτικών βιβλίων του Υπουργείου, με την οποία θα διατυπώνεις τη γνώμη σου για την ποιότητα των σχολικών βιβλίων ως προς τη μορφή και το περιεχόμενό τους. Η επιστολή αυτή να περιέχει τεκμηριωμένη αποτίμηση των σχολικών εγχειριδίων που χρησιμοποιούνται σήμερα και συγκεκριμένες προτάσεις για την έκδοση σχολικών βιβλίων, τα οποία θα προκαλούν το ουσιαστικό ενδιαφέρον των μαθητών και θα ενισχύουν τη διάθεσή τους για δημιουργική ανάγνωση. (500-600 λέξεις) [Μονάδες 40]

❦